TY  - JOUR
T1  - Arı Haan'ın Kültürlenme Süreci Üzerine Bir İnceleme
TT  - A Study on the Acculturation Process of Arı Haan
AU  - Yıldız, Havva
AU  - Koçak, Aynur
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.59902/yazit.1651894
JF  - YAZIT Kültür Bilimleri Dergisi
PB  - TOKÜAD-Toplum ve Kültür Araştırmaları Derneği
WT  - DergiPark
SN  - 2757-8437
SP  - 24
EP  - 50
VL  - 5
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Kültür, insanın doğa üzerinde hâkimiyet kurma, toplumsal ilişkiler geliştirme ve bireysel kimlik inşasında yarattığı bilgi, inanç, değer, norm, davranış ve anlamlar bütünüdür. Kültürlenme, bireyin doğumundan itibaren içinde bulunduğu toplumsal yapı tarafından şekillendirilen; bilgi, değer, inanç ve davranış kalıplarını öğrenerek bir kimlik kazandığı sürekli bir süreçtir. Bu süreç, bireyin çevresine uyum sağlamasını, toplumsal normlarla etkileşim kurmasını ve kültürel birikiminin bir parçası haline gelmesini sağlar. Kültürlenme süreci, insanın doğumundan ölümüne kadar devam eden bireyin toplumsal, zihinsel ve fiziksel gelişimini kapsayan bir olgudur. Bu çalışmada, Arı Haan destanı temel alınarak, insanın doğadan kültürel dünyaya geçiş süreci incelenmiştir. Destanda bir bodur ağacın gövdesindeki beliren urdan doğan ilk insanın, doğa karşısındaki zayıflığı, yaşamla mücadelesi ve kültürün varoluşuyla birlikte ilk insanın kültürlenme süreci mitolojik bir çerçeve içinde ele alınarak aktarılmıştır. Destanda, avcı-toplayıcı beslenme düzeninden yerleşik yaşama geçiş süreci; barınma, giyinme ve yurt edinme gibi unsurlar çerçevesinde ele alınmış olup, bu dönüşüm kahramanın kimlik inşası bağlamında incelenmiştir. Biyolojik bir ihtiyaç olan beslenme ise kültürel bir olguya dönüşerek damak tadı, ziyafet ve keyif gibi anlamlar kazanmıştır. Doğaya karşı verilen mücadelenin insan-insan mücadelesine bırakmasıyla savaş, toplumsal sınıflaşma ve siyasi yapıların oluşumunu beraberinde getirmiştir. Yazının icadı ise tanrısal yasalar aracılığıyla bireysel ve toplumsal sınırların belirlenmesinde etkili olmuştur. Bu temalar, insanın kültürlenme sürecindeki dönüşümü ve bu sürecin yapısal etkilerini açık bir biçimde ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Arı Haan Destanı’nda, ilk insanın yaratılışı ve kültürel evrimi bedensel, zihinsel ve toplumsal gelişim süreçleri mitolojik bir bağlamda ele alınarak, kültürel arketiplerin analiziyle insanoğlunun kültürlenme sürecinin anlaşılmasına katkı sağlanmaktadır.
KW  - Arı Haan destanı
KW  - doğa
KW  - kültür
KW  - kültürlenme süreci
KW  - mitoloji
N2  - Culture is the collection of knowledge, beliefs, values, norms, behaviors, and meanings humans create to establish dominance over nature, develop social relations, and build individual identity. Acculturation is a permanent process in which individuals acquire their identity by learning the knowledge, values, beliefs, and behavioral patterns molded by the social structure since birth. This process enables individuals to adapt to their surroundings, engage with social norms, and become a part of their cultural heritage. The acculturation process is a phenomenon that extends from birth to death and involves individuals' social, mental, and physical development. This study analyzed the transition process of humans from nature to the cultural world by taking the Ari Haan epic as a basis. In the epic, the weakness of the first human being in the face of nature, born from a tumor that appeared on the trunk of a stunted tree, his struggle for life, and the acculturation process of the first human being along with the existence of culture are discussed and conveyed within a mythological framework. The epic also addresses the transition process from hunter-gatherer diet to settled life within the framework of elements such as shelter, clothing, and homeland acquisition and scrutinizes this transformation in the context of the hero's identity construction. The diet, as a biological need, on the other hand, has evolved into a cultural phenomenon and has acquired meanings, such as taste, feast, and pleasure. The human-human conflict replaced by the struggle against nature has led to war, social stratification, and the formation of political structures. Divine laws have also become effective when defining individual and social boundaries with the invention of writing. These themes explicitly reveal the transformation in the human acculturation process and the structural effects of this process. As a result, this study contributes to the understanding of the acculturation process of human beings through the analysis of cultural archetypes by discussing the creation and cultural evolution of the first human being in the Arı Haan Epic in a mythological context based on social progress and physical and mental development processes.
