TY  - JOUR
T1  - 36-72 aylık çocukları okul öncesi eğitime devam eden ebeveynlerin ekolojik ayak izi farkındalıklarının incelenmesi
TT  - Examining the ecological footprint awareness of parents whose 36-72 month-old children attend preschool education
AU  - Vural, Derya
AU  - Guler Yıldız, Tülin
PY  - 2025
DA  - November
Y2  - 2025
DO  - 10.33400/kuje.1724497
JF  - Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi
JO  - KUJE
PB  - Kocaeli University
WT  - DergiPark
SN  - 2636-8846
SP  - 701
EP  - 727
VL  - 8
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Ekolojik ayak izi, bireylerin doğal kaynak tüketimini ve çevreye etkisini ölçen bir sürdürülebilirlik göstergesidir. Mevcut araştırmada, okul öncesi eğitime devam eden 36-72 aylık çocukları olan ebeveynlerin ekolojik ayak izi farkındalıklarını ve ekolojik ayak izine etki eden uygulamalarını belirlemek amaçlanmıştır. Bu çalışmada karma araştırma yöntemlerinden açımlayıcı sıralı desen kullanılmış; bu kapsamda, önce nicel veriler toplanıp analiz edilmiş, ardından elde edilen bulguları derinlemesine açıklamak amacıyla nitel verilerle araştırma süreci zenginleştirilmiştir. Araştırmanın nicel bölümünde tarama modeli, nitel bölümünde ise olgu bilim deseni kullanılmıştır. Çalışmanın katılımcıları uygun örnekleme yöntemi ile seçilen 174 ebeveynden oluşmaktadır. Nicel veriler, “Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği” kullanılarak toplanmış, bağımsız örneklem t-testi ve Kruskal Wallis H testi kullanılarak analiz edilmiştir. Nitel veriler ise örnekleme dahil olan 20 ebeveyn ile gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış görüşmeler ile toplanmıştır. Nitel verilerin analizinde betimsel ve içerik analiz teknikleri birlikte kullanılmıştır. Nicel bulgular, ebeveynlerin ekolojik ayak izi farkındalıklarının yüksek olduğunu ve cinsiyet, yaş ve öğrenim durumu değişkenlerine göre farklılaşmadığını göstermiştir. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin sonuçlar ise ebeveynlerin en yüksek farkındalığa enerji alanında, en düşük farkındalığa ise gıda alanında sahip olduklarını ve yaş değişkeninin enerji alanında anlamlı bir fark yarattığını göstermiştir. Nitel bulgular, ebeveynlerin ekolojik ayak izi kavramını bilmediğini, ebeveynlerin enerji ve su tasarrufuna yönelik uygulamalarında ekolojik endişelerden ziyade ekonomik kaygılarının belirleyici olduğunu, atık yönetimi ve ulaşım alanında sürdürülebilir uygulamalarını etkileyen bazı engeller ile karşılaştıklarını göstermiştir.
KW  - sürdürülebilirlik
KW  - sürdürülebilirlik için eğitim
KW  - ekolojik ayak izi
KW  - okul öncesi dönem
KW  - ebeveynler
N2  - The ecological footprint is considered an important indicator of sustainability. The aim of the current study was to determine the ecological footprint awareness of parents of 36–72-month-old children attending preschool education and their practices affecting the ecological footprint. In this study, explanatory sequential design from mixed research methods was used. In the quantitative part of the study, the screening model was used, and in the qualitative part, the phenomenological design was used. The sample of the study consists of 174 parents selected through convenience sampling method. Quantitative data were collected using the “Ecological Footprint Awareness Scale” and analyzed using the independent samples t-test and Kruskal-Wallis H test. Qualitative data were collected through semi-structured interviews with 20 parents included in the sample. Descriptive and content analysis techniques were used together in the analysis of qualitative data. Quantitative findings showed that parents' ecological footprint awareness was high and did not differ according to gender, age and educational status variables. The results regarding the sub-dimensions of the scale showed that parents had the highest awareness in the energy field and the lowest awareness in the food field, and age was found to create a significant difference in the energy dimension. Qualitative findings showed that parents were unfamiliar with the concept of ecological footprint, that economic concerns rather than ecological concerns are the determining factors in parents' energy and water saving practices, and that they encounter some obstacles that affect their sustainable practices in waste management and transportation.
