TY  - JOUR
T1  - Nüzhetü'l-ḳulūb’da Faziletli Şehirler:  İranlı Şâir Hamdullah Müstevfî'nin Gözünden Mekke, Medine ve Kudüs
TT  - The Virtuous Cities in Nuzhat al-Qulub:  Mecca, Medina and Jerusalem from the Perspective of the Iranian Poet Hamdullah Mustawfi
AU  - Özcan Kocabey, Aslınur
AU  - Kocabey, Sedat
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.33201/iranian.1666839
JF  - İran Çalışmaları Dergisi
JO  - JIS
PB  - Ahmet YEŞİL
WT  - DergiPark
SN  - 2651-4370
SP  - 283
EP  - 310
VL  - 9
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Hamdullah Müstevfî XIV. yüzyılda yaşamış İranlı tarihçi, coğrafyacı ve şâirdir. Aslen Kazvinli olan Müstevfî'nin meşhur tarih eseri Tārīḫ-i Güzīde'nin yanı sıra coğrafya ve kozmografyaya dair Nüzhetü'l-ḳulūb adlı bir eseri de bulunmaktadır. Nüzhetü'l-ḳulūb eseri giriş, üç bölüm ve bir hâtimeden meydana gelmektedir. Birinci bölümde mineraller, botanik ve zooloji, ikinci bölümde insan vücûdunun yapısı, ahlâkî vasıfları ve melekeleri, üçüncü bölümde ise coğrafya konu edinmektedir. Coğrafyaya ayrılan bu bölüm ise kendi içinde dört kısımdan oluşmaktadır. Orijinal bilgiler ihtiva eden birinci kısımda Mekke, Medine, Kudüs ve Mescid-i Aksâ; ikinci kısımda İran’ın maliyesi, coğrafyası, eyalet, vilâyet, kaza, nahiye ve köyleri, yol ve menzilleriyle dağları, nehirleri, deniz ve gölleri, maden ve mineralleri; üçüncü bölümde komşu ülkeler, son bölümde de diğer bazı ülkelerin coğrafî durumu incelenmektedir. Hâtime bölümünde ise acâibü'l-mahlûkât konularına yer vererek eser nihâyete erdirilmiştir. Çalışmamızın konusu, Nüzhetü'l-ḳulūb eserinin coğrafya bölümünün ilk kısmı olan Mekke, Medine ve Kudüs'tür. Eserin yazılış amacı İran coğrafyasını yazmak olsa da yazar, Belh ekolüne mensup coğrafyacıları takip eden yazar onların yaptığı gibi esere kutsal şehirlerden cihânın en faziletli şehirleri diye tasvir ettiği Mekke, Medine ve Kudüs'ü konu edinerek başlamış ve daha sonra önem sırasına göre diğer şehirleri incelemiştir. Bu üç şehrin âyet ve hadislerde zikredilmesi, onun bu şehirleri faziletli görmesinde önemli bir sebeptir. XIV. yüzyıl Şam ve Hicaz coğrafyasının tasvir edildiği bu kısım orijinal bilgiler içermektedir. Aynı zamanda eserde bahsi geçen şehirlerin İran coğrafyasına uzaklıkları, coğrafî olarak enlem ve boylam gibi bilgilerinin verilmesi ve şehirlerin kapladığı yüz ölçümlerinin ayrıntılı şekilde belirtilmesi bu eseri değerli kılan özelliklerdendir. Peygamberlerin zikri geçtiği yerlerde kıssa ve menkıbelere de yer verilmesi, şehir tarihi açısından önemli isimlerin zikredilmesi de diğer unsurlardır. Bu çalışma ile bahsi geçen eserde İranlı ve Şii bir tarihçi tarafından XIV. yüzyıl coğrafyasında Mekke, Medine ve Kudüs'ün nasıl konu edindiği, bu şehirlere bakış açısı ve ne gibi bilgiler sunduğu ortaya konulacaktır.
KW  - Mekke
KW  - Medine
KW  - Kudüs
KW  - Hamdullah Müstevfî
KW  - Nüzhetü'l-Kulûb
N2  - Hamdullah Mustawfi was a 14th-century Iranian historian, geographer, and poet. Originally from Qazvin, in addition to his renowned historical work Tārīkh-i Guzīda, he also authored a work on geography and cosmography titled Nuzhat al-Qulūb. This work consists of an introduction, three main sections, and a conclusion. The first section deals with minerals, botany, and zoology; the second discusses the structure of the human body, moral characteristics, and faculties; and the third section is dedicated to geography. This geographical section is itself divided into four parts. The first part, which includes original information, focuses on Mecca, Medina, Jerusalem, and al-Masjid al-Aqsa. The second part covers the fiscal system and geography of Iran, including its provinces, districts, sub-districts, villages, routes and stations, mountains, rivers, seas and lakes, as well as its mines and minerals. The third part examines neighboring countries, while the final part addresses the geographical status of several other countries. The work concludes with a khātima section that discusses marvels of creation (ʿajāʾib al-makhlūqāt). The subject of our study is the first part of the geographical section of Nuzhat al-Qulūb, which addresses Mecca, Medina, and Jerusalem. Although the author's initial purpose was to document the geography of Iran, following the tradition of geographers associated with the Balkh school, he begins his work-just as they did-with the sacred cities he describes as the most virtuous in the world: Mecca, Medina, and Jerusalem. He subsequently examines other cities according to their degree of significance. The frequent mention of these three cities in the Qur'an and Hadith literature is a major reason for his attribution of their exceptional status. This part of the work, which describes the 14th-century geography of the Levant and the Hijaz, contains original content. Among the distinctive features that enhance the value of this work are the details provided regarding the distances between the mentioned cities and the Iranian territories, their geographical coordinates such as latitude and longitude, and precise information on the area each city occupies. The inclusion of narratives and legends in sections referring to prophets, as well as the mention of historically significant figures, are additional noteworthy elements. Through this study, we aim to examine how Mecca, Medina, and Jerusalem are addressed in Nuzhat al-Qulūb, how these cities are perceived by a 14th-century Iranian Shi'i historian, and what kind of information is presented about them.
