TY  - JOUR
T1  - Zâtü’s-Savârî Deniz Muhârebesi (34/654-655)
TT  - The Naval Battle of Dhāt al-Ṣawārī (34/654-655)
AU  - Öztürk, Murat
AU  - Koçuk, İsmail
PY  - 2024
DA  - October
Y2  - 2024
DO  - 10.26650/jos.1505534
JF  - Şarkiyat Mecmuası
PB  - Istanbul University
WT  - DergiPark
SN  - 1307-5020
SP  - 367
EP  - 387
IS  - 45
LA  - tr
AB  - Yakın Doğu ve Orta Akdeniz’de yürüttüğü bahrî faâliyetler neticesinde Müslüman Araplar ile Bizans İmparatorluğu’nun karşı karşıya geldikleri, gemi direklerinin panoramaya hâkim olmasından ötürü Zâtü’s-Savârî olarak adlandırılan çarpışma, meşhur bir deniz savaşıdır. Hz. Osmân (23-35/644-656) devrinde Suriye (Şâm) Vâlisi Muâviye b. Ebû Süfyân (ö. 60/680) ve Mısır Vâlisi Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh (ö. 36/656-657) tarafından kıyı şehirleriyle, yeni fethedilen yerlerin muhâfazası ve Bizanslıların Akdeniz’deki kuvvetini azaltmak amacıyla muhkem bir donanma inşâ edildi. En nihâyetinde Abdullah b. Sa‘d, 200 gemiden müteşekkil Mısır ve Şâm filolarıyla Akkâ’dan kuzeybatı yönünde denize açıldı. Müslümanların bu seyrüseferine karşılık Bizans donanması bizzat İmparator II. Konstans (641-668) kumandasında harekete geçti. İki taraf arasında Antalya’nın Finike sâhilinde deniz harbi başladığında Müslümanlar halat ve zincirlerle düşman gemilerini kendi binitlerine bağlayıp karada muhârebe eder gibi Bizans askerleriyle göğüs göğüse çarpışmaya başladılar. Kaynakların rivâyetine göre; savaş öğlene doğru bittiğinde, deniz akan kanlarla kırmızıya boyanmış ve İmparator II. Konstans esir düşmekten ancak tebdîl-i kıyâfetle kurtulabilmişti. 31 (652) veya 34 (655) yılında meydana gelen, İslâm Hilâfeti’nin kesin zaferiyle neticelenen bu harp ile Bizans İmparatorluğu yalnızca doğudaki en kıymetli şehirlerini yitirmekle kalmamış, ayrıca Akdeniz’de geniş çaplı harekâtlara başlayacak bir rakibi de karşısında bulmuştu. Bu bağlamda makalede ana kaynakların verdiği mâlûmat ışığında Zâtü’s-Savârî (Direkler Savaşı) tetkik edilmiştir.
KW  - Zâtü’s-Savârî
KW  - Hz. Osmân
KW  - Muâviye
KW  - Bizans İmparatorluğu
KW  - II. Konstans
N2  - Naval activities of the Muslim Arabs in the Middle East and central Mediterranean led to a famous sea battle with the Byzantine Empire, known as Dhāt al-Ṣawārī since the ships’ masts dominated the panorama. During the reign of Caliph ʿUthmān, the governors of Syria and Egypt, Muʿāwiya b. Abī Sufyān and ʿAbd Allāh b. Saʿd b. Abī Sarḥ, respectively, built a strong navy to protect the coastal cities and the newly conquered territories, and also to break the power of the Byzantium in the Mediterranean. ʿAbd Allāh b. Saʿd sailed from ʿAkkā to the northwest with the Egyptian and Shām fleets 200 ships strong. In response to the Muslim campaign, the Byzantine navy set sail under the personal command of Emperor Constans II (641-668). When the naval battle began on the coast of Finike (Phoenix) in Antalya, the Muslims tied the enemy ships to their own with ropes and chains and then started a hand-to-hand combat as if they were on land. When the battle was over towards noon, according to the sources, the sea was red with blood and the Emperor barely escaped from captivity under disguise. With the decisive victory of the Islamic Caliphate in 31 (652) or 34 (655), the Byzantine Empire not only lost its most valuable cities in the East, but also found a rival that was about to launch large-scale campaigns in the Mediterranean. This article examines Dhāt al-Ṣawārī (The Battle of the Masts) in light of the information from the main sources.