CR  - Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
CR  - Akıllı, H., Kemahlı, F., Okudan, K., & Polat, F. (2008). Ekolojik ayak izinin kavramsal içeriği ve Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde bireysel ekolojik ayak izi hesaplaması. Akdeniz IIBF Dergisi, 8(15), 1-25.
CR  - Barsom, R. M., Aljouf, M. Y., & Al Dhayan, M. (2021). The environmental awareness of parents and teachers and its relationship to the environmental awareness of children in Saudi Arabia. Advance Preprint,10.
CR  - Başol, G. (2020). Araştırmacılar için İstatistik. Pegem Akademi.
CR  - Bayraktar, S. (2020). Factors contributing ecological footprint awareness of Turkish pre-service teachers. International Education Studies, 13(2), 61-70.
CR  - Biber, K., & Börekçi, C. (2024). Okul öncesi eğitime devam eden 48-72 aylık çocukların ve ailelerinin sürdürülebilirlik ile ilgili bilgi ve uygulamaları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(3), 974-1007. https://doi.org/10.19171/uefad.1475849
CR  - Birand, A. (2016). Okul öncesi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalıkları ve çevre dostu davranışları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yakın Doğu Üniversitesi.
CR  - Borg, F., Winberg, T. M., & Vinterek, M. (2019). Preschool children’s knowledge about the environmental impact of various modes of transport. Early Child Development and Care, 189(3), 376-391. https://doi.org/10.1080/03004430.2017.1324433
CR  - Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
CR  - Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (14. Baskı). Pegem Akademi.
CR  - Cevher-Kalburan, N., & Güngör, H. (2021). Erken Çocukluk döneminde ekolojik ayak izi uygulamaları. D, Kahriman- Pamuk (Ed.,), Erken Çocukluk döneminde çevre eğitimi ve sürdürülebilirlik içinde (ss.137-174). Anı Yayıncılık.
CR  - Colegrove, M. A. (2017). Reducing your water footprint: An activity packet on water conservation for young children [Yüksek lisans tezi, Hamline Üniversitesi]. Hamline Üniversitesi Açık Erişim Sistemi. https://digitalcommons.hamline.edu/hse_all/4394
CR  - Coşkun, (2013). Sınıf öğretmeni adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
CR  - Creswell, J. W. (2008). Educational research planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research. Pearson.
CR  - Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4. Baskı). SAGE.
CR  - Çam, H., & Çelik, G. (2022). Ekolojik ayak izini etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik bir yapısal model önerisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25 (1), 201-215. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.1103235
CR  - Çelik-Coşkun, I., & Sarıkaya, R. (2014). Sınıf öğretmeni adaylarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi. Turkish Studies, 9(5), 1761-1787.
CR  - Çetin, F. A. (2015). Ekolojik ayak izi eğitiminin 8. sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir yaşama yönelik tutum, farkındalık ve davranış düzeyine etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
CR  - Demirci, G. E. (2023). Exploring parental environmentally significant behaviors performed individually and with children [Unpublished master’s thesis]. Middle East Technical University.
CR  - Erden Özsoy, C. E., & Dinç, A. (2016). Sürdürülebilir kalkınma ve ekolojik ayak izi. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (619), 35-55.
CR  - Erkal, S., Şafak, Ş., & Yertutan, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincinin oluşturulmasında ailenin rolü. Socioeconomic, 7(14), 145–158. https://doi.org/10.17233/se.58341
CR  - Faridy, F., Mahyana, M., Munawwarah, M., Amelia, L., & Rohendi, A. (2024). Analysis of the role of mothers in fostering green behavior in early childhood. Bunayya: Jurnal Pendidikan Anak, 10(2), 303-325. http://dx.doi.org/10.22373/bunayya.v10i2.26031
CR  - Fiorillo, D. (2012). Household waste recycling: national survey evidence from Italy. Journal of Environmental Planning and Management, 56(8), 1125–1151. https://doi.org/10.1080/09640568.2012.709180
CR  - Gönen, E., & Hablemitoğlu, Ş. (1992). Tüketici ve çevre bilinci. III. Uluslararası tüketici koruma ve tüketici hakları sempozyumu (s. 31–37). Ankara, Türkiye: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları.
