@article{article_1530706, title={Şeyh Müslüm Mağaraları’nın (Şanlıurfa) Oluşum ve Gelişim Süreçlerinin İncelenmesi}, journal={Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi}, volume={14}, pages={57–81}, year={2024}, DOI={10.13114/mjh.1530706}, author={Aytaç, Ahmet Serdar and Semenderoğlu, Adnan and Kaylı, Ömer and Yetmen, Hurşit}, keywords={Şeyh Müslüm Mağaraları, Direkli Vadisi, Şanlıurfa, Fırat Formasyonu, Karst}, abstract={Şeyh Müslüm Mağaraları, Şanlıurfa’nın batısında, Direkli Deresi havzasının aşağı kesimlerinde, Direkli Deresi ve kolları tarafından yarılmış plato sahasının yüzeye yakın kesiminde yer alırlar. Çalışma sahasında litolojik açıdan farklı özelliklere sahip katmanlardan oluşan Oligosen-Alt Miyosen yaşlı Fırat Formasyonu, en üstte nispeten saflık derecesi yüksek orta ve kalın tabakalı ve bol çatlaklı kireçtaşları ile başlar. Sözü edilen kireçtaşları plato yüzeyinde geniş alanlar kaplar. Bu birim alttan geçirimsiz özelliğe sahip ince taneli, killi plaketli kireçtaşları ile sınırlandırılır. Şeyh Müslim 1 ve 2 Mağaraları alttaki karstik kaide seviyesi rolü oynayan geçirimsiz killi plaketli kalkerlerin üzerinde yer alan nispeten karstlaşmaya uygun kireçtaşlarının içinde oluşmuşlardır. Her ikisi de çatlaklar ve tabaka yüzeylerinde su hareketlerine bağlı olarak hem fiziksel hem de kimyasal süreçlerin etkisiyle oluşmuş yatay mağaralardır. Mağaraların oluşumu, Direkli Deresi’nin morfolojik kaide seviyesine tabi bir şekilde başlamış, neotektonik dönemde Akçakale Grabeni fasılalarla çökerken, buna bağlı olarak Direkli Deresi yatağını derinleştirmiş ancak Fırat Formasyonu’nun kil içeriği yüksek geçirimsiz özellikteki plaketli kalker seviyeleri, mağara oluşumu açısından karstik taban seviyesi rolü oynamıştır. Günümüzde Direkli Deresi yatağından yaklaşık 80 metre yukarıda bulunan mağaralar, diğer karstik mağaralar gibi oluşum bakımından ikincil mağaralardır. Ancak hem oluşum hem de tahrip safhasının birlikte belirleyici etkide bulunduğu, gelişimlerinde kimyasal çözülme ile birlikte fiziksel aşınmanın da etkili olduğu Şeyh Müslüm Mağaraları, bu yönleriyle ilginç bir karaktere sahiptir. Bu araştırmada öncelikli olarak Şeyh Müslüm Mağaraları’nın oluşumunun ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışma yörede etkili olan karstlaşma sürecinin belirlenmesi açısından da ayrıca öneme sahiptir. Araştırma kapsamında muhtelif zamanlarda gerçekleştirilen arazi çalışmalarında mağaraların öncelikle plan ve kesitleri çıkartılmış, mağaraların konumları jeomorfoloji, litoloji ve tektonik açıdan değerlendirilmiş, mağaraların oluşumu çevresi ile birlikte ele alınmıştır. Bu çalışmanın Şanlıurfa yöresinde ve daha geniş bir alanda Fırat Formasyonu üzerinde karstlaşmayı denetleyen faktörlerin belirlenmesine ışık tutacağı düşünülmektedir.}, number={2}, publisher={Akdeniz University}, organization={Harran Üniversitesi Bilimsel Araştırmaları Destekleme Birimi}