TY  - JOUR
T1  - Ağ Gelin Efsanesi ve Taş Kesilme Motifinin Psikolojik ve Sosyal Açıdan İncelenmesi
TT  - The Legend Of Ağ Gelin and The Stone Cutting Motif Investıgatıon From Psychologıcal and Socıal Perspectıves
AU  - Kocaer, Seval
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.70916/buefd.1677841
JF  - Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
JO  - BARED
PB  - Bartin University
WT  - DergiPark
SN  - 2602-3520
SP  - 237
EP  - 252
VL  - 10
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Efsaneler, insanoğlunun hayal gücünün, zekâsının ürünleri ve anlatıldığı toplumun insan ilişkilerinde ve toplumsal yaşamında etkili olan kültür değerleridir. İnsanların açıkça ifade edemediği değerleri, adetleri, duygu, düşünce ve davranışları efsaneler yardımıyla dile getirerek toplumdaki insanlara yol göstermektedir. Bu nedenle bir kültürün gelenek-göreneklerinin, örf, adetlerinin yaşatılmasında ve gelecek nesillere aktarılmasında en önemli araçlarından biridir.  Ayrıca toplumun düzen, yaşayış, sosyal ve psikolojik ve birçok özelliklerini de yansıtmaktadırlar. Bu çalışma da kültürel, sosyolojik ve psikolojik birçok imgeyi bünyesinde barındıran “Ağ Gelin Efsanesi” örneklerinin, taş kesilme motifinin kullanışı,  psiko-sosyal temelleri ve işlevleri değerlendirilmiştir.Bu bağlamda, efsaneler yalnızca sözlü kültür ürünleri olarak değil, aynı zamanda bireyin ve toplumun bilinçaltında yer alan düşünce yapılarını, korkuları, arzuları ve toplumsal normları sembolik bir düzlemde ifade eden anlatılar olarak değerlendirilmelidir. Ağ Gelin Efsanesi örneklerinde görülen “taş kesilme” motifi, yalnızca bir ceza ya da mucize anlatısı değil; aynı zamanda bastırılan duyguların, ahlaki sınırların ve toplumsal yaptırımların metaforik bir dışavurumu niteliğindedir. Bu motif, bireyin toplumla ve doğayla kurduğu ilişkideki dengesizlikleri, itaat ve başkaldırı ikilemlerini, kutsal olanla dünyevi olan arasındaki sınırları görünür kılar. Efsane metinlerinde bu türden dönüşüm imgeleri, kültürel bellekte travmatik olayların işlenmesine, kolektif bilinçaltının inşasına ve sosyal denetimin sağlanmasına hizmet eder. Dolayısıyla, taş kesilme motifi hem bireysel psikolojik süreçlerin hem de toplumsal kontrol mekanizmalarının sembolik bir yansımasıdır. Bu çalışma kapsamında Ağ Gelin anlatılarının söz konusu motif çerçevesinde nasıl şekillendiği, bu anlatıların hangi kültürel kodları barındırdığı ve birey-toplum ilişkisini nasıl yapılandırdığı incelenerek, efsanelerin kültürel aktarım ve toplumsal düzen içerisindeki işlevleri daha derinlikli biçimde ortaya konulmuştur.
KW  - efsane
KW  - Ağ Gelin Efsanesi
KW  - taş kesilme motifi
KW  - işlev
KW  - psiko-sosyal açı
N2  - Legends are the cultural values that are effective in the human relations and social life of the human being's imagination, the products of his intelligence, and the society he describes. It expresses the values, customs, feelings, thoughts and behaviors that people can not express clearly with the help of legends and guides the people in society. For this reason, a cul- ture is one of the most important means of keeping tradition-customs, customs, traditions and future generations. They also reflect the social order, life, social and psychological characteristics of the society. In this study, the usage, psycho-social aspect and functions of the stone cut motif of “Ağ Gelin Legende” samples, which contain many cultural, sociological and psychological images, have been evaluated. In this context, legends should be considered not only as oral culture products, but also as narratives that express the thought structures, fears, desires and social norms in the subconscious of the individual and society on a symbolic level. The motif of ‘being cut into stone’ in the Ag Gelin Legend is not only a narrative of punishment or miracle, but also a metaphorical expression of repressed emotions, moral boundaries and social sanctions. This motif makes visible the imbalances in the individual's relationship with society and nature, the dilemmas of obedience and rebellion, and the boundaries between the sacred and the profane. Such images of transformation in myth texts serve to process traumatic events in cultural memory, to construct the collective unconscious and to ensure social control. Therefore, the motif of being cut into stone is a symbolic reflection of both individual psychological processes and social control mechanisms. Within the scope of this study, how the Ağ Gelin narratives are shaped within the framework of the motif in question, which cultural codes these narratives contain and how they structure the individual-society relationship are analysed, and the functions of legends in cultural transmission and social order are revealed in more depth.
CR  - Boratav, P. N. (2015). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Bilgesu Yayınları.
CR  - Eliade, M. (1991). Kutsal ve dindışı (A. Arlı, Çev.). Ankara: Gece Yayınları.
CR  - Ergun, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi (Cilt 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Erol, Ş. S. (2012). Türkmen efsaneleri üzerine bir araştırma (İnceleme-Metinler). Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, İzmir.
CR  - Fedakâr Dönmez, P. (2008). Karakalpak efsaneleri (İnceleme-Metinler). Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, İzmir.
CR  - Feyzioğlu, N. (2015). Gelin kayası efsaneleri ve taş kesilme motifi üzerine bir değerlendirme. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(9), 115–133.
CR  - Fromm, E. (1997). Erdem ve mutluluk (S. Alpagut, Çev.). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
CR  - Gökalp, Z. (1997). Türk töresi. İstanbul: Kamer Yayınları.
CR  - Malinowski, B. (2016). Bilimsel bir kültür teorisi (M. Gündüz, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
CR  - Oğuz, M. Ö., & Ersoy, P. (2007). Türkiye’de 2006 yılında yaşayan taş kesilme efsaneleri: Mekânlar ve anlatılar. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını.
CR  - Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
CR  - Öger, A. (2008). Uygur efsaneleri üzerinde bir araştırma (İnceleme ve metinler) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
CR  - Pınarbaşı, G. (2010). Anadolu efsanelerinde dindar kadın ve ermiş kadın. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
CR  - Pınarbaşı, G. (2016). Anadolu’ya adını veren kadınlar. İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık.
CR  - Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı MİFAD Yayınları.
CR  - Sakaoğlu, S. (2013). Efsane araştırmaları. Konya: Kömen Yayınevi.
CR  - Seyidoğlu, B. (2015). Erzurum efsaneleri. Erzurum: Erzurum Kitaplığı.
UR  - https://doi.org/10.70916/buefd.1677841
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4780788
ER  -