TY  - JOUR
T1  - Görülmeyeni Kodlamak: Güzelova’dan Bir Kura-Aras Çömleği Üzerindeki Bezemenin Göstergebilimsel Çözümlemesi
TT  - [ENCODING THE UNSEEN: SEMIOTIC ANALYSIS OF THE DECORATION ON A KURA-ARAXES POTTERY FROM GÜZELOVA
AU  - Öztürk, Gülşah
AU  - Işıklı, Mehmet
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.51493/egearkeoloji.1711795
JF  - Arkeoloji Dergisi
JO  - ADerg
PB  - Ege University
WT  - DergiPark
SN  - 1300-5685
SP  - 37
EP  - 46
IS  - 35
LA  - tr
AB  - Yazının henüz kullanılmadığı prehistorik kültürlerde, ortak kültürel bellek sayesinde zenginleşerek sayısız anlam kazanan görsel göstergeler, çeşitli nesnelerin yüzeylerini süslemiştir. Bu örnekler içerisinde, kültürel göstergelerin bir iletişim unsuru olarak kullanıldığı önemli bir buluntu grubunu da çanak-çömlekler oluşturmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erken Tunç çağını karakterize eden, Kura-Aras yerel isimlendirmesiyle Karaz Kültürü, özgün tarzıyla çağdaşlarından bariz şekilde ayrılan bir seramik geleneğine sahiptir. El ile şekillendirilen ve kırmızı-siyah renk kontrastına sahip olan bu seramikler, teknik açıdan bazı standart özellikler taşısa da, çevre koşullarının lokal düzeyde bazı teknik uygulamaları -kil, katkı, motif gibi- etkilediği bilinmektedir. Özgün bir sanat dili oluşturan bu seramik geleneğine ait bezeme repertuvarında, çeşitli geometrik ve figüratif motiflerden oluşan tasarımlar yer almaktadır. Ayrıca, bu kompozisyonlarının farklı kültür bölgelerinde tekrar edilerek kullanılmış olması, onların kültürel bir mesaj içerdiğini düşündürmektedir.Bu makale, Erzurum Yöresi Kura-Aras seramik bezeme repertuvarı içerisinde özel bir yer tutan Güzelova çömleği üzerindeki bezeme kompozisyonunun göstergebilimsel çözümlemesini içermektedir. A. J. Greimas’ın göstergebilimsel çözümleme yönteminin temel alındığı çalışmada, tasarımı oluşturan her bir motif için önce betisel, daha sonra izleksel düzeyde değerlendirmeler yapılmış ve motifler kültür bağlamında yorumlanarak kompozisyonun temsil ettiği olası anlamlar ortaya konulmuştur. Hem arkeolojik hem de göstergebilimsel analizleri içeren bu çalışma alanında özgün bir araştırmayı sunmaktadır.
KW  - Kura-Aras Kültürü
KW  - Doğu Anadolu Bölgesi
KW  - Seramik
KW  - Bezeme
N2  - In prehistoric cultures where writing had not yet been used, visual signs enriched through shared cultural memory and make sense with numerous meanings adorned the surfaces of various objects. Among these examples, pottery constitutes an important group of finds in which cultural signs were used as elements of communication. Characterizing the Early Bronze Age of the Eastern Anatolia Region the Kura-Araxes, referred to locally as Karaz Culture possesses a ceramic tradition that distinctly differs from its contemporaries with its unique style. These ceramics, hand-shaped and featuring a red-black color contrast, show standard technical characteristics; however, it is known that local environmental conditions influenced certain technical practices—such as clay, additive and motifs—on a regional level. The decorative repertoire of this ceramic tradition, which constitutes an original artistic language, includes designs composed of various geometric and figurative motifs. In addition, the fact that these compositions were used repeatedly in different cultural regions make think that they contain a cultural message. This article presents a semiotic analysis of the decorative composition on the Güzelova pot, which holds a special place within the Kura-Aras ceramic decoration repertoire of the Erzurum region. For each motif forming the design, descriptive and then analyses at thematic level have been conducted, and the motifs have been interpreted within their cultural context to reveal the possible meanings represented by the composition.
CR  - Aslan 2021: Y. Aslan “Daire Simgesi ve Kutsal Bağlantıları Üzerine: Manevi Temelde Aşkın Bir Üretim” Sanat Tarihi Dergisi 30/2, 1191-1219.
CR  - Ateş 2014: M. Ateş, Mitolojiler ve Semboller İstanbul: Milenyum Yayınları.
CR  - Badalyan 2014: R. Badalyan “New Data on the Periodization and Chronology of the Kura-Araxes Culture in Armenia” Paléorient 40, 71-92.
CR  - Barnard 2016: A. Barnard, Simgesel Düşüncenin Doğuşu. (Çev. M. Doğan) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
CR  - Barthes 2021: R. Barthes, Göstergebilimsel Serüven. (Çev. M. Rifat ve S. Rifat) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
CR  - Bozkurt ve Bozkurt 2012: K. Bozkurt ve H. Bozkurt “Sayıların Gizemli Dünyası: Kültür ve Edebiyatta Sayı Sembolizmi.” Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 717-728.
CR  - Ersoy vd. 2019: Y. Ersoy., E. Koparal., G. Duru., Z. Aktüre., Arkeoloji ve Göstergebilim, Tematik Arkeoloji Serisi 3 İstanbul: Ege Yayınları.
CR  - Fıske 2014: J. Fiske, İletişim Çalışmalarına Giriş (Çev. S. İrvan) Ankara: Pharmakon Kitap
.
Fred ve Hodder 2018: J. Fred ve I. Hodder. Uygarlığın Doğusunda Din: Çatalhöyük Örneği İstanbul: Alfa Yayınları.
