TY  - JOUR
T1  - Türkistan’ın Anadolu Sosyo-Kültürel Dünyasına Tesirleri
TT  - The Influence of Turkistan on the Intellectual World of Anatolia
AU  - Çimen, Rahim
AU  - Akkuş, Mustafa
AU  - Zeki, İzzetullah
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.47702/sema.2025.46
JF  - Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
JO  - JSCS
PB  - Necmettin Erbakan University
WT  - DergiPark
SN  - 2651-2602
SP  - 32
EP  - 45
IS  - Özel Sayı
LA  - tr
AB  - Farsça bir kelime olup Türk ili ve Türk yurdu anlamına gelen Türkistan, asırlarca Türk kültür ve medeniyetinin beşiği olmuştur. Ulu Türkistan bozkırlarında gelişen siyasi ve dini hareketlerle toplumsal dönüşümler bu bölgeyi Türk dünyası ve Turan coğrafyasının ana merkezlerinden biri haline getirmiştir. X.  ve XI. Asırdan itibaren Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi Türk hanedanlıklarının öncülüğünde Türkistan’dan Anadolu’ya doğru yönelen nüfus hareketi sadece bir göç akını değil, aynı zamanda bir medeniyet aktarımı anlamını taşımaktadır. Bu gelişmeler dâhilinde Anadolu’ya göç eden Türk boyları için sadece yeni bir oba ve yurt olmayıp aynı zamanda ilim, irfan, kültür ve inanç hüviyetinin yeniden şekillendiği bir zemin olmuştur. Türkistan'da şekillenmiş olan İslam medeniyetinin, tasavvuf, tefekkür ve terbiyesi, mimari eser ve üslupları, sanat anlayışı ve toplumsal yaşam biçimleri Anadolu’ya taşınmıştır. Söz konusu kültürel ve manevi zenginlikler Anadolu’nun mahalli unsurlarıyla kaynaşarak özgün bir sentez meydana getirmiştir. Bu anlamda özellikle Pir-i Türkistan Ahmed Yesevî gibi mutasavvıfların etkisiyle gelişen Yesevîlik tarikatı, Anadolu'da Hacı Bektaş Veli ve benzeri sufî önderler aracılığıyla toplumsal yapıyı derinden etkilemiştir. Halkın ruhuna hitap eden sözlü edebiyat ürünleri, geleneksel musiki ve el sanatları gibi unsurlar da bu kültürel etkileşimin izlerini taşır. Kültürel aktarımın yanı sıra siyasi cihetten bakıldığında ise Selçuklu, Beylikler ve ardından Osmanlı devlet yapılarının teşekkülünde Türkistan menşeli Türk töresine bağlı yönetim anlayışlarının izleri açıkça görülmektedir. Bu çalışmada, Türkistan’ın köklü, engin ve zengin ilim, irfan ve sosyo-kültürel izlerinin Anadolu düşünce dünyası üzerindeki tesirleri incelenmektedir.
KW  - Türkistan
KW  - Anadolu
KW  - FİKİR
KW  - MEDRESE
KW  - TARİH
N2  - The land known as Turkistan, meaning "the homeland of the Turks," has throughout history been the cradle of Turkish culture and civilization; especially the political structures, religious movements, and social transformations that developed in the steppes of Central Asia have made this region one of the central hubs of the Turkic world. Beginning in the 11th century, with the leadership of Turkish-Islamic states such as the Karakhanids, Ghaznavids, and the Great Seljuks, a major migration movement began from Turkistan toward Anatolia. This migration was not merely a relocation of people, but also a transfer of civilization. In this process, Anatolia became not only a new homeland for the migrating Turkish tribes but also a ground where cultural and religious identities were reshaped. The understanding of Islam, Sufi thought, architectural styles, artistic perspectives, and social lifestyles that had developed in Turkistan were brought to Anatolia, where they merged with local elements to create a unique synthesis. Particularly through the influence of mystics like Ahmad Yasawi, the Yasawiyya order evolved and deeply impacted Anatolian society through Sufi leaders such as Haji Bektash Veli. Elements such as oral literary traditions, traditional music, and handicrafts also bear the marks of this cultural interaction. From a political perspective, the influence of Turkistan-origin traditional governance models is clearly visible in the formation of the Seljuk and later Ottoman state structures. This study examines the impact of Turkistan on the intellectual and cultural landscape of Anatolia and its decisive role in shaping Anatolia’s socio-cultural transformation.
CR  - Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Eğitim Sistemi. Ankara: Düşünce Yayınları, 1994.
CR  - Akkuş, Mustafa “Gazneli Mahmud’un Mutasavvıflarla İlişkileri”, SUTAD, 45, 2019, 353-369.
CR  - Akkuş, Mustafa Moğollara Dini Muhalefet; İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyasetleri, Konya: Çizgi Kitabevi, 2022.