CR  - Grigoryeva-Victoria, V. (2010). Research of parameters of a personal ecological footprint as an effective tool of education for sustainable development. In FOOTPRINT FORUM 2010 Academic Conference (s. 51).
CR  - Gül, F. (2013). İnsan-doğa ilişkisi bağlamında çevre sorunları ve felsefe. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 17-21.
CR  - Güler Yildiz, T., Özdemir Simsek, P., Eren, S., & Aydos, E. H. (2017). An analysis of the views and experiences of children who are 48-66 months old, their parents, and teachers about" sustainable development". Educational Sciences: Theory and Practice, 17(2), 653-677.
CR  - Günay, G., & Oğuz, A. (2012). Sustainable development from the family to the society. Mediterranean Journal of Social Sciences, 3(5), 113-120.
CR  - Güngör, H. (2019). Bir okul öncesi eğitim kurumunda ekolojik ayak izi uygulamaları ile sürdürülebilir yaşam fırsatlarının geliştirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
CR  - Güngör, H., & Cevher-Kalburan, N. (2022). An investigation of the ecological footprint awareness lev¬els of 60-72-month-old children. International Online Journal of Primary Education, 11(1), 78–89. https://doi.org/10.55020/iojpe.1053403
CR  - Güngör, H., & Cevher- Kalburan, N. (2022). Okul öncesi eğitim kurumu çalışanlarının ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerinin belirlenmesi. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education (IJTASE), 11(2), 1–14. https://doi.org/10.47879/ijsssed.1114228
CR  - Günşen, G. (2023). Çevre eğitimi etkinliklerinin okul öncesi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izi farkındalığına ve çevre bilincine yönelik ilgi düzeylerine olan etkisinin incelenmesi. Uluslararası Temel Eğitim Çalışmaları Dergisi, 4(1), 1-13. https://doi.org/10.59062/ijpes.1233687
CR  - Güven, S. (2001). Çocuk, Aile ve Çevre, Çoluk Çocuk Dergisi, 3, 34.
CR  - Haktanır, G., Güler, T., Yılmaz, A., & Kurtulmuş, Z. (2010). Perceptions of Turkish early childhood pre-service teachers about sustainable development. XXVI OMEP World Congress. Göteborg, Sweden.
CR  - İncedal-Irgat, S., Bakırhan, H., Bakırhan, Y. E., & Sonkaya, Z. İ. (2024). Determining food choice motivations in Turkish adults: sustainable and healthy eating behavior, ecological footprint awareness, and food insecurity perspective. BMC Public Health, 24(1), 3547. https://doi.org/10.1186/s12889-024-21091-7
CR  - Kahriman-Pamuk, D., Uzun, N. B., Yıldız, T. G., & Haktanır, G. (2019). Reliability of indicators measuring early childhood education for sustainability: a study in Turkey using generalizability theory. International Journal of Early Childhood, 51(2), 193-206. https://doi.org/10.1007/s13158-019-00243-6
CR  - Karadağ A., (2008), Türkiye’deki su kaynakları yönetimine ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı, 2, 389-400.
CR  - Karakaya, İ. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri, A. Tanrıöğen (Ed.). Anı Yayıncılık.
CR  - Kaypak, Ş. (2013). Ekolojik ayak izinden çevre barışına bakmak. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (1), 154-159.
CR  - Keleş, Ö. (2007). Sürdürülebilir yaşama yönelik çevre eğitimi aracı olarak ekolojik ayak izinin uygulanması ve değerlendirilmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
CR  - Keleş, Ö., & Aydoğdu, M. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerini azaltma yolları konusundaki görüşleri. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(3), 171-187.