CR  - Agapius. Kitab al-‘Unvan-Histoire Universelle. Fransızca trc. Alexandre Vasiliev. II. Kısım. Patrologia Orientalis, 8. cilt. Paris: 1912. google scholar
CR  - Ahrweiler, Helene. Byzance et laMer. Paris: Presses Universitaires de France, 1966. google scholar
CR  - Aycan, İrfan. “Ebü’l-A‘ver”. DİA. X: 295. İstanbul: TDV, 1994. google scholar
CR  - Beihammer, Alexander D. “The First Naval Campaign of the Arabs against Cyprus (649, 653): A Reexamination of the Oriental Source Material”. Graeco-Arabica 9-10 (2004): 47-68. google scholar
CR  - Belâzürî. Ensâbü’l-Eşrâf. Nşr. Mahmud Firdevs el-Azem, 5. cilt. Dımaşk: 1999. google scholar
CR  - Bosworth, Clifford E. “Dhât al-Şawârî”. The Encyclopaedia of İslam 2. Supplement. 12:221-222. Leiden: Brill, 2004. google scholar
CR  - Bowen, Richard LeBaron. “Maritime Superstitions of the Arabs”. American Neptune 15 (1955): 5-48. google scholar
CR  - Christides, Vassilios. “Two Parallel Naval Guides of the Tenth Century: Qudâma’s Document and Leo Vl’s Naumachica: A Study on Byzantine and Moslem Naval Preparedness”. Graeco-Arabica 1 (2012): 52-105. google scholar
CR  - Christides, Vassilios. “The Naval Battle of Dhât al Şawâri A. H. 34/A. D. 655-656 A Classical Example of Naval Warfare Incompetence”. Byzantina 13/2 (1985): 1331-1345. google scholar
CR  - Christides, Vassilios. “The Naval Battle of Dhât al Şawâri Revisited (ca 653, 654 or 655)”. Maritime Contacs of the Past, Deciphering Connections amongst Communities. Editör: Sila Tripati, içinde 513-531. New Delhi: Delta Book World, 2014. google scholar
CR  - Christides, Vassilios. “The Literary Sources of the Battle of Dhât al Şawâri”. Greece, Rome, Byzantium and Africa: StudiesPresented to BenjaminHendrickx on his Seventy-Fifth Birthday. Editör: William Henderson, Effrosyni Zacharopoulou, içinde 153-175. Atina: Herodotos, 2016. google scholar
CR  - Conrad, Lawrence I. “The Conquest of Arwâd: A Source-Critical Study in the Historiography of the Early Medieval Near East”. The Byzantine andEarly Islamic Near East, I, Problems in the Literary Source Material. Editör: Averil Cameron ve Lawrence I. Conrad, içinde 317-401. Princeton-New Jersey: The Darwin Press, 1992. google scholar
CR  - Conrad, Lawrence I. “Islam and the Sea: Paradigms and Problematics”. Al-Qantara 23/1 (2002): 123-154. google scholar
CR  - Ebü’l-Ferec. Abû’lFarac Tarihi. Türkçe trc. Ömer Rıza Doğrul. 1. cilt. Ankara: TTK, 1945. google scholar
CR  - Eickhoff, Ekkehard. Seekrieg undSeepolitik Zwischen İslam und AbendlandDas Mittelmeer unter Byzantinicher und ArabicherHegemonie (650-1040). Berlin: De Gruyter, 1966. google scholar
CR  - Elmakias, Avraham, The Naval Commanders of Early İslam. İngilizce trc. Limor Yungman, Gorgias Press 2018. google scholar
CR  - Fahmy, ‘Aly Muhammad. Muslim Sea-Power in the Eastern Mediterranean from the Seventh to the Tenth Century A.D. (Studies in Naval Organisation). London: Don Bosco, 1950. google scholar
CR  - Fahmy, ‘Aly Muhammad. “The Muslim Navy during the Days of the Early Caliphate”. The Islamic Review 15/3 (1952): 24-25. google scholar
