TY  - JOUR
T1  - Ad Hoc Hipotezlerin Bilimdeki Rolü: Karl Popper’ın Yanlışlanabilirlik İlkesi ve Sözdebilim ile İlişkisi
TT  - The Role of Ad Hoc Hypotheses in Science: Karl Popper’s Falsifiability Principle and Its Relationship with Pseudoscience
AU  - Yardımcı, Alper Bilgehan
AU  - Güleroğlu, Selin
PY  - 2025
DA  - July
Y2  - 2025
DO  - 10.58634/felsefedunyasi.1630485
JF  - Felsefe Dünyası
JO  - FD
PB  - Association for Turkish Philosophy
WT  - DergiPark
SN  - 1301-0875
SP  - 180
EP  - 198
IS  - 81
LA  - tr
AB  - Bu çalışma, Karl Popper’ın yanlışlamacı bilim anlayışı çerçevesinde ad hoc hipotezlerin bilimsel teorilerdeki rolünü ve sözdebilimle olan ilişkisini eleştirel bir yaklaşımla incelemektedir. Ad hoc hipotezler, çoğunlukla bir teoriyi eleştirilerden korumak veya yanlışlanmasını önlemek amacıyla geliştirilen, ancak teorinin genel geçerliliğine yapısal bir katkı sağlamayan düzenlemeler olarak değerlendirilmektedir. Popper’ın bilimsel yöntemi, bilimselliğin temel ölçütü olarak yanlışlanabilirliği esas almakta; bu çerçevede ad hoc hipotezlerin, özellikle sınanabilirlikten yoksun olduklarında, teorilerin bilimsel değerini zayıflatabileceğine dikkat çekmektedir.Makale, ad hoc hipotezlerin bilimsel kullanımına yönelik olumlu ve olumsuz tarihsel örnekleri karşılaştırmalı olarak analiz etmektedir. Einstein’ın kozmolojik sabiti ve Leverrier’in Neptün’ün keşfinde geliştirdiği hipotez, ad hoc yaklaşımların bilimsel ilerlemeye katkı sağlayabileceğini ortaya koyarken; Merkür’ün yörüngesel sapmalarını açıklamak üzere öne sürülen Vulcan hipotezi, başarısız ve doğrulanmamış bir ad hoc müdahale örneği olarak sunulmaktadır. Bu karşılaştırma, ad hoc hipotezlerin bilimselliğe katkısının, yalnızca test edilebilirlik ve ampirik dayanakla desteklenmeleri hâlinde geçerli olabileceğini göstermektedir.Çalışma ayrıca, ad hoc hipotezlerin doğrulamacı eğilimlerle olan ilişkisini ortaya koymakta ve bu tür müdahalelerin Popper’ın karşı-tümevarımcı yaklaşımıyla nasıl çeliştiğini tartışmaktadır. Sözdebilimlerde sıkça rastlanan dogmatik tutumlar ve sistematik ad hoc müdahaleler, bilimsellikten uzaklaşmanın tipik örneklerini teşkil etmektedir. Özellikle astroloji gibi alanlarda, teorilerin çürütücü veriler karşısında sürekli yeni varsayımlarla korunması, eleştiriye kapalı yapılar yaratmakta ve Popper’ın yanlışlanabilirlik ilkesini ihlal etmektedir.Sonuç olarak, bu makale ad hoc hipotezlerin bilimsel yöntemlerde yalnızca dikkatli ve sınırlı biçimde, test edilebilirlik ilkesini zayıflatmadan kullanılmaları gerektiğini savunmakta; Popper’ın bilimsellik kriterlerinin bu bağlamdaki belirleyici rolünü vurgulamaktadır. Aksi hâlde, ad hoc hipotezlerin sistematik kullanımı, bilim ile sözdebilim arasındaki sınırın bulanıklaşmasına yol açmakta ve bilimsel yöntemin temelini oluşturan eleştirel rasyonalizmi zedelemektedir.
KW  - Ad hoc hipotez
KW  - Yanlışlanabilirlik
KW  - Karl Popper
KW  - Bilimsel yöntem
KW  - Sözdebilim
N2  - This study critically examines the role of ad hoc hypotheses in scientific theories and their relation to pseudoscience within the framework of Karl Popper’s falsificationist philosophy of science. Ad hoc hypotheses are commonly developed to protect a theory from criticism or prevent its falsification, yet they are often regarded as modifications that do not meaningfully contribute to the overall validity of the theory. Popper’s scientific methodology places falsifiability at the core of scientific legitimacy, highlighting the risk that ad hoc hypotheses—especially when lacking testability—may undermine a theory’s scientific value.The article offers a comparative analysis of historical examples reflecting both the constructive and problematic uses of ad hoc hypotheses in science. Einstein’s cosmological constant and Leverrier’s prediction of Neptune are presented as instances where ad hoc reasoning contributed to scientific progress. In contrast, the Vulcan hypothesis, proposed to explain the anomalies in Mercury’s orbit, is discussed as a failed and unverifiable ad hoc intervention. These comparisons suggest that the scientific utility of ad hoc hypotheses depends on their empirical testability and evidential support.The study also explores the connection between ad hoc reasoning and confirmationist tendencies, emphasizing how such interventions contradict Popper’s anti-inductivist stance. Pseudoscientific domains are frequently characterized by dogmatic adherence and systematic ad hoc modifications, which insulate theories from falsification. In areas like astrology, the persistent defense of claims through unsupported assumptions exemplifies this trend and violates the principle of critical scrutiny central to Popper’s philosophy.In conclusion, the paper argues that ad hoc hypotheses should only be used with caution and within the boundaries of testability, reaffirming the centrality of Popper’s criterion of falsifiability. Otherwise, the unchecked use of ad hoc reasoning risks blurring the boundary between science and pseudoscience, ultimately undermi- ning the foundations of scientific rationality.