CR  - Kesicioğlu, O. S. (2008). Ebeveynlerin okul öncesi dönemdeki çocuklarına (60–72 ay) yaşattıkları doğal çevre deneyimleri ve çocukların çevreye karşı tutumları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
CR  - Kesicioğlu, O. S., & Alisinanoğlu, F. (2009). 60-72 aylık çocukların çevreye karşı tutumlarının çeşitli değişkenler acısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(3), 37–48.
CR  - Kılavuz, E., & Nalbant, E. (2024). Ev hanımları için ekolojik ayak izi farkındalığının belirlenmesi: Kayseri’de bir uygulama. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 305-318. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1403792
CR  - Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239–260. https://doi.org/10.1080/13504620220145401
CR  - Li, W., & Lang, G. (2015). Effects of green school and parents on children's perceptions of human-nature relationships in China. Child Indicators Research, 8(4), 803–817. https://doi.org/10.1007/s12187-014-9265-3
CR  - Li, Y., Wang, B., & Cui, M. (2022). Environmental concern, environmental knowledge, and residents’ water conservation behavior: Evidence from China. Water, 14(13), 2087. https://doi.org/10.3390/w14132087
CR  - Mahat, H., Yursi, M. S. & Ngah, C. (2016). 3R practices among Moe preschool pupils through the environmental education curriculum. SHS Web of Conferences 23, ss.1-13.
CR  - McNichol, H., Davis, J. M., & O’Brien, K. R. (2011). An ecological footprint for an early learning centre: identifying opportunities for early childhood sustainability education through interdisciplinary research. Environmental Education Research, 17(5), 689-704. https://doi.org/10.1080/13504622.2011.572161
CR  - Meyer, V. (2004). The ecological footprints as an environmental education tool for knowledge, attitude and behaviour changes towards sustainable living [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Güney Afrika Üniversitesi.
CR  - Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2. Baskı). Sage.
CR  - Mondéjar-Jiménez, J. A., Cordente-Rodríguez, M., Meseguer-Santamaría, M. L., & Gázquez-Abad, J. C. (2011). Environmental behavior and water saving in Spanish housing. International Journal of Environmental Research, 5(1), 1-10.
CR  - Musser, L. M., & Diamond, K. E. (1999). The Children’s Attitudes Toward the Environment Scale for Preschool Children. The Journal of Environmental Education, 30(2), 23–30. https://doi.org/10.1080/00958969909601867
CR  - Nazlıoğlu, M. (1991). Sürdürülebilir kalkınma açısından kadın ve çevre. Sürdürülebilir kalkınma el kitabı. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayınları.
CR  - O’Gorman, L., & Davis, J. (2012). Ecological footprinting: its potential as a tool for change in preservice teacher education. Environmental Education Research, 19(6), 779–791. https://doi.org/10.1080/13504622.2012.749979
CR  - Ölander, F., & Thogersen, J. (2005). The ABC of recycling. E-European Advances in Consumer Research, 7, 297–302.
CR  - Öncü, E., & Öncü, Y. A. (2011). Sürdürülebilir ulaşım: devlet bunun neresinde? Sürdürülebilir Ulaştırma, 9, 15-28.
CR  - Özmete, E. (2004). Ailelerin öznel refah düzeylerine ilişkin bir değerlendirme. Aile ve Toplum Dergisi, 2;6:23-31.
CR  - Papadopoulou, P., Malandrakis, G., & Douka, M. (2014). Aspects of preschool student-teachers’understanding of the ecological footprint concept. Strand 9 Environmental, health and outdoor science education, 84.
CR  - Pramling Samuelsson, I., & Kaga, Y. (2008). The contribution of early childhood education to a sustainable society. Paris: UNESCO. https://unesd oc. unesc o. org/ark:/48223/pf00 0, 1593, 55.
