TY - JOUR T1 - Türkiye’de Modern Entomoloji Biliminin Kurucusu: Mehmed Süreyya Özek (1885-1969) TT - Founder of Modern Entomological Science in Turkey: Mehmed Süreyya Özek (1885-1969) AU - Kırkpınar, Nurullah PY - 2025 DA - July Y2 - 2025 DO - 10.26650/oba.1647266 JF - Osmanli Bilimi Arastirmalari (Studies in Ottoman Science) PB - Istanbul University WT - DergiPark SN - 1303-3123 SP - 298 EP - 332 VL - 26 IS - 2 LA - tr AB - Mehmed Süreyya Özek, kendisini doğa bilimleri ve tarım çalışmalarına adamış çok yönlü bir bilim insanıdır. Çeşitli araştırma gezileri onu Orta Avrupa’ya kadar götürmüştür. Paris’teki Tarım Enstitüsünde özellikle “Coccidae” üzerine Viyana ve Berlin’deki Doğa Tarihi müzelerinde çalışmıştır. Daha sonraki yaşamı, Halkalı Ziraat Mektebi ve sonrasında Orman Mektebinde entomoloji profesörü olarak gerçekleştirdiği çalışmalarla biçimlenmiştir. 1924 yılında Tarım Bakanlığı Müsteşarlığına atanmış, 1927 yılında Devlet Müşaviri olmuş ve 1950 yılında emekli olana kadar aynı bakanlıkta çalışmıştır. Özek, yaşamının üç farklı alanında önemli bir konuma ulaşmıştır: Akademik bir öğretim üyesi, araştırmacı ve devlet adamı olarak. Akademik alanda, ormancılık ve tarım entomolojisi konularında çeşitli dersler vermiş, pek çok öğrenci yetiştirmiştir. Nazik ve etkileyici tutumuyla öğrencilerinin sevgisini kazanmıştır. Araştırmacı olarak pratik entomolojinin farklı alanlarında görev almış, Türkiye’de modern entomoloji biliminin öncüsü olmuştur. Trakya çekirge faunası konusunda en iyi uzman olarak Türk tarımında iz bırakmıştır. Alman bilim insanı Boher’in çalışma arkadaşı olarak 1916 ve 1917 yıllarında Türkiye’de gerçekleştirilen ilk çekirge araştırmasının hazırlanmasında ve hayata geçirilmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Türk tarımına olan bağlılığı ve gerçekleştirdiği araştırmalarla yenilikler sunmuştur. Yalnızca Türk böcek dünyasına dair geniş bilgilerini aktarmakla kalmamış, aynı zamanda pek çok cevapsız sorunun yanıtını da vermiştir. Dünyanın önde gelen büyük entomologlarıyla dostluk bağı kurmuş ve bu yönde edindiği bilgi birikimini Türkiye’ye aktarmıştır. Türk ulusunu ve vatanını içtenlikle seven Özek, yeni Türkiye’nin ilerlemesinde en başından itibaren önemli figür ve öncü bir görev üstlenmiştir. Bu araştırma, Türkiye’de entomoloji biliminin kurucusu kabul edilen Özek’in yaşamı, eserleri ve Türk tarımına sağladığı katkıları ele alan ilk denemedir. Makale, Özek’in hayatını detaylı bir şekilde inceleyerek Türk tarımına yaptığı katkıları ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. KW - Osmanlı KW - Cumhuriyet KW - Türkiye KW - Bilim Tarihi KW - Tarımsal Entomoloji KW - Biyolojik Mücadele KW - Bitki Koruma KW - Süreyya Özek N2 - Mehmed Süreyya Özek is a versatile scientist devoted to the study of natural sciences and agriculture. His various research trips took him as far as Central Europe. He worked at the Agricultural Institute in Paris, especially on ‘Coccidae’ at the Natural History Museums in Vienna and Berlin. His later life was shaped by his work as a professor of entomology at Halkalı Agricultural School and Forestry School. In 1924, he became Undersecretary of the Ministry of Agriculture, in 1927 State Counsellor and worked in the same ministry until his retirement in 1950. Özek reached an important position in three different areas of his life: In the academic field, he gave various lectures on forestry and agricultural entomology and trained many students. He won the affection of his students with his kind and impressive behaviour. He worked in different fields of practical entomology and was a pioneer of modern entomological science in Turkey. He left his mark on Turkish agriculture as the best expert on the locust fauna of Thrace. As a colleague of the German scientist Boher, he played an important role in the preparation of the first locust survey in Turkey in 1916 and 1917. He not only passed on his extensive knowledge of the Turkish insect world, but also