TY  - JOUR
T1  - Arapça Dil Terimleri ve Türetme Yolları
TT  - Arabic Language Terms and Derivation Ways
AU  - Doğancı, Seher
PY  - 2025
DA  - May
Y2  - 2025
JF  - TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi
JO  - TYB Akademi
PB  - Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı
WT  - DergiPark
SN  - 2146-1759
SP  - 184
EP  - 206
IS  - 44
LA  - tr
AB  - Arapçanın dil terimleri arasında morfoloji, fonetik,  dilbilgisi, semantik ve sözlükbilim ile ilgili kelimeler yer almaktadır. Bu kelimeler Arapçanın söz varlığına dâhil edilirken çeşitli türetme yolları ile alıntılanır. Bu yollar arasında tercüme, ta‘rîb ve iktirâd yer alır. Arapçaya ait oluşturulan bu dil terimleri de (معاجم المختصة بالثنائية اللغوية) olarak adlandırılan özel alanlar için geliştirilmiş iki dilli sözlüklerde kendisine yer edinir. Bu çalışma, Arapçada yer alan sözlük ve çeşitlerinin izahının ardından özel alanlar için oluşturulan (معاجم المختص) sözlüklerinin neler olduğunu açıklamayı amaçlamaktadır. Ardından Arapçada yer alan dil terimleri tespit edilerek bu terimlerin köken olarak hangi dile dayandığı üzerinde durulmuş ve dil terimleri listesinin hazırlanması hedeflenmiştir. İlaveten, söz konusu dil terimlerinin hem orijinal kökeni olan İngilizce kullanımına hem Arapça kullanımına hem de Türkçedeki kullanımına yer verilerek üç dilli dil terimleri sözlüğü oluşturulmuştur. Arapça dil terimleri tespit edilirken modern Arap dilbilimcilerin eserleri nitel araştırma yöntemine uygun olarak okunmuş ve doküman analizleri gerçekleştirilmiştir.
KW  - Arapça Dil Terimleri
KW  - Morfoloji Terimleri
KW  - Fonetik Terimleri
KW  - Dilbilgisi Terimleri
KW  - Semantik Terimler
KW  - Sözlükbilim Terimleri
N2  - Language terms of Arabic include words related to morphology, phonetics, grammar, semantics and lexicography. While these words are included in the vocabulary of Arabic, they are quoted with various derivational methods. These ways include translation, interpretation and interpretation. These language terms created from Arabic also find their place in bilingual dictionaries developed for special fields called (معاجم المختصة بالثنائية اللغوية). This study aims to explain what the (معاجم المختص) dictionaries created for special fields are, after explaining the dictionaries and their types in Arabic. Then, the language terms in Arabic were identified, the language of origin of these terms was emphasized, and the aim was to prepare a list of language terms. In addition, a trilingual dictionary of language terms was created by including the original English usage of the language terms in question, their Arabic usage, and their usage in Turkish. While determining Arabic language terms, the works of modern Arabic linguists were read in accordance with the qualitative research method and document analyzes were carried out.
CR  - ‘Abâbne, Y. -& ez-Za‘bî, Â. (2008) ‘İlmu’l-luğati’l-mu‘âsıra: Mukaddimât ve Tatbîkiyyât. Dâru’l-kutubu’s-sekâfî.
CR  - ‘Abâbne, Y. (2018). el-Luğatu’l-‘Arabiyyeti beyne’l-kavâ‘idiyyeti ve’l-mutabakkî fî dav’i Nazariyyeti’l-efdâliyye. Dâru’l-kutubi’s-sekâfî.
CR  - ‘Abâbne, Y. (2019). es-Sarfu’l-‘Arabî’t-tahlîlî (Nazariyyât Mu‘âsıra). Dâru’l-Kutubi’s-Sekâfî.
CR  - ‘Abâbû, N. (2016). el-Me‘âcimu’l-mutehassasa ‘Ardun Nemûzeciyyun. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Tilmisan: Câmi’a Eba Bekr.
