@article{article_1654079, title={Trabzon Kent Merkezinde Hristiyan Nüfusun Artışı ve Nedenleri}, journal={Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi}, volume={10}, pages={773–814}, year={2025}, DOI={10.24186/vakanuvis.1654079}, author={Hürol, Erdal}, keywords={Trabzon, Social and Demographic Structure, Christian Population, Port Cities, Change-Transformation, Migrations, Epidemic Diseases}, abstract={Anadolu’nun Karadeniz sahillerine açılan güzergâhlarından biri olan Trabzon kara ve deniz ulaşımı açısından stratejik konuma sahiptir. Kafkasya’dan Hazara, Erzurum-Tebriz hattı ile İran’a kadar uzanan ulaşım ağı liman kenti Trabzon’u ön plana çıkarmaktadır. Kırım, Odessa, Köstence, Sivastopol olmak üzere kuzey-güney yönünde Karadeniz limanları arasındaki ulaşım ve ticaret potansiyeli Trabzon’u siyasi ve askeri açıdan daha da önemli hale getirmiştir. Rusya ve Kırım üzerinden ithal edilen başta buğday ve diğer emtiaların hem Anadolu kentlerine hem de başkent İstanbul’a ulaştırılmasında Trabzon limanı kritik öneme sahipti. Sivas, Erzurum, Kayseri, Amasya, Tokat ve diğer Anadolu kentlerinde üretilen buğday, un, deri, bal, tereyağı gibi hayvansal ve tarım ürünleri Trabzon üzerinden Karadeniz sahiline çeşitli vasıtalarla nakledilmekte ve oradan da gemilerle farklı yerlere ihraç edilmekteydi. Karadeniz uluslararası ticarete açılmadan önce de Trabzon limanı alternatif bağlantı rotaları, ithalat, ihracat gibi yoğun ticari faaliyetleri sayesinde Ceneviz ve Venedikliler başta olmak üzere birçok yabancı devletin ve tüccarın ilgisini çekmiştir. Bundan dolayı Kent merkezindeki dükkânlar, mağazalar, eczaneler, ticarethaneler ve imalathanelerin önemli bir kısmı yabancılara aitti. Anadolu’dan ve yabancı devletlerden gelen Müslüman ve Hristiyan tüccarlar, eczacılar, doktorlar, mevsimlik işçiler, hamallar, kayıkçılar, meslek erbabından oluşan yoğun bir yabancı nüfus Trabzon kent merkezinde ikamet etmekteydi. 1800’lerden itibaren seyyahlar, doğa bilimciler, araştırmacılar, ticaret komiserlikleri Karadeniz kentlerine yoğun ilgi duymaya başladılar. Akabinde Fransa, Britanya, Avusturya, İtalya, İran, Rusya Trabzon’da konsolosluk açmıştır. Tanzimat uygulamalarıyla birlikte temizlik, aydınlatma, ulaşım, çevre sağlığı gibi beledî hizmetleri sağlayacak düzenlemeler yapıldı. Liman idaresi, deniz fenerleri, karantina yerleri, hastaneler, gümrük binalarının ihdas edilmesi, kadastro çalışmaları, arazi düzenlemeleri yapıldı. Buna bağlı olarak arazilerin kıymeti hızlı şekilde artışa geçti. Kuyumculuk, bakırcılık, sarraflık, taş işçiliği, marangozluk, terzi, ayakkabıcılık gibi zanaat kolları, gıda, dericilik, boyahane, mensucat, değirmenciliğin yanı sıra birçok imalat sektörü hızla gelişmeye başlamıştır. Bu gelişmeler tarihi bir liman kenti olan Trabzon’un sosyo-kültürel, iktisadi ve demografik yapısını derinden etkilemiştir. Tanzimat ve Islahat reformlarıyla birlikte Osmanlı toplum yapısındaki değişime bağlı olarak Gayrimüslimlerin siyasi, iktisadi ve sosyal hayatta öne çıkmaları ivme kazanmıştır. Modern kapitalist sistemin bir uzantısı olan uluslararası ticaret ve yabancı sermaye liman kentlerindeki iktisadi ve sosyal dönüşümün kilometre taşları olmuştur. Karadeniz sahil kentlerindeki değişim dalgası ve ticari fırsatlar göçleri hızlandırmış, buna bağlı olarak nahiyelerden, kazalardan ve Anadolu’nun farklı kentlerinden sahillere doğru göç hareketini tetiklemiştir. Ticaret ve göçler liman kentlerinde 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren demografik yapıyı dönüştüren en önemli dinamiklerden birisi olmuştur. Salgın hastalıklar, savaşlar, kuraklık-kıtlık, Osmanlı Devleti’ndeki askerlik uygulamaları, yabancı sermaye, göçler, Gayrimüslimlerin tekeline geçen uluslararası ticaret Müslüman nüfusu sistemin dışına çıkarmış ve zamanla olumsuz yönde etkilenmiştir. Bu dönemde özellikle Müslüman nüfus düşüşe Hristiyan nüfus ise alışılagelmişin ve rutinin dışında yükselişe geçmiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak kent merkezinin sosyo-kültürel dokusu yarım asır öncesine göre değişmiştir. Çalışma kapsamında 19. yüzyıldan 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar olan süreçte sosyo-kültürel, iktisadi gelişmeler ekseninde Trabzon kent merkezinin demografik yapısı ele alınmıştır. Yöntem olarak örneklem, nitel analiz ve değerlendirmelerden hareketle çıkarımlara varma metodolojisi benimsenmiştir. Osmanlı, İngiliz ve Fransız ana kaynakları temelinde Trabzon kent nüfusunun yaklaşık yüzyıllık değişim ve dönüşüm süreci istatistikler üzerinden analiz edilmiştir.}, number={Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı}, publisher={Serkan YAZICI}