CR  - Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Sa'd b. Ebû Serh”. DİA. I: 130-131. İstanbul: TDV, 1988. google scholar
CR  - Hâshmî, Yusuf 'Abbâs. “Dhâtu’s-Şawârî: A Naval Engagement Between the Arabs and Byzantines”. The Islamic Quarterly 6/1-2 (1961): 55-64. google scholar
CR  - Hillenbrand, Carole. The Crusades: IslamicPerspectives. Edinburg: Edinburg University Press, 1999. google scholar
CR  - Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi. Türkçe trc. Salih Tuğ. 1. cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980. google scholar
CR  - Hourani, George F. Arab Seafaring. Princeton: Princeton University Press, 1995. google scholar
CR  - İbn A‘sem el-Kûfî. Kitâbü’l-Fütûh. Nşr. ‘Ali Şîrî. 2. cilt. Beyrut: 1411. google scholar
CR  - İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım. Fütûhi Mısr ve’l-Mağrib. Nşr. Abdülmü‘nim Âmir. Kahire: t. y. google scholar
CR  - İbn Haldûn. el-İber ve dîvânü’l-mübtede ’ ve’l-haber f eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l Berber. Nşr. Halîl Şehâde. 2. cilt. Beyrut: 2000. google scholar
CR  - İbn Haldûn. Mukaddime. Türkçe trc. Süleyman Uludağ. 1. cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005. google scholar
CR  - İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Türkçe trc. Mehmet Keskin. 7. cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994. google scholar
CR  - İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Köhire. Nşr. Heyet. 1. cilt. Kahire: t. y. google scholar
CR  - İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Târih Tercümesi. Türkçe trc. Ahmet Ağırakça. 3. cilt. İstanbul: Bahar Yayınları, 1986. google scholar
CR  - Khalilieh, Hassan S. Islamic Maritime Law-An Introduction. Leiden-Boston-Köln: Brill, 1998. google scholar
CR  - Khalilieh, Hassan S. “Capacity and Regulations against Overloading of Commercial Ships in Byzantine and Islamic Maritime Practices”. Journal ofMedieval History 31/3 (2005): 243-263. google scholar
CR  - el-Kindî, Ebû Ömer. Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-Kudât. Nşr. R. Guest. Kahire: t. y. google scholar
CR  - Kpıapüç, E^avoufk AeÇikö Tnç MeaamviK^çEkknviK^ç AnpâSouç ^pappaTs^aç 1100-1169. IV: 163. 0EGaaXovû <n: 1975. google scholar
CR  - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Müslümanların Akdeniz’i Keşfine Dair”. Akdeniz’de İslâm Medeniyeti, Milletlerarası google scholar
CR  - Konferans Tebliğleri, Lefkoşa 1-4 Aralık 2010, içinde 185-196. İstanbul: IRCICA, 2013. google scholar
CR  - Kyrris, Costas P. “The Nature of the Arab-Byzantine Relation in Cyprus from the Middle of the 7th to the Middle of the 10th Century A. D.”. Graeco-Arabica-First International Congress on Grek and Arabic Studies. 3. cilt, içinde 149-175. Atina: 1984. google scholar
CR  - Lewis, Archibald R. Naval Power and Trade in the Mediterranean A. D. 500-1100. Princeton-New Jersey: Princeton University Press, 1951. google scholar
CR  - Lewis, Archibald, R.-Timothy J. Runyan. European Naval and Maritime History, 300-1500. Bloomington: Indiana University Press, 1990. google scholar
CR  - Mâhir, Suâd. el-BahriyyefîMısri’l-İslâmiyye ve asaruha’l-bakıyye. Cidde: 1979. google scholar
