TY  - JOUR
T1  - Binyada ROLî di Lêkerên Têper ên Kurmancî û yên Zazakî da
TT  - Binyada ROLî di Lêkerên Têper ên Kurmancî û yên Zazakî da
AU  - Karaca, Fahri
AU  - Açar, Zafer
PY  - 2025
DA  - November
Y2  - 2025
DO  - 10.55106/kurdiname.1737085
JF  - Kurdiname
JO  - Kurdiname
PB  - Osman ASLANOĞLU
WT  - DergiPark
SN  - 2687-5438
SP  - 1
EP  - 25
IS  - 13
LA  - ku
AB  - Ev xebat binyada ROLî (ROLE structure) ya lêkerên têper ên kurmancî û yên zazakî di çarçoveya teorîya ROLê (ROLE theory) da vedikole. Teorîya ROLê yek ji binteorîyên Teorîya Birêvebirin û Girêdanê (Government and Binding Theory) ye ku ji alîyê Noam Chomskyî ve hatiye pêşkêşkirin. Her lêker xwedî naverokeka semantîk (semantic) e. Li gor vê naveroka semantîk her lêker dibe xwedî hin taybetmendîyên semantîk. Lêker van taybetmendîyên xwe li argumentên (argument) xwe bar dike ku lêbarkirina van taybetmendîyên semantik wek ROL (ROLE) tê zanîn. Têkilîya argumentan û ROLên ku li wan tên barkirin binyada ROLî ya lêkerekê diyar dike. Di xebatê lêkerên têper ên kurmancî û yên zazakî li gor hejmara ROLên ku bar dikin û cureya argumentên ku binkategorîze (subcategorize) dikin hatine vekolan. Lêkerên têper ên kurmancî û yên zazakî sê cure kategorîyên argumentan binkategorîze dikin: Frêza dîyarkerî (FDI), frêza daçekî (FD) û frêza temamkerî (FTEM). Di xebatê da hatiye dîtin ku lêkerên têper ji alîyê hejmara ROLan ve du cure ne: lêkerên du-ROLî û lêkerên sê-ROLî. Lêkerên du-ROLî ji alîyê cureya kategorîyên ku binkategorîze dikin jî di bin pênc koman da hatine senifandin. Di encama xebatê da hatiye dîtin ku ji alîyê binyada ROLî ve di navbera lêkerên têper ên kurmancî û yên zazakî da bi rêjeyeka zêde, wekhevî heye.
KW  - Teorîya Birêvebirin û Girêdanê
KW  - Teorîya ROLê
KW  - Binyada ROLî
KW  - ROL
KW  - kurmancî
KW  - zazakî
N2  - Bu çalışma, Kurmancî ve Zazakî geçişli fiilerin ROL yapısını (ROLE structure) ROL teorisi (ROLE Theory) çerçevesinde araştırmaktadır. ROL teorisi, Noam Chomsky tarafından öne sürülmüş olan Yönetim ve Bağlama Kuramı'nın (Government and Binding Theory) bir alt teorisidir. Her fiilin semantik (semantic) bir içeriği vardır. Bu semantik içeriğe göre her fiil bazı semantik özelliklere sahip olur. Fiil, bu özelliklerini üyelerine (argument) yükler. Bu anlamsal özelliklerin üyelere yüklenmesi ROL (ROLE) olarak bilinir. Üyeler ve onlara yüklenen ROLler arasındaki ilişki bir fiilin ROL yapısını belirler. Çalışmada Kurmancî ve Zazakî geçişli fiiller yükledikleri ROLlerin sayıları ve yan-kategorileştirdikleri (subcategorize) üyelere göre araştırılmıştır. Kurmancî ve Zazakî geçişli fiiller üye olarak üç tür üye yan-kategorileştirirler: Gösterici Öbeği (GÖ), Edat Öbeği (EÖ) ve Tamamlayıcı Öbeği (TÖ). Çalışmada, geçişli fiillerin ROL sayısı açısından iki tür olduğu gözlemlenmiştir: İki-ROLlü fiiller ve üç-ROLlü fiiller. İki-ROLlü fiiler yan-kategorileştirdikleri üye türüne göre beş grupta incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda ROL yapısı açısından Kurmancî ve Zazakî geçişli fiiller arasında büyük oranda benzerlik olduğu görülmüştür.
CR  - Abney, S. P. (1987). The English Noun Phrase in its sentential aspect. MIT.
CR  - Akgül, H. (2024). Fraz di Kurmancî de (Teza Lîsansa Bilind a Neçapbûyî). Zanîngeha Bîngolê Enstîtuya Zimanên Zindî Şaxa Makezanista Ziman û Edebiyata Kurdî.
CR  - Arslan, İ. (2016). Zaza Dilinde Ergatif Sistemin Tarihi Gelişimi. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8), 63-87.
CR  - Arslan, İ. (2018). The valency and semantic roles in Zaza Language. Di nav D. Köse (Ed.), Innovative Approaches in Philology da (rr. 7-25). Gece Kitaplığı.
CR  - Bailey, D. (2018). A grammar of Gawraǰū Gūrānī (Teza Doktorayê ya Neçapbûyî). Philosophischen Fakultät der Georg-August-Universität Göttingen.