CR  - Agassi, J. (1975). Science in flux. İçinde R. S. Cohen & M. W. Wartofsky (Eds.), Boston studies in the philosophy of science (Vol. 28). D.
CR  - Balogh, L. P. (2022). Science, pseudo-science, false, and fake science: Why is this happening, and what can you do? Precision Nanomedicine, 5(1), 870–878. https:// doi.org/10.33218/001c.34241
CR  - Bennett, B. (2012). Logically fallacious: The ultimate collection of over 300 logical fallacies. Archieboy Holdings, LLC.
CR  - Blancke, S., & Boudry, M. (2021). Pseudoscience as a negative outcome of scientific dialogue: A pragmatic-naturalistic approach to the demarcation problem. International Studies in the Philosophy of Science, 34(3), 183–198. https://doi.org/10.1080 /02698595.2022.2057777
CR  - Boudry, M. (2013). The hypothesis that saves the day: Ad hoc reasoning in pseudos- cience. Logique et Analyse, 56(223), 245–258.
CR  - Chalmers, A. (2016). Bilim dedikleri: Bilimin doğası, statüsü ve yöntemleri üzerine bir değerlendirme (H. Arslan, Çev.; 3. baskı). Paradigma.
CR  - Del Ratzsch, D. (2000). Science and its limits: The natural sciences in Christian perspective. IVP Academic.
CR  - Friederich, S., Harlander, R., & Karaca, K. (2014). Philosophical perspectives on ad hoc hypotheses and the Higgs mechanism. Synthese, 191, 3897–3917. https://doi. org/10.1007/s11229-014-0504-4
CR  - Gordin, M. D. (2017). The problem with pseudoscience: Pseudoscience is not the antithesis of professional science but thrives in science’s shadow. EMBO Reports, 18(9), 1482–1485. https://doi.org/10.15252/embr.201744870
CR  - Güzel, C. (1996). Sağduyu filozofu: Popper. Bilim ve Sanat Yayınları.
CR  - Hansson, S. O. (2009). Cutting the Gordian knot of demarcation. Studies in the Philosophy of Science, 23(3), 237–243.
CR  - Harper, D. (n.d.). Etymology of ad hoc. In Online Etymology Dictionary. Retrieved January 21, 2025, from https://www.etymonline.com/word/ad%20hoc Hempel, C. G. (1966). Philosophy of natural science. Prentice-Hall.
CR  - Hunt, J. C. (2012). On ad hoc hypotheses. Philosophy of Science, 79(1), 1–14. https:// doi.org/10.1086/663238
CR  - Johansson, T. (2019). Ad hoc philosophy of science. Journal of General Philosophy of Science, 50, 297–306. https://doi.org/10.1007/s10838-018-9438-8
CR  - Moberger, V. (2020). Bullshit, pseudoscience and pseudophilosophy. Theoria, 86(5), 595–611. https://doi.org/10.1111/theo.12271
CR  - Monton, B. (2013). Pseudoscience. In The Routledge companion to philosophy of science (ss. 469–478). Routledge.
CR  - Musgrave, A. (1985). Scientific realism and the “pessimistic induction”. Synthese, 64(1), 1–12. https://doi.org/10.1007/BF00485829
CR  - Popper, K. (1959). The logic of scientific discovery. Hutchinson.
CR  - Popper, K. (2002a). The logic of scientific discovery. Routledge.
CR  - Popper, K. R. (2002b). Conjectures and refutations: The growth of scientific knowledge. Routledge. (Orijinal eserin yayın tarihi: 1963).
CR  - Popper, K. R. (1974). Replies to my critics. İçinde P. Schilpp (Ed.), The philosophy of Karl Popper (Vol. 2, ss. 961–1200). Open Court.
CR  - Ray, C. (1990). The cosmological constant: Einstein’s greatest mistake? Studies in History and Philosophy of Science Part A, 21(4), 589–604. https://doi. org/10.1016/0039-3681(90)90034-6
CR  - Smid, J. (2023). The magic of ad hoc solutions. Journal of the American Philosophical Association, 9(4), 724–741. https://doi.org/10.1017/apa.2022.27
CR  - Thornton, S. (2017). Karl Popper. İçinde E. N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2017 Edition). https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/popper/
CR  - Uslu, F. (2011). Bilimselliğin kriteri ve sınırları problemi: Bilim, bilim olmayan ve sahte bilim. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(19), 5–35.
CR  - Uyar, T. (2016). Astroloji sözdebilimi ve toplum için yarattığı tehditler üzerine bir tartışma. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 6(1), 50–60. https://doi.org/10.5961/ jhes.2016.142
CR  - Votsis, I. (2016). Ad hoc hypotheses and the monsters within. In V. C. Müller (Ed.), Fundamental issues of artificial intelligence (ss. 301–315). Synthese Library, Vol. 376. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-26485-1_18
CR  - Wilcox, J. (2023). Ad hocness, accommodation and consilience: A Bayesian account. 
Synthese, 201, 56. https://doi.org/10.1007/s11229-023-04036-2
CR  - Yardımcı, A. B. (2019). Bilim ve sözde bilim: Bilimsel topluluğun doğasının belirlenmesi ve sözde bilimin ayırt edilmesine yönelik sosyal bir ölçüt. Kaygı: Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 18(2), 567–588. https://doi. org/10.20981/kaygi.622834
UR  - https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1630485
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4567714
ER  -