CR  - ‘Abdu’l-‘Azîz, M. H. (1998). ta‘rîb fî’l-kadîmi ve’l-hadîsi ma‘a Ma‘âcimi’l-elfâzi’l-‘Arabiyye. Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî.
CR  - ‘Abdu’l-celîl, ‘A. (1998). ‘İlmu’s-sarfı’s-savtî. Cami‘a âl Albeyt.
CR  - ‘Abdu’t-Tevvâb, R. (1997). et-Tatavvuru’l-luğavî. Mektebetu’l-hâncî.
CR  - ‘Alevî, H. ‘İ. (2014). et-Tedâviliyyât: ‘İlmun İsti‘mâli’l-luğa. ‘Âlemu’l-kutubui’l-hadîs.
CR  - ‘Alî, M. (2007). el-Ma‘nâ ve Zılâlı’l-ma‘nâ Enzimatı’d-delâle fî’l-‘Arabiyye. Dâru’l-medârı’l-islâmî.
CR  - ‘Anânî, M. (2000). Fennü’t-terceme. el-Mısriyyetu’l-Âlemiyye.
CR  - ‘Omar, A. M.(1997). Dirâsetu’s-savtı’l-luğavî. ‘Âlemu’l-kutub.
CR  - ‘Omar, A. M. (2009). Sınâ‘atu’l-mu‘cemi’l-hadîs. ‘Âlemu’l-kutub.
CR  - ‘Umâyra, H. ’A. (1997). Fî Nahvi’l-luğati ve Terâkîbuhâ: Menhec ve’t-tatbîk. ‘Âlemu’l-ma‘rife.
CR  - Ebû Zenîd, ‘O. (2010). Nahvu’n-nas: İtâr Nazarî ve Dirâsât Tatbîkıyye. ‘Âlemu’l-kutubi’l-hadîs.
CR  - Enîs, İ. (1984). Delâletu’l-elfâz. Mektebetu’l-Ancelo.
CR  - Ardûdârî, M. İcrâ’âtu’t-tercemeti va İstrâtîciyyât va Esâlîb. Câmi‘atu’l-melik Sa‘ud. https://faculty.ksu.edu.sa/sites/default/files/%20%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A9%20%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D9%8A%D8%A7%D8%AA%D9%87%D8%A7%20%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A8%D9%87%D8%A7_4.pdf. adresinden alındı.
CR  - Bûbû,  M. (1982). Eseru’d-dahîli ‘ale’l-‘Arabiyyeti’l-fushâ fî ‘Asri’l-ihticâci. Vuzâratu’s-sekâfe.
CR  - Burman, A. (2010). et-Terceme ve’l-harf ev Makâmi’l-bu‘d. (Çev. ‘İzze’d-Dîn el-Hitâbî), Merkez Dirâsâti’l-vıhdeti’l-‘Arabiyye.
CR  - el-Cevâlîkî, E. M. (1999) .el-Mu‘arrâb mine’l-kelâmi’l-a‘cemî ‘alâ hurûfî’l-mu‘cem. ( Thk. F. ‘Abdu’r-Rahîm ), Dâru’l-Kalem.
CR  - el-Fehrî, ‘A. (1985). el-lisâniyyât ve’l-luğati’l-‘Arabiyyeti Numâzic Terkîbiyyetin va Delâliyyetin. Dâr Tobkâl.
CR  - el-Fehrî, ‘A. (1999). el-Mu‘cemu’l-‘Arabî: Numâzic Tahlîliyye Cedîde. Dâr Tobkâl.
CR  - el-Ferâhîdî, H. (1988). Mu‘cemu’l-‘ayn. ( Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Semârâ’î),  Müessesetu’l-’a‘lemî lilmatbû‘ât.
CR  - el-Feyrûz Â. (20009). el-Kâmûsu’l-muhît. ( Thk. Muhammed Na‘îm el-‘Urkûsî), Müessesetu’r-Risâle.
CR  - el-Hamzâvî, R. M. (2007) Devru’t-ta‘rîb fî Tatavvuri’l-luğati’l-‘Arabiyye: Terkîyyetu’l-‘Arabiyye fî Tunûs. ed-Dâru’l-Tunûsiyye.
