TY  - JOUR
T1  - ISTANBUL in 19th CENTURY RUSSIAN TRAVELOGUES: RELIGIOUS SITES AND SUFI NARRATIVES
TT  - 19. YÜZYIL RUS SEYAHATNAMELERİNDE İSTANBUL: DİNİ MEKÂNLAR VE TASAVVUFİ ANLATILAR
AU  - Karakulak, Mesut
PY  - 2025
DA  - March
Y2  - 2025
DO  - 10.60163/tkhcbva.1629112
JF  - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
JO  - TKHBVD
PB  - Ankara Hacı Bayram Veli University
WT  - DergiPark
SN  - 1306-8253
SP  - 441
EP  - 454
IS  - 113
LA  - en
AB  - Throughout the 19th century, Ottoman territories attracted not only European intellectualsbut also Russian diplomats and intellectuals, who showed a particular interest in Istanbul andits religious sites. During this period, Ottoman-Russian relations were predominantly shapedby tension and conflict, with only occasional short-term alliances. However, Russian travelerscontributed to the formation of the images of "Turks" and "Istanbul" images in their ownpublic discourse through their observations of the Ottoman Empire.This study focuses not on the general observations of Russian travelers regarding Istanbuland the Ottoman Empire but rather on their perceptions, interpretations, and viewpointsconcerning the city's religious structures and religious circles. The central position of HagiaSophia in Russian Orthodox thought is clearly reflected in travelers' narratives. One of thefirst places Russian visitors sought to see in Istanbul was Hagia Sophia. Its conversion into amosque as a symbol of conquest was perceived by the Russian Empire—which positioneditself as the protector of Orthodoxy—as a loss that needed to be redressed.In addition to Hagia Sophia, Russian travelers also viewed Istanbul’s Sufi traditionsas an exotic and mystical element. Particularly, Mevlevi lodges, whirling dervishceremonies, dhikr rituals, and other significant religious practices within Ottoman societycaught their attention and were extensively documented in their travel writings. However,they primarily regarded these rituals as visual spectacles rather than engaging with theirreligious and spiritual dimensions. Nonetheless, they also made observations regarding theinfluence of these places on Istanbul's social life, offering valuable insights into the religiousand cultural structure of Ottoman society.This study aims to analyze the intellectual perspectives of Russian travelers towardsIstanbul through their travel narratives from the 19th century, examining the symbolicimportance of Hagia Sophia in the Orthodox world, the role of Sufi sites in Ottoman society,and the images that Russian travelers constructed about Istanbul.
KW  - Russian Travelers
KW  - Istanbul
KW  - Sufi lodges and Dervishes
KW  - Hagia Sophia
KW  - Ottoman State
N2  - 19. yüzyıl boyunca Osmanlı toprakları, yalnızca Avrupalı entelektüellerin değil, aynızamanda Rus diplomatlar ve aydınların da ilgisini çeken önemli bir seyahat rotası olmuştur.Özellikle İstanbul ve onun dini mekânları, Rus seyyahlar için büyük bir merak konusu hâlinegelmiştir. Bu dönemde Osmanlı-Rus ilişkileri, kısa süreli ittifaklar haricinde çoğunluklagerginlik ve çatışma ekseninde şekillenmiş, ancak Rus seyyahlar, Osmanlı toplumuna dairyaptıkları gözlemlerle kendi kamuoylarında “Türk” ve “İstanbul” imajlarının oluşumunakatkıda bulunmuşlardır.Bu çalışmada, Rus seyyahların genel Osmanlı ve İstanbul gözlemlerinden ziyade, şehrindini yapıları ve dini çevrelerine dair algıları, yorumları ve bakış açıları ele alınmaktadır.Rus-Ortodoks düşünce dünyasında Ayasofya'nın merkezi konumu, seyyahların anlatılarındabelirgin bir şekilde öne çıkmaktadır. İstanbul’u ziyaret eden Rusların en çok görmek istediklerimekânların başında Ayasofya yer almaktadır. Bir fetih sembolü olarak camiye dönüştürülmesi,Ortodoksluğun hamiliğini üstlenmiş olan Rus Çarlığı için telafi edilmesi gereken bir kayıpolarak değerlendirilmiştir.Ayasofya’nın yanı sıra, Rus gezginler İstanbul’un tasavvuf hayatını da egzotik ve mistikbir unsur olarak gözlemlemişlerdir. Özellikle Mevlevihaneler, sema ve zikir ayinleri ileOsmanlı toplumunda önemli bir yere sahip olan dini ritüeller, Rus seyyahların ilgisini çekmişve seyahatnamelerinde detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Ancak bu tür dini ritüelleri çoğunluklagörsel bir gösteri niteliğinde değerlendirmişler, onların dini ve manevi boyutuna dair sınırlıyorumlarda bulunmuşlardır. Bununla birlikte, bu mekânların İstanbul’daki sosyal hayatüzerindeki etkilerine dair gözlemler yaparak, Osmanlı toplumunun dini ve kültürel yapısınailişkin önemli bilgiler sunmuşlardır.Bu çalışma, 19. yüzyılda Rus seyyahlar tarafından kaleme alınan seyahatnameleraracılığıyla, İstanbul’a yönelik zihinsel dünyalarını ve kullandıkları imgeleri analiz etmeyiamaçlamaktadır. Özellikle Ayasofya’nın Ortodoks dünyasındaki sembolik önemi, tasavvufimekânların Osmanlı toplumundaki yeri ve Rus seyyahların İstanbul’a dair oluşturduklarıimgeler, bu bağlamda incelenecektir.
