@article{article_1611210, title={Horasan Valisi Eşres b. Abdullah’ın Mevâlîye Karşı İzlediği Değişken Cizye Politikası}, journal={Kocatepe İslami İlimler Dergisi}, volume={8}, pages={256–267}, year={2025}, DOI={10.52637/kiid.1611210}, author={Akyürek, Yunus}, keywords={Islamic History, Mawālī, Conditional Jizya, Ashras b. Abdullah, Hisham b. Abd al-Malik}, abstract={Araştırma, Emevîler’in Horasan Valisi Eşres b. Abdullah’ın (109-111/727-729) cizye hususunda mevâlî kesime karşı takındığı değişken tavrı konu edinmektedir. Amaç, Emevîler döneminde mevâlîden cizye alınması meselesinin bu tavır üzerinden aydınlatılmasına katkı sunabilmektir. Eşres, göreve geldiğinde mevâlîden alınan bu vergiyi kaldıracağını ilan etmiş, fakat beklenenin üzerinde bir İslâmlaşma gerçekleştiği için olası vergi kayıplarını göz önünde bulundurarak sabık valilerin “koşullu cizye” uygulamasına kısa sürede rücû etmiştir. Gayrimüslim vergi memurları, merzübânlar, dihkânlar, yerel liderlerin telkinleri ve belki de en önemlisi Halife Hişâm b. Abdülmelik’in (105-125/724-743) malî konulardaki hassasiyeti bu tutarsız karar değişikliğinin ardında yatan temel nedenler arasında yer alır. Ancak bu değişken vergi politikası bir grup mevâlînin Semerkant’ı (Soğd’u) terk etmesine yol açmış, bazı Arap ileri gelenleri ise bu Soğdlu muhacirlere fiilî destek vermiştir. Geri adım atmayan Eşres’in, çeşitli baskı mekanizmaları ile mevâlîyi ve onları destekleyenleri sindirmeye çalışması Seyhun Nehri’nin kuzeyindeki Türk unsurun verdiği askerî destek ile bölgesel bir isyana dönüşmüş, neticede Soğd topraklarının büyük bir kısmı Emevîlerin elinden çıkmış ve nihayet başarısız bulunan Eşres görevden alınmıştır. Araştırma, Eşres’in değişken mevâlî cizye politikası ve sonuçları ile sınırlı tutulmuş, ancak konu bütünlüğü açısından bu uygulamanın hangi şartlarda ortaya çıktığı ve kimin tarafından sona erdirildiği ile ilgili bazı bilgilere de yer verilmiştir. Çalışma ile Emevîler dönemi boyunca ülkede yaşayan bütün mevâlî sınıfından cizye talep edilmediği, bu uygulamanın Horasan Valisi Kuteybe b. Müslim’in ölümünden (ö. 96/715) sonra Mâverâünnehir’in Soğd kesiminde başlatıldığı, fakat bazı halife ve valilerin mevâlîden böyle bir vergi talep etmediği, talep edenlerin ise bunu birtakım koşullara bağladığı ortaya konulmuştur. Halife Hişâm’ın mevâlîden ıstılahi/salt anlamda cizye alınmasını yazılı ve sözlü olarak talep etmemesine rağmen bu noktada nihai kararı Horasan valilerine bıraktığı anlaşılmaktadır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden anlatı araştırması tekniği baz alınmıştır.}, number={1}, publisher={Afyon Kocatepe University}