answered many unanswered questions. He established friendship with the world's leading entomologists and transferred his knowledge to Turkey. Süreyya Özek has been an important figure and a pioneer in the progress of the new Turkey from the very beginning. This research is the first attempt to discuss the life, works and contributions to Turkish agriculture of Özek, who is considered the founder of entomology in Turkey. The article aims to reveal Özek’s contributions to Turkish agriculture by analysing his life in detail. CR - T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul. google scholar CR - BOA, BEO, 3655-274117. google scholar CR - BOA, MF.MKT. 1214/67, 1 CemâziYel-evvel 1334/6 Mart 1916. google scholar CR - BOA, MF.MKT. 1214/67, 29 Rebiül-âhir 1334/5 Mart 1916. google scholar CR - BOA, MF.MKT. 1214-67, 9 Mart 1916. google scholar CR - T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara. google scholar CR - BCA, 30.10.0.0.0/185.277.2, 06.08.1924. google scholar CR - BCA, 30.18.1.2/20.39.15, 07.06.1931. google scholar CR - BCA, 30.11.1.0/4.9.3, 19.03.1924. google scholar CR - BCA, 30.10.00/229.539.02. google scholar CR - BCA, 30.18.01.00/010.41.02. google scholar CR - BCA, 30.10.01.01/011.47.08. google scholar CR - BCA, 30.18.1.1/11.49.7, 19.10.1924. google scholar CR - BCA, 30.18.1.1/12.63.20, 23.12.1924. google scholar CR - BCA, 30.18.1.1/17.84.17, 17.01.1926. google scholar CR - BCA, 30.18.1.1/25.51.1, 03.08.1927. google scholar CR - BCA, 30.18.01.02/01.10.32. google scholar CR - BCA, 30.18.01.02/24.81.02. google scholar CR - BCA, 30.18.01.02/32.73.03. google scholar CR - BCA, 30.18.01.02/40.76.03. google scholar CR - BCA, 30.18.1.2/75.41.8, 18.05.1937. google scholar CR - 1931 Birinci Ziraat Kongresi İhtisas Raporları. Ankara: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, 1931. google scholar CR - Bitki Hastalık ve Zararlıları ile Biyolojik Mücadele. Antalya: Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü Yayınları, 2022. google scholar CR - SALT Araştırma ve Arşiv Koleksiyonu. Kart Kodu: AFMSBBDOC110. google scholar CR - TürkiYe BüYük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC). Dönem 2, Cilt XI, Birleşim 28, (29 Aralık 1924). google scholar CR - TBMM ZC. Dönem 2, Cilt 19, Birleşim 12, (21 Kasım 1925). google scholar CR - Türkiye Ziraat Mühendisliği I. Teknik Kongresi (24-27 Kasım 1965). Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları, 1965. google scholar CR - Ahenk google scholar CR - Akşam google scholar CR - Altın Yurt google scholar CR - Bitki Koruma Bülteni google scholar CR - Böcü google scholar CR - Cumhuriyet google scholar CR - Hâkimiyeti Milliye google scholar CR - Halhali Ziraat Mehteb-i Âlisi Mecmuası google scholar CR - İktisadiyat Mecmuası google scholar CR - Koruma google scholar CR - T.C. Daniştay Kararlar Dergisi google scholar CR - Tarim ve Köyişleri Dergisi google scholar CR - Tarim ve Mühendislih google scholar CR - Tarim, Orman ve Köyişleri Bahanliği Dergisi google scholar CR - The New York Times google scholar CR - Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuasi google scholar CR - Tomurcuk google scholar CR - Türh Biyoloji Dergisi google scholar CR - Ulus google scholar CR - Yeni Adana google scholar CR - Yeni Çiftçilik google scholar CR - Ziraat Dergisi google scholar CR - Ziraat Dünyasi. google scholar CR - “Adana'da Zirai Vaziyet Bu Sene Çok İyidir”, Ahşam, 26 Şubat 1934. google scholar CR - "Çekirge Kongresi”, Hahimiyet-i Milliye, 7 Ocak 1929. google scholar CR - “Çekirge Kongresi”, Ahşam, 17 Ocak 1932. google scholar CR - "Çekirge Kongresinde Murahhasımız”, Hakimiyet-i Milliye, 17 Ocak 1932. google scholar CR - "Çekirge Mücadelesi”, İhtisadiyat Mecmuasi 2/40, (8 Rebiül-âhir 1335/1 Şubat 1917). google scholar CR - "Çekirge Mütehassısı”, Cumhuriyet, 18 Temmuz 1931. google scholar CR - "Çekirgelerin Madde-i Simya İstimaliyle İtlafı Usulleri”, Halhali Ziraat Mekteb-iÂlisi Mecmuası 6, (Zilkade 1336/Temmuz 