TY  - JOUR
T1  - BABAÎLER İSYANI SIRASINDA TOKAT: BABAÎ HALİFESİ AYNA DOVLA (AYNUDDEVLE) VE TOKAT’TAKİ FAALİYETLERİ
TT  - TOKAT DURING THE BÂBÂ’Î REBELLION: BÂBÂ’Î CALIPH AYNA DOVLA (AYNUDDEVLE) AND HIS ACTIVITIES IN TOKAT
AU  - Serdar, Murat
AU  - Turan, İsmail
PY  - 2024
DA  - December
Y2  - 2024
DO  - 10.60163/tkhcbva.1515515
JF  - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
JO  - TKHBVD
PB  - Ankara Hacı Bayram Veli University
WT  - DergiPark
SN  - 1306-8253
SP  - 427
EP  - 437
IS  - 112
LA  - tr
AB  - Tarihte bazı olaylar vardır ki sonuçları itibariyle uzun yıllar etkisini devam ettirmeyibaşarmışlardır. Türk tarihinin Anadolu halkasında da etkisi yıllarca sürecek bir isyana 1240yılında Türkiye Selçuklu Devleti’nde rastlanmaktadır. Babaîler İsyanı olarak ortaya çıkan buhareket Anadolu Türk Tarihi için derinden etkiler bırakan isyan olmuştur. Bu isyan, Baba İlyasliderliğinde, Baba İshak koordinesinde siyasi, ekonomik, dinî ve içtimaî sebepler üzerindemerkezî otoriteye karşı baş kaldırı olarak vuku bulmuştur. Söz konusu isyan Türkiye SelçukluDevleti’nin çöküşünü hazırlayan etkenlerin başında yer almıştır. Babaîler İsyanı sırasında vesonrasında bazı şehirler ve şahıslar ön plana çıkmıştır. Bu şehirlerden birisi de Tokat’tır. Şehir,tarihi süreç içerisinde sahip olduğu kendine has dinamikleriyle Babaî hareketinde adındansıkça söz ettirmiştir. İsyan sırasında veya hemen sonrasında Tokat’ta bulunan Babaî halifesiAyna Dovla, Baba İlyas’ın seçkin halifelerinden birisidir. Bu çalışmada da öncelikle isyanıntemel sebepleri üzerinde durulmuş bilahare Babaîler İsyanı’nda faal bir rol oynayan Tokat’ınisyandan hemen öncesi ve isyan sürecindeki durumu hakkında bilgi verilmiştir. Son olarakTokat’ta bulunan Baba İlyas’ın seçkin halifelerinden Ayna Dovla’nın buradaki faaliyetleri vebu zatın Selçuklular tarafından idam edilmesi ele alınmıştır.
KW  - Babaîler İsyanı
KW  - Babaîlik
KW  - Tokat
KW  - Ayna Dovla
KW  - Barak Baba.
N2  - Some events in history have managed to maintain their impact for many years. In theAnatolian region of Turkish history, a rebellion, the effects of which would last for years, wasencountered in the Seljuk State of Turkey in 1240. This movement, which emerged as theBâbâ’î Rebellion, was a rebellion that profoundly impacted Anatolian Turkish History. Thisuprising took place under the leadership of Baba Ilyas and in coordination with Baba Ishak asa revolt against the central authority for political, economic, religious and social reasons. Thisrebellion was one of the main factors that prepared the collapse of the Seljuk State of Turkey.Some cities and individuals came to the fore during and after the Bâbâ’î Rebellion. One of thesecities was Tokat. With its unique dynamics in the historical process, the city made a name for itself in the Bâbâ’î movement. The Bâbâ’î caliph Ayna Dovla, who was in Tokat during or afterthe rebellion, was one of the distinguished caliphs of Baba Ilyas. In this study, firstly, the maincauses of the rebellion are emphasized, and then information is given about the situation ofTokat, which played an active role in the Bâbâ’î Rebellion, just before and during the rebellion.Finally, the activities of Ayna Dovla, one of the distinguished caliphs of Baba Ilyas in Tokat,and his execution by the Seljuks are discussed.
CR  - Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddîn Yasar. Amasya Tarihi. 1-4. ed. Songül Keçeci Kurt, Recep
Orhan Ölmez, Metin Hakverdioğlu. Samsun: Uğur Ofset, 2022.
CR  - Bayram, Mikâil. “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Bazı Yöreler Arasındaki Farklı Kültürel
Yapılanma ve Siyasî Boyutları”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1 (1994), 79-92.
CR  - Bayram, Mikâil. “Selçuklular Zamanında Tokat ve Malatya Yöresinin Fikrî ve Kültüre Yapısı
ve Siyasi Boyutları”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 72 (1991), 87-98.
CR  - Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. çev. Yıldız Moran. İstanbul: e
Yayınları, 1994.
CR  - Çoşkun, Hasan. Tokat Alevileri “Sırrımız Türklük”. Ankara: Kitabe Yayınları, 2021.
CR  - Elvan Çelebi. Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıb’l-Ünsiyye (Baba İlyas-ı Horasânî ve
Sülâlesinin Menkâbevî Tarihi). haz. İsmail E. Erünsal-Ahmet Y. Ocak. Ankara: Türk tarih
Kurumu Yayınları, 1995.