CR  - Roczen, N., Kaiser, F. G., Bogner, F. X., & Wilson, M. (2014). A competence model for environmental education. Environment and Behavior, 46(8), 972-992. https://doi.org/10.1177/0013916513492416
CR  - Ryu, C. H., & Brody, S.D. (2006). Can higher education influence sustainable behavior? Examining the impacts of a graduate course on sustainable development using ecological footprint analysis. International Journal of Sustainability in Higher Education 7(2): 158-175 https://doi.org/10.1108/14676370610655931
CR  - Sezer Balci, A., Öğüt Düzen, K., & Yalçın, V. (2025). Effectiveness of social learning theory based ecological footprint awareness program in 60-72-month-old children: A randomized controlled study. Child Indicators Research, 1-18. https://doi.org/10.1007/s12187-024-10185-8
CR  - Shekdar, A. V. (2009), Sustainable solid waste management: an ıntegrated approach for asian countries. Waste Management, Vol.29, 1438-1448. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2008.08.025
CR  - Simsar, A. (2021). Young children’s ecological footprint awareness and environmental attitudes in Turkey. Child Indicators Research, 14, 1387–1413. https://doi.org/10.1007/s12187-021-09810-7
CR  - Stevenson, H. (2018). Global environmental politics. problems, policy and practice. Cambridge University Press.
CR  - Susilo, Y. O., & Liu, C. (2016). The influence of parents’ travel patterns, perceptions and residential self-selectivity to their children travel mode shares. Transportation, 43, 357-378. https://doi.org/10.1007/s11116-015-9579-0
CR  - Şahin, H., Erkal, S., & Ateşoğlu, L. (2018). Determination of ecological footprint awareness of preschool teacher candidates. International Journal of Eurasia Social Sciences, 9(31), 1-12.
CR  - Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. Baskı). Boston.
CR  - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (2012). Shaping the education of tomorrow. http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002166/216606e.pdf
CR  - Unnisa, S. A., & Rav, S. B. (2012). Sustainable solid waste management. Apple Academic Press.
CR  - Ünlü, A. B. (2021). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 5 yaş grubu çocuklara uygulanan stem eğitim programının ekolojik ayak izi farkındalığına etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Aksaray Üniversitesi.
CR  - Vrasidas, C., Zembylas, M., Evagorou, M., Avraamidou, L., & Aravi, C. (2007). ICT as a Tool for Environmental Education, Peace, and Reconciliation. Educational Media International, 44(2), 129–140. https://doi.org/10.1080/09523980701295125
CR  - Wackernagel M., Lewan L., & Hansson C. B., (1999), Evaluating the use of natural capital with the ecological footprint: applications in Sweden and subregions. Ambio, 604-612.
CR  - Wang, J., Long, R., Chen, H., & Li, Q. (2022). How do parents and children promote each other? The impact of intergenerational learning on willingness to save energy. Energy Research & Social Science, 87, 102465. https://doi.org/10.1016/j.erss.2021.102465
CR  - Wilson, J., & Anielski, M. (2005). Ecological footprints of Canadian municipalities and regions. Canadin Federation of Canadian Municipalities.
CR  - World Commission On Environment And Development (1987). Our common future, 17(1), 1-91.
CR  - World Wide Fund for Nature (2012). Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi Raporu. https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/turkiyenin_ekolojik_ayak_izi_raporu.pdf adresinden 18.01.2025 tarihinde alınmıştır.
CR  - Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
CR  - Yıldız, F. A. (2018). Okul öncesi eğitimi öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerinin ve çevre eğitim puanlarının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi.
CR  - Yüksel, M. (2020). Geri dönüşüm neden zor? Tüketici açısından geri dönüşüm önündeki engeller [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi].  Gebze Teknik Üniversitesi.
CR  - Zerinou, I., Karasmanaki, E., Ioannou, K., Andrea, V., & Tsantopoulos, G. (2020). Energy saving: views and attitudes among primary school students and their parents. Sustainability 12 (15): 6206. https://doi.org/10.3390/su12156206
CR  - Zorlu, A. (2006). Tüketim Sosyolojisi. Cantekin Matbaa.
UR  - https://doi.org/10.33400/kuje.1724497
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4979727
ER  -