1334): 405. google scholar CR - "Hocamız Süreyya Özek”, Ziraat Dergisi 268, (Aralık 1965): 25. google scholar CR - "Kim Kimdir: Süreyya Özek”, Böcü 1/1, (Mayıs 1964): 23. google scholar CR - "Manisa Havalisinde Çekirge Mücadelesi”, Ahşam, 21 Ağustos 1931. google scholar CR - "Memleketimizde Çekirge Mücadelesi”, Ahenh, 16 Mart 1916. google scholar CR - "Murahhaslarımız Şam Çekirge Mücadele Kongresinden Şehrimize Döndüler”, Hahimiyet-i Milliye, 4 Şubat 1929. google scholar CR - "Öğleden Sonra Meclis Müzakeratı”, Yeni Adana, 31 Aralık 1924. google scholar CR - "Pamuk ve Portakal Hastalıklarıyla Mücadele”, Ahşam, 27 Mart 1939. google scholar CR - "Remerkable Details from American Consul on Palestine Locurt Palgue”, The New York Times, 21 November 1915. google scholar CR - "Ziraat Mekteb-i Âlisi haşerat dersi ve laboratuvarı muallimi Mehmed Süreyya Bey tarafından çekirgelerin suret-i itlafı hakkında tanzim ve ita kılınan rapor”, Ticaret ve Ziraat Nezareti Mecmuasi, (1331): 219-233. google scholar CR - Acatay, Abdulgafur. "Türkiye'de Orman Entomolojisi ve Orman Koruması Tedrisatının Tarihçesi”, İstanbul Üniversitesi Orman Fahültesi Dergisi 7/2, (1957): 1-3. google scholar CR - Alkan, Bekir. "Bitki Koruma Problemlerimize Kısa Bir Bakış”, Ziraat Dergisi 19/176-177, (Aralık-Ocak 1959): 54. google scholar CR - Alkan, Bekir. "Türkiye'de Bitki Korumanın Tarihçesi, Organizasyonu ve Ekonomik Önemi Üzerine Kısa Bilgi”, Koruma 2/13, (Haziran 1961): 4. google scholar CR - Balamir, Süleyman. Zararli Çehirgeler ve Mücadele Metodlari. Ankara: 1956. google scholar CR - Boher. 1332-1333 Senelerinde Anadolu'da ve Suriye'de Çekirgelere Karşı icra Edilmiş Olan Mücadeleyi Mübeyyin Eserdir. Çev. Mehmed Süreyya, Dersaâdet: Matbaa-yı Osmaniyye, 1334. google scholar CR - Çanakçıoğlu, Hasan. Orman Entomolojisi (Genel Bölüm). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1989. google scholar CR - Çeşme, Volkan. “Halkalı Ziraat Mektebi”, İstanbul Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: 2011. google scholar CR - Çolak, Melek, “Atatürk Dönemi Türkiye'sinde Bir Macar Meteorolog: Aksakallı Havabakan Antal Rethly (Macar Kaynaklarına Göre”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/9, (Bahar 2009): 115-116. google scholar CR - Düzgüneş, Zeliha. “Natural enemies of scale insect and their control in Turkey”, VIIth International Congress of Plant Protection, Paris: 21-25 September 1970. google scholar CR - Erkılıç, L. ve Demirbaş, H. “Biological control of citrus insect pests in Turkey”, CABI Reviews, (2007): 1-6. google scholar CR - Gökmen, Ertan, “Batı Anadolu'da Çekirge Felâketi (1850-1915)”, Belleten 74/269, (Nisan 2010): 128-134. google scholar CR - Güran Tevfik. 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Eren Yayınları, 1998. google scholar CR - Gürkan, Suzan. “Marmara Bölgesinde Şeftalilerde Zararlı Olan Dut Kabuklu Biti (Pseudaulacaspis pentagona Targ.)'nın Biyo-Ekolojisi Üzerinde Araştırmalar”, Bitki Koruma Bülteni 22/4, (Aralık 1982): 180. google scholar CR - Kansu, Akif. “Biyolojik Mücadelenin Geçmişi ve Geleceği”, Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri 12-14 Şubat (Adana: 1986): 1-23. google scholar CR - Kırkpınar, Nurullah. Türkiye'de Zirai Eğitimin Tarihçesi ve Kurumsallaşması (1923-1963). 1. Baskı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2024. google scholar CR - Kutluk, Halil. Türkiye Ormancılığı ile ilgili Tarihi Vesikalar 893-1330 (1487-1923). İstanbul: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, 1948. google scholar CR - Marchal, Paul. “Avrupa'da L'entomologie aplike”, Bülten de la Societe Nationale d’aclimation de France, 43, (Janvier 1896): 201-208, 345-348, 428-440. google scholar CR - Annales des epiphyties: memoires et rapports presentes au Comite des epiphyties sur les travaux et Missions de 1912. C 1, Paris 1913. google scholar CR - Mağden, Ragıp Ziya. Zirai Öğretimde 110 Yıl. Ankara: Türk Yüksek Ziraat Mühendisleri Birliği Neşriyatı, 