TY - JOUR T1 - İlahi Dinlerde Ölüm Algısı ve Mezar Taşları TT - The Perception of Death in Divine Religions and Tombstones AU - Zaman, Şenol PY - 2025 DA - June Y2 - 2025 DO - 10.56387/ahbvedebiyat.1651175 JF - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi JO - HEFAD PB - Ankara Hacı Bayram Veli University WT - DergiPark SN - 2687-6175 SP - 123 EP - 137 IS - 12 LA - tr AB - Bu çalışmamızda ilahi dinlerin ölüme yükledikleri anlamları kutsal kitaplar ve filozoflarındüşünceleri ışığında inceledik. İlahi Dinlerde Ölüm Algısı ve Mezar Taşları başlıklı çalışmamızda ölümve ötesi konusunda geçmişten günümüze kadar yapılan felsefi tanımlardan başlayarak ölüm ve ötekidünya kavramlarını açıklamaya çaba harcadık. Bu makale çalışmasında mezar taşları için izlenenyöntem gezi-gözlemdir. Tabiatın kuralı her canlının doğması, yaşaması ve ölmesidir. Ölüm yaşamınsona ermesidir. Doğum ve ölüm dünyadaki iki kapılı bir hana giriş ve çıkışımızdır. Mezarlarda yatandostlarımızla acı-tatlı anılarımız olmuştur ve kutsal mabet statüsünde sayılır. İnsan öldükten sonra neolacak sorusu antikiteden beri insanın zihnini meşgul etmiştir. Dolaysıyla ölüm algısı günümüzdegiderek pek çok disiplinin ilgi odağı olmakta ve hedef kitlesi genişlemektedir. İlahi dinlerde ölüm algısı,birçok araştırmanın merkezinde yer alan temel bir konudur. Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm gibi dünyanüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan üç büyük dinin müntesiplerinin ölüm algısına bakış açısı sonderece önemlidir. Üç ilahi dinin temel kaynakları olan Tevrat, İncil ve Kur'an-ı Kerim'in perspektifleridikkate alınarak ölüme ilişkin görüşler derinlemesine değerlendirilmiştir. Çalışmamız farklı dinlerdekiölüm algısının karşılaştırtılması açısından önemlidir. İlahi dinler, insanlık tarihinde derin etkilerbırakmış ve kültürleri şekillendirmiştir. Bu dinlerin ölümle ilgili ritüelleri ve sembolleri arasında öne çıkanunsurlardan biri de mezar taşlarıdır, üç ilahi dindeki mezar taşlarını yerinde görerek kullanılansembollerin anlamlarını çalışmamıza yansıtmaya çalıştık. Çalışmamızda üç farklı dindeki kutsalkitapların yaklaşımı ve iz bırakan filozofları üzerinden ölüm tartışılmıştır. Çalışmamızda farklı alanlaradeğinmekle birlikte ağırlıklı olarak teoloji alanına kuramsal olarak yoğunlaşıldı. Çalışmada yerli veyabancı kaynaklar taranmış elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenmiştir. Yahudilik, Hıristiyanlıkve İslâm dinlerindeki ölüm anlayışında meydana gelen değişimler, ortaklaşan ve farklılaşan unsurlarve bunların mezar taşlarında nasıl görünürleştiğini ortaya koymaya çabaladık. Bu makale ilahi dinlerinölüme bakış perspektiflerini inceleyerek bulgularımızı sonuç bölümünde sıralayarak yazına katkısağlamayı hedefledik. KW - İslâm KW - Hıristiyanlık KW - Yahudilik KW - ölüm KW - mezar taşları. N2 - In this study, we have examined the meanings attributed to death by divine religions inthe light of holy books and philosophers’ thoughts. In our study titled “Perception of Death andTombstones in Divine Religions”, we have endeavoured to explain the concepts of death and the otherworld, starting from the philosophical definitions of death and beyond from the past to the present. Themethod followed for tombstones in this article is travel-observation. The rule of nature is that everyliving being is born, lives and dies. Death is the end of life. Birth and death are our