CR  - Ağarı, M. (2006). İslam Coğrafyacılarında Yedi İklim Anlayışı. AÜİFD, 47(2), 195-214.
CR  - Ağarı, M. (2007). Irak ve Belh Coğrafya Ekolleri ve İlk Temsilcileri: İbn Hurdazbih, Ya’kubî ve İstahrî. Journal of Turkish Research Institute, 34, 169-169. https://doi.org/10.14222/Turkiyat658
CR  - Ahmad, S. M. (1993). Coğrafya. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 8, ss. 50-62). TDV Yayınları.
CR  - Ahmad, S. M. (1995). A history of Arab-Islamic Geography:(9 th-16 th century a.d.). Al al-Bayt University [Camiatu Al-i’l-Beyt].
CR  - Ak, M. (2000). İklim. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 22, ss. 28-30). TDV Yayınları.
CR  - Çiftçi, F. (2016). Hamdullah Müstevfi’nin Nüzhetû’l-Kulûb Adlı Farsça Eserine Göre Moğollar Devrinde Azerbaycan, Mezopotamya ve Anadolu (Kayıt no. 452067 ) [Yüksek Lisans tezi, Ege Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
CR  - Ekmekçi Aşan, G. (2020). Tercüme-i Nüzhetü’l-Kulûb (vr. 188a-308b) Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Dizin (Kayıt no. 638287 ) [Doktora tezi, Dicle Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
CR  - Ekmekçi Aşan, G. (2021). Hamdullah Müstevfî’nin Nüzhet’ül Kulûb İsimli Eserinin 17. Yüzyılda Anadolu Sahasında Yapılan Tercümesinin Coğrafya Bölümü. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), 13(1), 500-520. https://doi.org/10.26791/sarkiat.863173
CR  - Gökcan, M. (2020). Bilim Tarihi Perspektifinden ‘Yedi İklim’ Nazariyesi ve Kültür ve Edebiyatımızdaki Yansımaları. Erdem. https://doi.org/10.32704/erdem.749088
CR  - Günaltay, M. Ş. (1991). İslam Tarihinin Kaynakları Tarih ve Müverrihler. Endülüs Yayınları.
CR  - İstahrî, E. İ. İ. b. M. el-Farisi el-Kerhi. (1967). Mesâlikü’l-memâlik (Haz. M.J de Goeje)  E.J. Brill.
CR  - Kaya Ünal, Z. (2024). İslâm Tarihçiliğinde Toplumları Şekillendiren Bir Unsur Olarak Coğrafya: Mes‘ûdî Örneği. Hitit İlahiyat Dergisi, 23(Din ve Coğrafya), 175-189.
CR  - Kubbealtı Lugatı. (t.y.). Geliş tarihi 18 Mayıs 2025, gönderen https://lugatim.com/s/n%C3%BCzhet
CR  - Müstevfî, H. (1362). Nüzhetü’l-kulûb: El-Makâletü’s-sâlise (s. 278). Dünya-yı Kitab.
CR  - Müstevfi, H. (2018). Târih-i Güzide (Haz. M. Öztürk). Türk Tarih Kurumu. (1393).
CR  - Özaydın, A. (1997). Hamdullah el-Müstevfî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 15, ss. 454-455). TDV Yayınları.
CR  - Özcan Kocabey, A. (2023). Türk Edebiyatında Faziletnâmeler ve Seyyid Alâeddin’in Cevâmiʿu’l-Fezâ’il fî Mesâcidi’l-Ḳabâil’i (Metin-İnceleme) (Kayıt no. 838748) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
CR  - Sâmî, Ş. (1989). Kâmûs-ı Türkî. Enderun Kitabevi.
CR  - Tan, B. (2020). İslam Kültüründe Yedi İklim Anlayışı ve Manzume-i Yedi İklim. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 184-198. https://doi.org/10.47948/efad.794590
UR  - https://doi.org/10.33201/iranian.1666839
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4731208
ER  -