CR  - Berezin, İ. N., Tsaregradskih dostoprimeçatelnostey vo vremya prebıvanya v Konstantinapole
Yego İmperatorskogo Vısoçesvo Velikogo Knyazya Konstantina Nikoloyeviça v 1945 godu.
Tipografii İmperatorskoy Akademii Nauk, St. Petersburg 1854.
CR  - Davıdov, Vladimir, Putevıya Zapiski Vedennıya Vo Vremya Prebıvanıya Na İoniçeskih Ostrovah,
v Gretzii, Maloy Azii i Turtzii v 1835 Godu, II, Sanktpeterburg 1840.
CR  - İldem, Arzu Etensel “Bir Yazın Türü Olarak Doğu Seyahatnameleri”, Littera Edebiyat Yazıları,
c. 21, 2007, s. 1-11.
CR  - İnanır, Emine Rusların Gözüyle İstanbul, Kitabevi, İstanbul 2013.
CR  - Kamenskiy, Arhiepiskop Nikanor Puteşestvie v Konstantinopol v 1888 godu, Arhengelsk 1893.
CR  - Koptev, A. Vospominanıe o Poezdke v Konstantinopol, Kair i Ierusalim v 1887 Godu, S.
Peterburg 1888.
CR  - Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, TTK, Ankara 2010.
CR  - Lavrentiy, Keşiş Lavrentiyev Kroniği, İlk Rus Tarihi, Cilt I., Çev., Alihan Büyükçolak, Vakıfbank
Kültür Yayınları, İstanbul 2024.
CR  - Lender, N., Bosfor i Konstantinopol: Anatoliskoe Pobereje; Po Russkomu Yugu Oçerki i
Kartinki c Kartoyu Çernago Morya, S. Petersburg 1892.
CR  - Markov, Y. Puteşestvıe na Vostok (Tsargrad i Arhipelag. V Strane Faraonov, Tipografiya M.
M. Stasuleviça St. Petersburg: 1890.
CR  - Milyukov, Aleksandr Petroviç, “Afinı i Konstantinopol (İz Putevih Zapisok 1857 goda)”,
Russkoe Slovo, VI, Sanktpeterburg 1859.
CR  - Nalçacı, Nida N. “İstanbul’un Tarihsel Kaynakları Olarak Seyahatnameler, Yabancı Seyyahların
Gözünden İstanbul, İstanbul Kültür Yayınları, İstanbul 2020, s. 15-62.
CR  - Shepard, J., “The origins of Rus (900-1015)”. The Cambridge History of Russia From Early
Rus’to 1689, (Ed: M. Perrie), Cambridge University Press, Camdbrigde: 2006.
CR  - Sibgatullina, Elfine, “XIX.-XX. Yüzyıl Başında Rusya’da Basılmış İstanbul’u Tanıtıcı Kitaplar”,
7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri-I İstanbul Tarihi: Medeniyetlerin
Buluşma Noktası Olarak İstanbul (5-10 Ekim 2009), TTK, Ankara 2011, s. 3073-3078.
CR  - Stavru, T. G., Weisensel, P. R., Russian Travelers to the Christian East from the twelfth to the
twentieth century. Colombus: Slavica Publishers, 1985.
CR  - Trubetskoy, Y. N. Nasyonalnıy vopros, Konstantinapol i Svyataya Sofiya. Voyna i Kultura,
Moskva 1915, Tipografiya T-va İ. D. Sıtina.
CR  - Ünal, Fatih, Karakulak, Mesut, Özkan, Murat, İstanbul Seyahatnamesi, Kronik, İstanbul 2022.
CR  - Vsevolojski, S. Puteşestvie Çrez Yujnuyu Rossiyu, Krım i Odessu, v Konstantinopol, Maluyu
Aziyu, Severnuyu Afriku, Maltu, Sitsiliyu, İtaliyu, Yujnuyu Frantsiyu i Parij v 1836 i 1837
Godah, Moskva 1839
CR  - Voronin, V. E, Puteşestvie Est Luçşee Sredtsvo Dlya Okonçatelnogo Obrazovaniya Yunoşestva:
Molodıe Godı Velikogo Knyazya Konstantina Nikolayeviça, İzd. Prometey, Moskva 2019.
UR  - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1629112
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4561590
ER  -