CR  - el-Hûrî, Ş. (1989). Dirâsât fî’t-tercemeti ve’l-mustalahi ve’t-ta‘arîb. Dâr Talâs li’l-dirâsati ve’t-tercemeti ve’n-neşr.
CR  - el-Kâsımî, ‘A. (2008). Mukaddime fî ‘İlmi’l-Mustalah. Mektebe Lübnân.
CR  - el-Menâ‘, F. ‘A.  (2013). es-Siyâku ve’l-ma‘nâ Dirâseti Esâlîbi’l-nahvi’l-‘Arabî. Mü’essetu’s-siyâb.
CR  - er-Reşdî, A. & Bakşâ, ‘A. (2016).  et-Terceme ve’l-mustalahu’l-lisânî. ‘Âlemu’l-Kutubi’l-Hadîs.
CR  - es-Sekkâki. (2000). Miftâhu’l-‘ulûm. (Thk. ‘Abdu’l-hamîd Hindâvî), Dâru’l-kutub.
CR  - es-Suyûtî. (1996). el-Mezher fî ‘Ulûmil-luğati va Envâ’iha. ( Thk. Halîl ’İbrâhîm Cefâl), Dâr İhyâ lil turâsi’l-‘Arabî.
CR  - eş-Şâyıb, F. H.(2016). Muhâdarât fî’l-lisâniyyât. ‘Âlemu’l-kutubi’l-hadîs.
CR  - ez-Zerkân, M. ‘A. (1988).  el-Cuhûdu’l-luğaviyyeti fî’l-mustalahi’l-hadîs. Menşûrât İttihâdi’l-kutubi’l-‘Arab.
CR  - ez-Zevînî, ‘A. (2010). el-Bahsu’l-luğavî fî Dirâsâti’l-müsteşrikîni’l-Almân Enmûzecen. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Irak: Câmi‘atu’l-Kûfe.
CR  - Fâyıd, V. K (2004). el-Mecâmi‘u’l-luğaviyyeti’l-‘Arabiyyeti ve Kadâyâ’l-luğa min’n-neş’eti ilâ evâhiri’l-karni’l-‘işrîn. Dâr ‘Âlemi’l-kutub.
CR  - Fecr, M. (2010). Marâhil zuhûri’l-mu‘cemui’l-‘Arabî’l-muhtas. Mecelle Mecma‘u’l-luğati’l-‘Arabiyye, 58(2), 501-511.
CR  - Haffâr, ‘İ. (2013). Davâbıtu’s-sınâ‘ati’l-mu‘cemiyyeti fî’l-ma‘âcimi’l-mutehassasa. Mecelletu’t-ta‘rîb, 23(44), 21-36.
CR  - Hassân, T. (1974).  Menâhicu’l-bahsi fî’l-luğa. ed-Dâru’l-beydâ’.
CR  - Hicâzî, M. F. (1993). el-’Ususu’l-luğaviyyeti li ‘İlmi’l-mustalah. Mektebe Ğarîb.
CR  - İbn Fâris. (1974). Mu‘cem Mekâyîsu’l-luğa. ed-Dâru’l-Beydâ’.
CR  - İbn Manzûr. (1414h.). Lisânu’l-‘Arab. 12. Cilt. Dâr Sâdır.
CR  - Kanîbî, H. S. (1991). Dirâsât fî Te’sîli’l-mu‘arrabât ve’l-mustalah min hilâl Dirâse: Tahkîk Ta‘rîbi’l-kelimeti’l-a’cemî li İbn Kemâl Bâşâ. Dâr ‘Ammâr.
CR  - Kâsım, Y. İ. (2015). Mu‘arrab ve’d-dahîl fî’l-‘Arabiyyeti dirâse fî Tâci’l-‘arûs lil Zebîdî. ‘Âlemu’l-kutubi’l-hadîs.
