@article{article_1662351, title={Teoriden Pratiğe Teklîf-i Mâ Lâ Yutâk: Fahreddin er-Râzî’nin Görüşleri ve Mu‘tezile’ye Yönelttiği Eleştiriler}, journal={Kader}, volume={23}, pages={148–178}, year={2025}, DOI={10.18317/kaderdergi.1662351}, author={Hafızoğlu, Yakup}, keywords={Kalām, Taklīf-i mā lā yutāq, Justice, Will, Omnipotence, Human actions}, abstract={Bu çalışma, kelâm ilminin temel tartışma konularından biri olan "teklîf-i mâ lâ yutâk" meselesini Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) yorumları çerçevesinde ele almaktadır. Kelâm ekolleri arasında geniş bir tartışma alanı bulan bu mesele, Allah’ın insanlara güçlerinin yetmeyeceği yükümlülükler verip veremeyeceği sorusu etrafında şekillenmektedir. Araştırma, Mu‘tezile, Eş‘ariyye ve Mâtürîdî ekollerinin bu konuya dair görüşlerini karşılaştırmalı olarak değerlendirerek Fahreddin er-Râzî’nin bu meseleye getirdiği özgün bakış açısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Teklîf kavramı, Allah’ın insanlara sorumluluk yüklemesi anlamına gelir ve kelâm ilminin en temel konularından biridir. Teklîfin temel şartları arasında insanın akıl ve irade sahibi olması yer almaktadır. "Teklîf-i mâ lâ yutâk" ise kişinin gücünün yetmediği bir yükümlülüğü yerine getirmekle sorumlu tutulması anlamına gelir. Mu‘tezile ekolü, ilâhî adalet ilkesine dayanarak, Allah’ın insanlara güç yetiremeyecekleri yükümlülükler vermesinin imkânsız olduğunu savunurken, Eş‘arîler Allah’ın mutlak kudreti çerçevesinde böyle bir teklîfin mümkün olduğunu iddia etmiştir. Mâtürîdîler ise Allah’ın yalnızca insanların yerine getirebileceği teklîflerde bulunacağını kabul ederek Mu‘tezile’ye yakın bir görüş benimsemiştir. Araştırmanın kapsamı, İslâm düşüncesinde teklîf kavramının epistemolojik ve teolojik temellerini, farklı kelâm ekollerinin teklîf-i mâ lâ yutâk’a dair teorik ve pratik yaklaşımlarını içermektedir. Râzî’nin bu konudaki yorumları, özellikle el-Meṭâlibü’l-ʿâliye mine’l-ʿilmi’l-ilâhî adlı eserindeki aklî ve naklî deliller çerçevesinde incelenmiştir. Çalışmanın önemi, kelâm ekolleri arasındaki farklı görüşleri ele alarak İslâm düşüncesinde ilâhî adalet, kudret ve insan sorumluluğu arasındaki ilişkiyi teklîf-i mâ lâ yutâk açısından anlamaya katkı sağlamasıdır. Bu araştırmanın amacı, kelâm ekollerinin teklîf anlayışlarını açıklamak, Râzî’nin bu konudaki kritik analizini değerlendirmek ve özellikle Mu‘tezile’nin teklîf-i mâ lâ yutâk’ın imkânsızlığına dair argümanlarına karşı geliştirdiği eleştirileri sistematik olarak incelemektir. Râzî, Mu‘tezile’nin ilâhî adalet ilkesi çerçevesinde geliştirdiği tezleri eleştirerek güç yetirilemeyen teklîfin teorik düzeyde kalmadığını, aksine pratikte de mümkün ve geçerli olduğunu iddia etmektedir. Bu bağlamda Râzî’nin görüşleri, Eş‘ariyye ekolünün genel anlayışıyla paralellik arz etmektedir. Araştırmada yöntem olarak literatür taraması, klasik kelâm metinlerinin analizi ve karşılaştırmalı değerlendirme teknikleri kullanılmıştır. Çalışmada, öncelikle kelâm ekollerinin teklîf konusundaki temel argümanları ele alınmış, ardından Râzî’nin Mu‘tezile’nin tezlerine karşı geliştirdiği aklî ve naklî karşıt deliller incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar Râzî’nin teklîf-i mâ lâ yutâk konusundaki yaklaşımının Mu‘tezile’nin görüşlerini çürütmeye yönelik teorik bir çerçeve oluşturduğunu göstermektedir. O, Kur’ân’dan örnekler vererek geçmiş peygamberlerin ve toplumların güç yetiremeyecekleri yükümlülüklerle karşı karşıya kaldıklarını ileri sürmekte ve teklîfin pratikte de gerçekleştiğini savunmaktadır. Netice itibariyle Râzî’nin analizlerinin, teklîf anlayışının kelâm ilmi içinde daha geniş bir çerçevede ele alınmasına önemli katkılar sağladığını söyleyebiliriz.}, number={1}, publisher={Mehmet BULĞEN}