CR  - Makrîzî. el-Mevaiz ve’l-i ‘tibâr bi-(fî) zikri’l-hıtat ve’l-âsâr, Nşr. Muhammed Zeynühüm ve Mediha eş- Şarkâvî. 1. cilt. Kahire: 1998. google scholar
CR  - Mes‘ûdî. Le livre de l’avertissement et de la revision. Fransızca trc. Carra de Vaux. Paris: 1896. google scholar
CR  - Nicolle, David. Medieval Warfare Source Book: Christian Europe andIts Neighbours. 2. cilt. London-New York: Brockhampton Press, 1995-1996. google scholar
CR  - Özaydın, Abdülkerim. “Büsr b. Ebû Ertât”. DİA. VI: 494. İstanbul: TDV, 1992. google scholar
CR  - Öztürk, Murat. “Fâtımîler’in Deniz Gücü ve Akdeniz Hâkimiyeti”. Doktora tezi. İstanbul Üniversitesi 2012. google scholar
CR  - Öztürk, Murat. “ “İhtiyat mı? Korku mu?” Hz. Ömer’in (13-23/634-644) Deniz ve Denizciliğe Bakışı”. Tarih Dergisi 72 (2020): 21-43. google scholar
CR  - Öztürk, Murat. “Hz. Osmân Döneminde (23-35/644-656) Denizcilik Faaliyetleri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 18 (2021): 195-230. google scholar
CR  - Öztürk, Murat, “Bizans İmparatorluğu ve İslâm Hilâfeti Arasında Paylaşılamayan Ada: Kıbrıs (28-353/648-965)”, Şarkiyat Mecmuası / Journal of Oriental Studies, 41 (2022), s. 267-304. google scholar
CR  - Öztürk, Murat. “Zâtüssavârî”. DİA. XLIV: 152-153. İstanbul: TDV, 2013. google scholar
CR  - Runciman, Steven. “Deniz Kuvvetlerinin Ortaçağ Tarihindeki Rolü”. III. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15-20 Kasım 1943), içinde 156-164. Ankara: TTK, 1948. google scholar
CR  - Rûsan, Muhammed Ali. “Neş’etü tatavvuri’l-ustûli’l-İslâmî fi zamâni Halife Osmân b. Affân”, Mecelletü Müşkât li’l-Ulûmî’l-İctimaiyye ve’l-İnsaniyye 2/1 (2015): 57-86. google scholar
CR  - Sâlim, Abdülaziz. Târîhu’l-Bahriyyeti’l-İslamiyye fi Mısr ve’ş-Şam. Beyrut: 1981. google scholar
CR  - Sebeos, The Armenian History Attributed to Sebeos. İngilizce trc. ve notlandırma: R. W. Thomson, tarihsel yorumu: James Howard-Johnston, Liverpool University Press 1999. google scholar
CR  - Stratos, Andreas N. “The Naval Engagement at Phoenix”. CharanisStudies, Essays inHonor of Peter Charanis, Rutgers University Press, içinde 229-247. New Brunswick-New Jersey: 1980. google scholar
CR  - Süryânî Mihail. Chronique deMichel le Syrien-Palriarche Jacobite d’Antioche (1166-1199). Fransızca trc. J. B. Chabot. 2. cilt. Paris: 1904. google scholar
CR  - Taberî. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. 4. cilt. Kahire: t. y. google scholar
CR  - Theophanis Chronographia. Nşr. C. de Boor. 1. cilt. Leipzig: 1883. google scholar
CR  - Theophanes Confessor. The Chronicle of Theophanes, An English Translation of Anni Mundi 6095-6305 (A. D. 602-813), with Introduction and notes. İngilizce trc. Harry Turtledove. Philadelphia: University of Philadelphia Press, 1982. google scholar
CR  - Theophanes Confessor. The Chronicle of Theophanes Confessor-Byzantine and Near Eastern History, (AD 284-813). İngilizce trc. Cyrill Mango ve Roger Scott. Oxford: Oxford University Press, 1997. google scholar
UR  - https://doi.org/10.26650/jos.1505534
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4024658
ER  -