entrance and exitto a two-door inn in the world. We have had bitter-sweet memories with our friends lying in the gravesconsidered sacred shrines. The question of what happens after death has occupied the minds ofpeople since antiquity. Therefore, the perception of death is becoming the focus of interest of manydisciplines and its target audience is expanding. The perception of death in divine religions is afundamental issue at the centre of many studies. The perspective on the perception of death of thefollowers of three major religions such as Judaism, Christianity and Islam, which constitute the vastmajority of the world population, is extremely important. Taking into account the perspectives of theTorah, the Bible and the Holy Qur’an, which are the main sources of the three divine religions, theviews on death are evaluated in depth. Our study is important in terms of comparing the perception ofdeath in different religions. Divine religions have left deep impacts on human history and shapedcultures. One of the prominent elements among the rituals and symbols of these religions related todeath is tombstones. We have attempted to reflect the meanings of the symbols used by seeing thetombstones in three divine religions on site. In our study, death has been discussed through theapproach of the holy books in three different religions and the philosophers who left their mark.Although we have touched on different fields in our study, the theoretical focus is mainly on the fieldof theology. In the study, domestic and foreign sources have been scanned and the data obtainedhave been analysed by content analysis. We have tried to reveal the changes in the understanding ofdeath in Judaism, Christianity and Islam, the common and differentiating elements and how they arevisible on tombstones. In this article, our purpose is to contribute to literature by examining theperspectives of divine religions on death and listing our findings in the conclusion section. CR - ADAM, B. (1994). Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat ve Yahudi Hayatındaki Yeri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. CR - AKBAŞ, M. (2002). “Yahudi ve Hıristiyan Düşüncesinde Ölüm Sonrası Hayat ve Diriliş İnancının Dini ve Teolojik Temelleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı 15, CR - AKÇAY, A. (2005). Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Mezarlığı’nın Kuzey Mezopotamya’daki Yeri ve Önemi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. CR - AKÇAY, T. (2020). Roma Dünyasında Ölüm. Selenge Yayınevi. CR - AKŞİT, M. (2013). İbn Sina ile Kierkegard’ın Ölüm Anlayışının Karşılaştırılması. Erzurum Atatürk Üni- versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yüksek Lisans Tezi. CR - ARCHER, P. (2022). Dinler Tarihi. İstanbul: Say Yayınları. CR - ATAY, H. (1959).”İslamdan Önce Arap Yarımadasında Putperestlik ve Yayılışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6(1-4), 80-89. CR - ATAK, M – ATAK, Z (2022). “Modernite ve Postmodernitede Değişen Ölüm Algısı”. İbnHaldun Çalışma- ları Dergisi 7(2) , 119-133. CR - AYDIN, M.(1998). “Hıristiyanlık”, İslam AnsiklopedisiTürkiye Diyanet Vakfı Yayınları, cilt 7. 348-353. CR - BEHAR, Rabi N (2004). El Gid Para El Paratikante Dini Uygulama Rehberi. (çev. MondehayYanor). Gözlem Basımevi. CR - BESALEL, Y. (2001). “Yahudilikte Ahiret İnancı”.Yahudi Ansiklopedisi (471.s.), Gözlem Gazetecilik Ba- sın Yayın A.