CR  - Elvan Çelebi. Nâme-i Kudsî (Kutsal Kitap)-Menâkıbu’l-Kudsiyye (Kutsal Menkabeler). haz.
Mertol Tulum. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
CR  - Gordlevskiy, V. Aleksandroviç. Küçük Asya’da Selçuklular. trc. Abdülkadir İnan. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
CR  - Gülten, Sadullah. “Tahrir Defterlerinde Karkınlar”. 1240 Babaî Hareketi ve Dede Garkın.
Uluslararası Şanlıurfa Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 2010 Şanlıurfa. ed. Ahmet
Taşğın, Mehmet Salih Polat, Sadullah Gülten. İstanbul: Önsöz Yayıncılık 2018, 83-105.
CR  - Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus). Abû’l-Farac Tarihi. trc. Ö. Riza Doğrul. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
CR  - Gregory Abû’l-Farac. Abû’l-Farac Tarihi II. Süryaniceden İngilizceye çev. Ernest A. Wallis
Budge, Türkçeye çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
CR  - Işık, Zekeriya. “Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Şeyh Ailesinin Dönemin Siyasi Çevreleriyle
Olan İlişkileri”. Tarikat, Toplum ve Siyaset: Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Sûfî Ailenin
İzinde. ed. Zekeriya Işık. s. 15-66, Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
CR  - İbn Bibi. El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih
Kurumu Yayınları, 2014.
CR  - Kaya, Abdullah. “Anadolu’nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelişinde Ahîlerin Rolü ve
Önemi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social
Research 7/29, (2014), 547-561.
CR  - Kaymaz, Nejat. Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-dîn Keyhüsrev ve Devri. Ankara:
Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2009.
CR  - Kaymaz, Nejat. Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları, 2011
CR  - Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. Müsâmeretü’l-Ahbâr. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
CR  - Kesik, Muharrem. “Sâdeddin Köpek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/392-393.
İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
CR  - Koca, Salim. “Dini İnançların ve Düşüncelerin Politik Amaçlarda Kullanılmasına Dair Selçuklu
Devrinden İbret Verici Bir Örnek: Babailer Ayaklanması”. Gazi Türkiyat Dergisi 11 (2012),
11-38.
CR  - Köprülü, M. Fuad. Anadolu’da İslâmiyet. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
CR  - Maden, Fahri. “Arşiv Belgeleri Işığında Elvan Çelebi Zaviyesi ve Sosyo-Ekonomik Yapısı”.
Tarikat, Toplum ve Siyaset: Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Sûfî Ailenin İzinde. ed.
Zekeriya Işık. s. 67-103, Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
CR  - Ocak, Ahmet Yaşar. “Baba İlyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/368. İstanbul:
TDV Yayınları, 1991a.
Ocak, Ahmet Yaşar. “Baba İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/368-369.
İstanbul: TDV Yayınları, 1991b.
CR  - Ocak, Ahmet Yaşar. “Babaîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/373-374. İstanbul:
TDV Yayınları, 1991c.
CR  - Ocak, Ahmet Yaşar. “Dede Garkın: Ortaçağ Anadolusu’nun Büyük Vefâî-Garkînî Türkmen
Şeyhi (13. Yüzyıl)”. 1240 Babaî Hareketi ve Dede Garkın. Uluslararası Şanlıurfa
Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 2010 Şanlıurfa. ed. Ahmet Taşğın, Mehmet Salih
Polat, Sadullah Gülten. İstanbul: Önsöz Yayıncılık 2018, 17-53.
CR  - Ocak, Ahmet Yaşar. “Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopedisi.10/347-348. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
CR  - Ocak, Ahmet Yaşar. Babaîler İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk
Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
CR  - Öz, Mustafa. “Mehdîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/384-386. Ankara:
TDV Yayınları, 2003.
CR  - Özbayraktar, Aykut, “Mahmud Târâbî İsyanı 1238”, Türk Kültür ve Hacı Bektaş Veli
Araştırmaları Dergisi, 84, (Aralık 2017), 221-227.
CR  - Özcan, Koray. “Anadolu’da Ortaçağ Lojistik Merkezleri Selçuklu Liman Kentleri”. Karadeniz
Araştırmaları 14/53 (Nisan 2017), 137-151.
CR  - Şahin, Haşim. “Vefâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/600-603. İstanbul:
TDV Yayınları, 2012.
CR  - Tulum, Mertol. Tarihi Metin Çalışmalarında Usul Name-i Kudsi (Menakıbu’l-Kudsiyye)’nin
Yayımlanmış Metninden Derlenen Verilerle. (Birinci Kitap). Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
CR  - Uyumaz, Emine. Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi
(1220-1237). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
CR  - Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Ürkmez, R. Kahraman. Selçuklular Zamanında Anadolu’da Tasavvufî Zümreler. Konya: Çizgi
Yayınevi, 2020.
CR  - Yazıcızade ‘Ali. Selçuk-nâme. İndeksli Tıpkıbasım. haz. Abdullah Bakır. Ankara: Türk Tarih
Kurumu Yayınları, 2014.
CR  - Yazıcızâde Ali. Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Târihi). haz. Abdullah Bakır.
İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017
UR  - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1515515
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4067620
ER  -