CR  - Kerzâbî, F. (2015). Vâkı‘u’l-mustalahı’l-‘ilmî beyne’t-tercemeti ve’t-ta‘rîb: Tercemetu’l-mustalahı’t-tıbbî mine’l-Frensiyyeti ilâ’l-‘Arabiyyeti. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Tilmisan: Câmi‘a Tilmisan.
CR  - Leşheb, H. (2010). el-Mu‘cemu’l-‘Arabî’l-hadîs beyne’l-taklîdi ve’t-tecdîd: el-mu‘cemu’l-vasît numûzecen. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).  Setîf: Câmi‘a Ferhân ‘Abbâs.
CR  - Mer‘î, ‘A.(2016).  el-Mustalahu’s-savtî inde ‘Ulemâ’il-‘Arabiyyeti’l-kudemâ’. ‘Âlemu’l-kutubi’l-hadîs.
CR  - Meşrî, M (2016). Eseru’t-terceme ve’t-ta‘rîb fî İstihdâsi Delâleti’l-elfâzi min hilâl “Mu‘cemi’l-luğati’l-‘Arabiyyeti’l-mu ‘âsara li ‘Ahmed Muhtar Omar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kosantine: Câmi‘atu’l-İhva Montôrî.
CR  - Mezîtî, S. (2017). ’Eseru’t-tercemeti ve’t-ta‘rîbi fî İstihdâsi Delâleti’l-elfâzi min hilâl “Mu‘cemu’l-luğati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âsara li Ahmed Muhtar Omar. (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi). Kosantine: Câmi‘atu’l-’ihvati Montôrî.
CR  - Nassâr, H. (1988). el-Mu‘cemu’l-‘Arabî Neş’etihi vatatavvurihi. Dâr Mısr Liltıba‘a.
CR  - Râşide, Ş.& Zağâd, L. (2012). el-Me‘âcimu’l-‘Arabiyyeti’l-Kadîmeti Dirâse fî’l-envâ‘i ve’l-menâhic. (Yayımlanmamış Lisans Tezi). el-Bôyra: Câmi‘a Eklî Mohand olhâc el-Bôyra.
CR  - Sîbeveyh. (1982). el-Kitâb. (Thk. ‘Abdu’s-selâm Muhammed Hârûn), 4. Cilt. Mektebetu’l-Hancî.
CR  - Şernân, S. (2013). İşkâliyyetu Tercemeti’l-mustalahâti’l-‘ilmiyyeti fî’l-me‘âcimi’l-muhtassati. Dâr Hûme.
CR  - Takâbcî, S. (2019). el-âliyyâtu’l-luğaviyyeti’l-mu‘temede fî siyâğati’l-mustalahâti’l-lisâniyye. Mecelletu’l-luğati’l-‘Arabiyye, 21(44), 109-130.
 
Vâfî, ‘A. ‘A. (2004).  Fıkhu’l-luğa. Nahda Mısr.
CR  - Vağlîsî, Y. (2008). İşkâliyyetu’l-mustalah fî’l-hitâbi’l-nakdî’l-‘Arabî’l-cedîd. ed-Dâru’l-‘Arabiyyeti lil ‘ulûm.
CR  - Vehbe, V. & el-Mühendis, K. (1984). Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-‘Arabiyyeti fî’l-luğati ve’l-’edeb. Mektebe Lübnân.
CR  - Yâkût, M. S. (2002). Me‘âcimu’l-mevdû‘âti fî Dıv’i ‘ilmi’l-luğati’l-hadîs. Dâru’l-ma‘rife. 
 
Zâzâ, H. (2002). Kelâmu’l-‘Arab: min Kadâyâ’l-luğati’l-‘Arabiyye. Dâru’l-nahdati’l-‘Arabiyye.
CR  - Zeyvân, F. Sınâ‘atu’l-mu‘cemi inde’l-luğaviyyîn Kadîmen va Hadîsen: Bahs fî’l-Husûsiyyât. Mecelletü’l-luğat -Mü’essesetu’l-luğati’s-sekâfe: https://allugah.com/?p=38. adresinden alındı.
UR  - https://dergipark.org.tr/en/pub/tybakademi/issue//1562984
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4270342
ER  -