CR  - Aksarayî, Mahmud b. Muhammed Târîh-i Selâcıka Müsâmeretü'l-Ahbâr ve Müsayeretü’l-Ahyâr.  nşr: Osman Turan, Tahran: İntişâratü’l-Asatir, 1983.
CR  - Baltacı, Cahid, Osmanlı Medreseleri.  İstanbul:  İrfan Matbaası, 1976.
CR  - Beyazıt, Yasemin, “XVI. Yüzyıl Osmanlı İlmiyye Kanûnnâmeleri ve Medrese Eğitimi”, Belleten, 2014, 78/283, 955-982.
CR  - Beyhakî, Muhammed b. Hüseyin, Târîh-i Beyhakî.  nşr: Said Nefisi, Tahran, 1940.
CR  - Ercilasun, Ahmed Bican, Türk Dili Tarihi. Akçağ Yayınları, 2016.
CR  - Erhan YOKSA, “Hoca Ahmed Yesevî ve Hacı Bektâş-ı Velî Tasavvufunun Türk İslam Anlayışı Açısından Değerlendirmesi”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Özel Sayı, 2021,145-147.
CR  - Faroqhi, Suraiya, The Ottoman Empire and the World Around It. London: I.B. Tauris, 2004.
CR  - Gerçik, İbrahim Zeyd, “Türk Sosyal Karakteri Üzerine Kuramsal Bir Çalışma”, Alanya Akademik Bakış Dergisi, 2020.4.1.1-23.
CR  - Gölpınarlı, Abdülbaki, Tasavvuf Tarihi,. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 1982.
CR  - Hunkan, Ömer Soner, “Türk Hakanlığı (Karahanlılar)'nın Dinî Siyaseti'nde Mâturîdî Âlimlerin Rolü”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18/2, 2016, 377-393.
CR  - İbn Bibi, Ahbâr-ı Selâcıka-i Rûm. nşr: Muhammed Said Cemaleddin, Kahire: el-Merkezi’l-Kavmi l’it-Tercüme, 1993.
CR  - İnalcık, Halil, Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2004.
CR  - İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomi ve Toplum Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
İnalcık, Halil, Osmanlı Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 2005.
CR  - Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu - Toplum ve Ekonomi, (Ankara: Eren Yayıncılık, 1996), 30-40.
CR  - Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1984.
CR  - Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992.
CR  - Kaya, Abdullah, “Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme”, EKEV Akademi Dergisi, 18/59, 2014, 211-232.
CR  - Köprülü, Mehmet Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
CR  - Köprülü, Mehmet Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003, s. 93–95.
CR  - Köprülü, Mehmet Fuat, Türk Sosyal Hayatı. İstanbul: Akçağ Yayınları, 1999.
CR  - Kuban, Doğan, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı.  İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
CR  - Lewis, Franklin, Rumi: Past and Present, East and West. Oxford: Oneworld Publications, 2008.
CR  - Müstevfî, Hamdullah, Târîh-i Güzîde. Abdülhüseyin Nevâî, Tahran: Müessese-i İntişârâtı Emir Kebir, 2015.
CR  - Nizamülmülk, Ebu Ali Kıvamuddin, Siyâysetnâme. tsh: Muhammed Kazvini, Tahran: Çap-ı Tahran Musavvir, 1965.
CR  - Ortaylı, İlber, Anadolu Beylikleri ve Osmanlı’nın Doğuşu. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
CR  - Özgüdenli, Osmangazi, “Selçukluda Sosyal Kültürel Hayat”. Ankara: TDV, DİA, XXXVI, 2009.
CR  - René, Grousset, Bozkır imparatorluğu.  (Çev. M. Reşat Uzmen), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
CR  - Şebânkâreyî, Muhammed b. Ali, Mecmau’l-Ensâb, II.  (M. H. Muhaddis, nşr.). Tahran: İntişârâti Emir Kebir, 1997.
Tekeli, İlhan, Anadolu’da Yaylak-Kışlak Kültürü. Ankara: TTK Yayınları, 2003.
CR  - Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981.
CR  - Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2001.
CR  - Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasî Tarih, Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071–1318), İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1971.
CR  - Türkmen, Fikret ve Pehlivan Gürol, Dünyada Dede Korkut Araştırmaları, (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2025), 330-390.
CR  - Türkmen, Fikret, Dede Korkut Kitabı Üzerine Araştırmalar. Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
CR  - Urfalı Mateos, Vekayi-nâmesi (952-1136) ve papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan), Ankara, TTK Yayınları, 2000.
CR  - Yüce, Yaşar ve Sevim, Ali, Türkiye Tarihi, I.  İstanbul: AKDTYK Yayınları, 1990.
CR  - Zeki, İzzetullah, Gazneli Mahmud’un Din Politikası. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
UR  - https://doi.org/10.47702/sema.2025.46
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4999231
ER  -