1959. google scholar CR - Mehmed Süreyya. “Çekirgeler Hakkında Konferans”, iktisadiyat Mecmuası 3, (29 Şubat 1331): 5-6. google scholar CR - Mehmed Süreyya. “Çekirgeler”, iktisadiyat Mecmuası, (Şubat 1331): 5-6. google scholar CR - Mehmed Süreyya. “Çekirgelerin Çinko Usulüyle İtlafları”, Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi Mecmuası 4, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası, Kanun-ı Sani 1334): 280. google scholar CR - Mete, Mehlika. Cumhuriyet’in Ziraatçıları iyriboz Kardeşler. İstanbul: Ege Yayıncılık, 2023. google scholar CR - Nizamoğlu, Ahmet. “Osmanlıdan Cumhuriyete Orman Mekteb-i Âlisi (1909-1934)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 25/2, (2024): 539. google scholar CR - Öğün, Tuncay. Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1999. google scholar CR - Özek, Süreyya ve Hovasse, R. Les ennemis des pins aux Iles des Princes. İstanbul: Demy 8 Şirketi Mürettebiye Matbaası, 1931. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Biologi Usulleriyle Memleketimizde Yapılmış Mücadele Üzerine Bakış”, Böcü 1/4, (Ağustos 1964): 25-26. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Orman Mektebi Âlisine ve Bazı Hususlara Dair Hatıralarım”, Türk Ormancılığı Yüzüncü Tedris Yılına Girerken (1857-1957). Ankara: Türkiye Ormancılar Cemiyeti, 1957. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Ada Çamlarına Musallat Olan Böcekler”, Türk Biyoloji Dergisi 3/3, (1953): 133-146. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Biyolojik Mücadele Üzerindeki Görüşler”, Böcü 1/8, (Aralık 1964): 10. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Bizde Haşerat Bilgisinin Gelişmesine Bir Bakış -I”, Tomurcuk 2/18, (1953): 6-7. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Bizde Haşerat Bilgisinin Gelişmesine Bir Bakış -II”, Tomurcuk 2/19, (1953): 10. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Kaybettiğimiz Kıymetler”, Böcü, 1/2, (Haziran 1964): 26. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Memleketimiz Dışında Yapılan Biyolojik Mücadelelere Bir Bakış”, Böcü 1/7, (Kasım 1964): 5-6. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Memleketimizde Beyaz Portakal Böceği ile Mücadele”, Tomurcuk 1/9, (Eylül 1952): 10. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Memleketimizde Biyolojik Mücadele Üzerine Bir Bakış”, Böcü 1/5, (Eylül 1964): 28-29. google scholar CR - Özek, Süreyya. “Memleketimizde Biyolojik Mücadele Üzerine Bir Bakış”, Böcü 1/6, (Ekim 1964): 5-6. google scholar CR - Özer, Sevilay. Anadolu'da Görülen Çekirge istilaları ve Halk Üzerindeki Etkisi (1914-1945). 1. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016. google scholar CR - Özkan, Mümtaz ve Babaroğlu, Numan E. Süne ve Kımıl Araştırmaları 1, Ankara: Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2022. google scholar CR - Saydam, Coşkun. “Türkiye'nin İlk Bitki Hekimi ve Ülkemizde Modern Bitki Korumanın Kurucusu”, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı Dergisi 50, (Nisan 1990): 36. google scholar CR - Schimitschek, E. “Staatsrat Profesör Süreyya Özek zum 75. Geburstag”, Journal of Pest Science 33/1, (Ocak 1960): 11. google scholar CR - Sezen, Kemal. Pamuk Ziraatı. İstanbul: İktisat Vekaleti Yayınları, 1931. google scholar CR - Tezcan, Serdar-Tezcan, Füsun. Özgeçmişleriyle Türkiye’den 650 Entomolog, Akarolog ve Nematoloh. İzmir: Türkiye Entomoloji Derneği Yayınları, 2012. google scholar CR - Tunçer, Hüner. Kırk Yıllık Meslekdaşlarımız -Röportaj. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1958. google scholar CR - Quataert, Donald. Anadolu'da OsmanlI Reformu ve Tarım (1876-1908), Çev. Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür YaYınları, 2008. google scholar CR - Uvarov, B. P. BatI Anadolu’da Fas Çekirgesi Üzerine Ökolojik İncelemeler. Çev. Sadrettin Erkılıç, Bursa: 1947. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/oba.1647266 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4642778 ER -