Ş. c.2 CR - BİLİR, G. (2020). Anadolu’da Bulunan Geç Antik Çağ Mezar Tipleri ve Dini Mimari İle Olan İlişkileri. Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, CR - BOZKURT, N. (2004). “Cenaze”, İslâm Ansiklopedisi, TDV cilt 29. CR - CEYLAN, C. (2015). “Ölüm: Yolun Sonu Mu, Yeni Bir Yol Mu”? SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi (Eylül-Ekim-Kasım, sayı 36),24-27. CR - CHORON, J. (1973). Death and immortality, Dictionary of TheHistory of Ideas (ed.PhilipP. Wiener). I, 634- 646. CR - CÖMERT, B. (1980). Mitoloji ve İkonografi. Ankara: Meteksan Ltd. Şti. Yayınları. CR - ÇAĞ, N. (2018). “Türk Süsleme Sanatında Gül Motifi ve Anlamı”, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Der- gisi 15(2), 91-102. CR - ÇELEBİ, A. (1978). Yahudilik. (Çev. Ahmet M. Büyükçınar-Ömer F. Harman). CR - DEMİRALP, D. (2018). “Odysseus’un Doğaüstü Seyahati Bağlamında Bir İnceleme Homerosçağı’nda Öbür Dünya Algısı Üzerine”. Amisos Dergisi 3(4),9. CR - DEMİRCİ, K. (1998) “Hinduizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet İşleri Baş- kanlığı Yayınları, 18/ 112-116. CR - DEMİRCİ, K.- Mehmet Ş.(1993). “İslam’da Cenaze”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın- ları, 7/353-357. CR - DEMİREL, A. (2014). “Gülün Tasavvuf ve Sanattaki Yeri”. SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19, 183-194. CR - DİDEROT, D. (2013). Rameau’nun Yeğeni. (Çev. A. Cemgil). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - DOĞAN, M. D. (2011). Büyük Türkçe Sözlük. Yazar Yayınları. CR - EL-ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed. (1985) Keşfü’l-ḫafâʾ (nşr. Ahmed el-Kalâş), I-II. CR - DAVİD, J. R. (1987). TheJewishpeople: Theirhistorytheirreligion. Great Britain. CR - ELDEM, E. (2005). İstanbul’da Ölüm: Osmanlı-İslam Kültüründe Ölüm ve Ritüelleri. Garanti Bankası Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi. CR - EYİCE, S. İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri. T.T.V.Y, Ankara. CR - FREUD, S. (1987). Hz. Musa ve Tektanrıcılık. (Çev. Kamuran Şipal). Bağlam Yayınları. CR - GABBAY E, Fins JJ. (2019). “Go in Peace: Brain Death, Reasonable Accommodation Jewish Mour- ningRituals”, J Religion Health. 58(5), 1672-86. CR - GOH, R. B. H. (2022). Christopher Nolan: film maker and philosopher. (1. Baskı). London: Bloomsbury Academic. CR - GOMBRİCH, E. H. (2007). Sanatın Öyküsü. Remzi Kitabevi. CR - GUİGNEBERT, (1996). TheJewish World İn The Time Of Jesus. London. CR - GULAM, M. A. (2008). İsa Mesih Hindistan’da. (Çev. Abdulgaffar Han) Islam International Publications. CR - GÜRKAN, S. L.(2013). “Yahudi Tarihi”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 43/188- 189. CR - HANÇERLİOĞLU, O. ( t.y.) İnanç Sözlüğü. Remzi Kitabevi. CR - HANOĞLU, M. (2015). Ölümü Anımsatan Mekânlar. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi Eylül- Ekim-Kasım, sayı 36, (2015),18-19. CR - HARMAN, Ö.F. (2013) “Yahudilikte Ahiret İnancı”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 43/205,223. CR - HERTZBERG, A.(2005). Judaism. George Braziller. CR - IDEL, M. (2005). Kabbalah and Eros. New Haven: Yale University Press. CR - KAAN, E. O. (2010). Yahudilik: Dinler ve Mezhepler Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları. CR - KASTENBAUM, R.- AİSENBERG, R (1976). Thepsychology of Death. Springer. CR - KOCA, Selçuk Kürşat. ( 2012). Türk Kültüründe Sembollerin Dili. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi CR - KUNDERA, M. (1991). Ölümsüzlük. (Çev. I. Yerguz). İstanbul: AFA Yayıncılık. CR - KUTLUHAN, M. (2016). “Modernist Kültürde Ölüm”. Düşünüyorum Dergisi CR - KÜÇÜK, M. (2000). Modernite versus Post Modernite. Vadi Yayınları. CR - LEVİNE, L. I. (2000). The Ancient Synagogue: The First Thousand Years. New Haven: Yale University Press. CR - LEWİS, B. (1961). The Emergence of Modern Turkey. Oxford University Press. CR - LİVİNGSTONE, E. A. (2006) The Concise Oxford Dictionary of ChristianChurch. Oxford University Press. CR - MEYERS, E. M. & Meyers, C. L. (1982). Excavations at Ancient Nabratein: Synagogue and Environs. Durham: Duke University Press. CR - MURDOCK, N. L. (2014). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuramları. (Çev. Ed. F. Akkoyun). Nobel Yayıncılık. CR - ONBAŞIGİL, O. (2019). Müslüman Mezarı ve Mezarlığı Nasıl Olmalı? CR - ÖRNEK, S. V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları. CR - ÖZLER, F. (2013). Tavlusun Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi. CR - PATTABANOĞLU, F. Z. (2015).” İslam Filozoflarının Ölüm Hakkındaki Düşüncelerinde Stoacı Filozof- ların Etkisi”, Ekev Akademi Dergisi (64) 73-90. CR - RUSH, A. C. (1941). Death and Burial in Christian Antiquity. No. 1. Washington: Catholic University of America Press. CR - SARTRE, J.-P. Varoluşçuluk. (Çev. A. Bezirci). İstanbul: Say Yayınları. CR - SAYDAM, M. - Kızıltan H. (2018). Hekimin Filozof Hali.1. Baskı. İthaki Yayınları. CR - SARAÇOĞLI, A. (2003). Kayseri Zamantı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. CR - SARAÇOĞLU, N. (1996). Türk Mezarlarına Dair Araştırma. İstanbul, CR - SCHOLEM, G. (1941). Major Trends in Jewish Mysticism. New York: Schocken Books. CR - ŞAHİN, S. K. (2020). “Sosyal Pencereden Ölüme Bakış”.SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi, Mart, Nisan, Mayıs, sayı 54, 86-89. CR - ŞAKİROĞLU, H. M. (1996). “Haç”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 14/523-524. CR - ŞENAY S. A. (2022). Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15(37), 179-196,180. CR - TAN, A. (2020). “Batı felsefesi ve İslam Tasavvufunda Ölüm”. SD Sağlık Düşüncesi ve Kültürü Dergisi Mart, Nisan, Mayıs (54) 16-21. CR - TARANCI, C. S. (2023). Otuz Beş Yaş Şiiri. Der. Asım Bezirci. İstanbul: Can Yayınları. CR - TAŞPINAR, İ. (2003). Duvarın Öteki Yüzü, Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilikte Ahiret İnancı. Gelenek Yayıncılık. CR - TOPALOĞLU, B. Çelebi, İ. (2010). Kelam Terimleri Sözlüğü. İSAM Yayınları. Araştırmaları Dergisi 10/2 (Temmuz 2024), 707/735. CR - UHRİ, A. (2022). Anadolu’da Ölümün Tarihöncesi. Sakin Kitap. CR - UYSAL, S. (2020). “İslam ve Diğer Dinlerde Ölüm” SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi Mart, Nisan, Mayıs, (54) 28-33. CR - UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları. Türk Tarih Kurumu Ya- yınları. CR - YALOM, I. D. (2008). Güneşe Bakmak Ölümle Yüzleşmek. (Çev. Z. İ. Babayiğit). Kabalcı Yayınevi. CR - ZAMAN, Ş. (2023). Kadiyaniliğin Teşekkül Süreci. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. CR - ZAMAN, Ş. (2023). Semavi Dinlerde Ölüm Algısı ve Mezar Taşları. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversi- tesi, Arkeoloji Bölümü Lisans Bitirme Tezi. UR - https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1651175 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4660525 ER -