CR  - Aça, Mehmet (2004). “Yaratılış Mitleri, Şamanizm ve Tasavvuf Bağlamında Düşüş, Mahrumiyet ve Hapis”. Millî Folklor Dergisi, 62: 8-18.
CR  - Aça, Mehmet (2009). “Oğuz Kağan ve Arı-Haan Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir?” Milli Folklor Dergisi, 82: 59-75.
CR  - Campbell, Joseph (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Çeçen, Anıl (1984). Kültür ve Politika. İstanbul: Hil Yayınları.
CR  - Çelik, Celalettin (2000). “Kültürel Sembolik Sistemi Olarak İsimler: İsim Sosyolojisine Giriş”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2): 36-41.
CR  - Çınar, Ali Abbas (1993). Türklerde At ve Atçılık. Ankara: Kültür Bakanlığı.
CR  - Deveci, Ümral (2017). Dede Korkut Anlatılarında Doğa ve Kültür. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
CR  - Dinç, Mustafa (2019). “Halk Bilgisinin Beslenme ve Mutfak Kültürüne Dönük Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 287-314.
CR  - Doğan, Süleyman (2022). “Bireysel ve Toplumsal Açılardan Kültür; Kültürlenme, Kültürleşme, Uyum, Kültür Endüstrisi, Kültürel Çoğulculuk, Postmodernizm ve Medya”. Kültür ve Dil. Ed. Mustafa Güneş ve Hatice Güneş. İstanbul: Eğitim Yayınevi, 83-118.
CR  - Engin, İsmail (1990). “Süpürge Zanaatçısı Örneğinde İki Kültürel Süreç: Kültürleme ve Kültürlenme”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1(2) : 165-169.
CR  - Ergun, Metin ve Aça Mehmet (2005). “Arı-Haan”. Tıva Kahramanlık Destanları 2. Ankara: Akçağ Yayınları.
Erhat, Azra (1978). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
CR  - Fairchild, Henry Pratt (1967). Dictionary of Sociology and Related Terms, Totowa. NJ: Littlefıeld, Adams.
CR  - Gezgin, İsmail (2009). Kültürlenme Sürecinin Mitik Kahramanı: Gılgamış. İstanbul: Alfa Yayınları.
CR  - Güvenç, Bozkurt (1970). Kültür Kuramında Bütüncülük Sorunu Üzerine Bir Deneme. Ankara: Hacettepe Basımevi.
CR  - Güvenç, Bozkurt (1979). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
 
Güvenç, Bozkurt (2002). Kültürün ABC’si. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
CR  - Işık, İsmet Emre (2000). Öznenin Dili (Dilbilim ve Yapısalcılık). İstanbul: Remzi Kitabevi.
CR  - Leach, Edmund Ronald (1985). Lévi-Strauss. Çev. Ayla Ortaç. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
CR  - Levi-Strauss, Claude (2020). Irk, Tarih ve Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
CR  - Öveç, Ümran (2007). Öz-Duyarlık ile Öz-Bilinç, Depresyon, Anksiyete ve Stres Arasındaki İlişkilerin Yapısal Eşitlik Modeliyle İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
CR  - Özlem, Doğan (2000). Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi. İstanbul: İnkılap.
CR  - Paglia, Camille (1996). Cinsellik ve Şiddet, ya da Doğa ve Sanat. Çev. Turgut Berkes. İstanbul: İyi Şeyler Yayıncılık.
CR  - Saydam, M. Bilgin (1997). Deli Dumrul’un Bilinci “Türk İslam Ruhu” Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
CR  - Simmel, George (2009). Bireysellik ve Kültür. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
CR  - Şenol, Fatma Zehra (2016). Altay Destanları Üzerine Bir İnceleme -Yaratılış, Yaşam, Öte Dünya. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Tylor, Edward Burnett (1871). Primitive Culture: Researches into the Development of Mithology, Philosophy, Religion, Language, Art and Custom. Londra: T. Murray.
CR  - Uygur, Nermi (2006). Kültür Kuramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
CR  - Wells, Calvin (1972). İnsan ve Dünyası. Çev. Erzen Onur. İstanbul: Remzi Kitabevi.
CR  - Williamson, Judith (2001). Reklamların Dili, Reklamlarda Anlam ve İdeoloji. Çev. Ahmet Fethi. Ankara: Ütopya Yayınevi.
CR  - Yıldız, Havva (2022a). Altay, Tuva ve Hakas Destanlarında Tabiat Kültleri. Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Yıldız, Salih (2022b). “Yemeğin Toplumsal İşlevleri ve Türk Yemek Adetleri”. Yemek, Kültür ve Toplum. Ed. Neslihan Serçeoğlu. Ankara: Nobel Yayıncılık.
UR  - https://doi.org/10.59902/yazit.1651894
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4663749
ER  -