@article{article_1696858, title={19. yüzyıl sonlarında Kemah ve civarında Ermeni isyanları}, journal={Anasay}, pages={31–43}, year={2025}, DOI={10.33404/anasay.1696858}, author={Birol, Nurettin and Çiçek, Fatih}, keywords={Kemah, Armenian, Committee, Missionary, Banditry}, abstract={Bu çalışma, nitel tarihsel araştırma yöntemi ile yürütülmüş olup 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı Devleti’nin Erzurum Vilayeti’ne bağlı Kemah Kazası’nda Ermeni komitalarının ayrılıkçı faaliyetlerini ele almıştır. Araştırmanın zamansal sınırı 19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın başları olup; mekânsal kapsamı ise Kemah ve civarı olarak tercih edilmiştir. Ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv belgelerinin analizine dayanan bu çalışmada, Osmanlı bürokrasisine ait şifreli yazışmalar, vilayet salnameleri, devlet arşiv belgeleri, dönemin Avrupa basın raporları ve misyonerlere ait kaynaklar kullanılarak belgesel çözümleme yöntemi uygulanmıştır. Olaylar arasında nedensellik kurularak taraflar arası ilişkiler çözümlenmeye çalışılmış ve Ermeni komitacılarının Kemah’taki faaliyetlerinin yapısal boyutları verilmeye çalışılmıştır. Çalışmada kullanılan kaynaklar; Başkanlık Osmanlı Arşivi belgeleri, Erzurum Vilayet Salnameleri, dönemin yabancı gazeteleri, misyoner raporları ve yerli-yabancı tarihçilerin araştırma eserleridir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre ayrılıkçı Ermeniler 19. yüzyılın sonlarında Kemah ve çevresinde Müslüman ahaliye karşı silahlı propaganda, adam kaçırma ve yol kesme gibi saldırılarda bulunmuşlardır. Bölgedeki Ermenilere ait bazı manastırlar Ermeni çeteler tarafından yerel bir karargâha dönüştürülerek Müslüman ahaliye yapılacak saldırılarda kullanılmıştır. Kemah’taki Ermenilerin ayrılıkçı faaliyetlerinde eğitim kurumları ve kiliseler önemli bir araç olmuş buralarda Ermeni çocuklarına milliyetçilik fikirleri aşılanmıştır. Ermeni Protestan okulları ve misyonerlerin faaliyetleri doğrudan Amerikan ve İngiliz desteğiyle yürütülmüş olup bu durum bölgedeki istikrarsızlığı artırmıştır. Osmanlı Devleti, askeri ve idari takibatla komitacı faaliyetleri bastırmış, ancak Batılı devletler tarafından yoğun propaganda ve diplomatik baskıya maruz kalmıştır. 19. yüzyılın sonlarında Kemah’ta yaşanan olaylar Müslüman halk ile Ermeniler arasında sınırlı çatışmalara neden olmuş ancak büyük çaplı isyanlar devlet tarafından bastırılmıştır. Batılı basın yayın organları manipülasyonlar yoluyla Osmanlı Devleti aleyhine dezenformasyon yapmışlar ve bu yayınlar diplomatik yazışmalarla tekzip edilmiştir. Kemah’ta 19. yüzyılın sonlarında yaşanan Ermeni faaliyetleri, yerel düzeyde organize edilmiş fakat uluslararası aktörlerce yönlendirilmiş ayrılıkçı bir hareketin parçasıdır. Ermeni komitaları, azınlık okulları, dini kurumlar ve dış destekli propaganda araçları üzerinden faaliyetlerini yürütmüş; bu süreçte Osmanlı Devleti hem askeri hem diplomatik olarak etkin bir mücadele sergilemiştir.}, number={32}, publisher={İshak KÜÇÜKYILDIZ}