CR  - Greımas ve Courtes 1979: A. J. Greimas ve J. Courtés. Sémiotique. Dictionnaire Raisonné de la Théorie du Langage. Cilt. I. Paris: Hachette-Université.
CR  - Greımas ve Courtes 1982: A. J. Greimas ve J. Courtés. Semiotics and language: An analytical dictionary. (Çev. Larry Crist ve diğ.). Indiana University Press.
CR  - Günay ve Parsa 2012: V. D. Günay ve A. Parsa. “Görsel Göstergebilim ve İmgenin Anlamlandırılması” Görsel Göstergebilim ve İmgenin Anlamlandırılması (Ed. V.D. Günay ve A. Parsa),  Ankara: ES Yayınları, 11-53.
CR  - Işıklı 2005: M. Işıklı, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü’nün Karaz, Pulur ve Güzelova Malzemesi Işığında Tekrar Değerlendirilmesi. (Doktora Tezi) İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Işıklı 2011: M. Işıklı, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü: Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
CR  - Işıklı ve Öztürk 2024: M. Işıklı ve G. Öztürk “Kura-Aras Seramiğinin Bezeme Repertuvarına İşlevsel ve Estetik Yaklaşımlar: Erzurum Yöresi Spiral Motifi Üzerine Gözlemler” Lycus Dergisi 10, 25-39.
CR  - Kakhıanı vd. 2013: K. Kakhiani., A. Sagona., C. Sagona., E. Kavavadze., G. Bedianashvili., E. Messager., L. Martin., E. Herrscher., I. Martkoplishvili., J. Birkett-Rees., C. Longford “Archaeological Investigations at Chobareti in Southern Georgia, the Caucasus” Ancient Near Eastern Studies 50, 1-138.
CR  - KaymakçI 2017: S. Kaymakçı “Doğu Karadeniz Bölgesinde Karaz-Erken Transkafkasya Kültürüne Ait Yeni Bir Yerleşim: Alucra-Gâvur Kalesi Giresun” Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 21, 25-34.
CR  - Kıguradze ve Sagona 2003: T. Kiguradze ve A. Sagona. “On the Origins of the Kura-Araxes Cultural Complex” Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond, (Ed. A.T. Smith ve K. S. Rubinson), Los Angeles: Cotsen Institute of Archaeology, University of California, 38-94.
CR  - Koşay ve Vary 1967: H. Z. Koşay ve H. Vary, Güzelova Kazısı, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
CR  - Kumandaş 2021: H. Kumandaş, “Anadolu’da Hocker Tarzı Gömünün Ritüele Dönüşme Evresindeki Tarihsel Süreç ve Etkenler” Prof. Dr. Jak Yakar’ın Danışmanlığı’nda, Anadolu’da Etnoarkeoloji Araştırmaları (Ed. İ. Akkaş ve M. Karakoç), İstanbul: Doruk Yayınevi, 315-343.
CR  - Öztürk 2018: G. Öztürk, Erzurum Ovasındaki Karaz, Pulur ve Güzelova Höyüklerinden Ele Geçen Kura-Aras Bezemeli Seramiklerinin Bezeme Yapım Teknikleri Üzerine Deneysel Nitelikli Bir Uygulama (Yüksek Lisans Tezi) Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Öztürk 2024: G. Öztürk, Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Seramik Bezemelerinin Analizi ve Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi (Doktora Tezi) Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Palumbı 2003: G. Palumbi, “Red-Black Pottery: Eastern Anatolian and Transcaucasian Relationships around the Mid-Fourth Millennium BC” Ancient Near Eastern Studies 40, 80-134.
CR  - Preucel 2019: R. W. Preucel, “Arkeolojik Göstergebilim” Arkeoloji ve Göstergebilim, Tematik Arkeoloji Serisi 3 (Ed. Y. Ersoy, E. Koparal, G. Duru, Z. Aktüre) İstanbul: Ege Yayınları, 3-21.
CR  - Sagona 1984: A. Sagona, The Caucasian Region in the Early Bronze Age, BAR International Series 214. Oxford: BAR.
CR  - Sagona 2014: A. Sagona, “The Kura-Araxes Culture Complex: A History of Early Research” Veli Sevin’e Armağan – SCRIPTA (Ed. A. Özfırat), İzmir: Ege Yayınları, 80-134.
CR  - Sagona ve Sagona 2009: A. Sagona ve C. Sagona. “Encounters With The Divine in Late Prehistoric Eastern Anatolia and Southern Caucasus” Studies in Honour of Altan Çilingiroğlu (Ed. H. Sağlamtimur, E. Abay, Z. Derin, A. Ü. Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğlu, M. Erdalkıran, M. B. Baştürk, E. Konakçı), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 537-563.
CR  - Shanshashvılı 2000: N. Shanshashvili, “Didi dedis arketipi da misi simboluri saxeebi mtkvar-araksis kulturashi (dz. ts. IV–III atastsl.) / Archetype of Great Mother and Its Symbolical Images in Kura Arax Culture (IV–III Mill. B.C.)” Ena da Kultura 1, 79–95.
CR  - Smıth 2005: A. T. Smith, “Prometheus Unbound: Southern Caucasia in Prehistory” Journal of World Prehistory 19, 229-279.
CR  - Şahin 2015: O. Şahin, Anlam Gelişimi Açısından Çağdaş Sanatta Kare Formu, (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Şahin 2019: O. Şahin, “Gnostı̇sı̇zm, Gül-Haç ve Teozofı̇ Işığında İki̇ Kare Örneğı̇: “Koyu Karanlıklar” (Robert Fludd) ve “Sı̇yah Kare” (Kazı̇mı̇r Malevı̇ç)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı (28), 103-130.
UR  - https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1711795
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4926057
ER  -