CR  - Baker, M. C. (1988). Incorporation: A theory of grammatical function changing. Chicago: University of Chicago Press.
CR  - Bakır, A. (2020). Rêzimana Kurmancî. Ankara: Weşanên Ar.
CR  - Baluken, Y. (2019). Hetê Gramerî ra Fekê Çewlîgî (Teza Lîsansa Bilind a Neçapbûyî). Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî Enstîtuya Ziwananê ke Tirkîya de Ciwîyenê Şaxê Mayzanistê Ziwan û Kulturê Kurdan.
CR  - Baran, B. (2018). Rêzimana Kurmancî. Amed: Weşanên Wardozê.
CR  - Bülbül, M. (2016). Risteyên Peywendiyê û Peyvrêzîya Wan (Devoka Mêrdînê). Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 2(4), 22-45.
CR  - Bülbül, M. (2019). Risteyên Aloz di Kurmancî da. Humanities Journal of University of Zakho, 7(2), 263-273.
CR  - Canpolat, M. (2006). Zazaca-Türkçe Sözlük.
CR  - Carnie, A. (2013). Syntax: A Generative Introduction (Third Edition). Wiley-Blackwell.
CR  - Chomsky, N. (1976). Studies On Semantics In Generative Grammar (Third Printing). The Hague-Paris: Mouton.
CR  - Chomsky, N. (1982). Some Concepts and Consequences of the Theory of Government and Binding. Cambridge: The MIT Press.
CR  - Chomsky, N. (1986). Knowledge of Language: Its Nature, Origin, and Use. New York: Praeger.
CR  - Chomsky, N. (1988). Lectures on Government and Binding: The Pisa Lectures. Dordrecht–Providence: Foris Publications.
CR  - Chomsky, N. (2015). The Minimalist Program (20th Anniversary Edition). Cambridge, MA & London: MIT Press.
CR  - Cook, V. J., & Newson, M. (2007). Chomsky’s Universal Grammar: An Introduction (Third Edition). Blackwell Publishing.
CR  - Dabir-Moghaddam, M. (1997). Compound verbs in Persian. Studies in the Linguistic Sciences, 27(2), 25–59.
CR  - Demîr, P. (2015). Zazakî de Derheqê Awanî û Antişî yê Karî Ser Yew Cigêrayîş (Teza Lîsansa Bilind a Neçapbûyî). Unîversîteya Çewlîg Esntîtuya Ziwanê ke Cuyenî Şaxê Zanistî Bingeyî yê Edebiyat û Ziwanê Zazakî.
CR  - Farqînî, Z. (2019). Lêker û Rastnivîsa Wan (Ji Alîyê Binyatî ve). Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
CR  - Goldberg, A. E. (1996). Words by Default: Optimizing Constraints and the Persian Complex Predicate. Di nav Proceedings of the Twenty-Second Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society da (rr. 132–146).
CR  - Grimshaw, J. (1991). Argument Structure. MIT Press.
CR  - Gültekin, S. (2019). Hevokên Temamker ên Berkarî yên Kurmancî yên Devoka Torê (Teza Lîsansa Bilind a Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artuklûyê Enstîtuya Zimanên Zindî.
CR  - Gündoğdu, S. (2011). The Phrase Structure of Two Dialects of Kurmanji Kurdish (Teza Lîsansa Bilind a Neçapbûyî). Boğaziçi University.
CR  - Gündoğdu, S. (2015). Noun–Verb Complex Predicates in Kurmanji Kurdish: A Syntactic Account. Proceedings of ConSOLE XXIII, 279–301.
CR  - Gündoğdu Yücel, S. (2018). Argument-Adjunct Distinction in Kurmanji Kurdish (Teza Doktorayê ya Neçapbûyî). Boğaziçi University.
CR  - Gündüz, D. (2013). Türkçe Açıklamalı Kürtçe Kırmancca/Zazaca Dil Dersleri. İstanbul: Vate Yayınevi.
CR  - Haegeman, L. (1994). Introduction to Government and Binding Theory (Second Edition). Oxford: Blackwell.
CR  - Haegeman, L., & Guéron, J. (1999). English Grammar: A Generative Perspective. Blackwell Publishers.
CR  - Horrocks, G. (2013). Generative Grammar. London & New York: Routledge.
CR  - Îbrahîm Elî, V. (2017). Tewawker di Girêyên Lêksîkî da. Govarî Zanko bo Zaniste Mirovayetîyekan, 21(5), 209–219.
CR  - Îbrahîm Elî, V. (2021). Rolên Watayî yên Argumentên Karî (Di Govera Behdînî da). Govarê Zankoya Dihok, 24(2), 78–93.
CR  - İncekan, A. (2014). Ez Kurdî Hîn Dibim: Geçişli Fiiller ve Ergativ Teori. Stenbol: Nûbihar.
CR  - Kaçan, M. E. (2018). Zazakî de Kategorîzekerdişê Edatan û Metnanê Zazakî ra Nimûneyî. Unîversîteya Artûklûyî.
CR  - Karaca, F. (2021). Rewşên Rêzimanî yên Kurdîya Kurmancî. Di nav A. Kirkan & M. Yonat (Ed.), Rêzegotarên Zimannasîya Kurdî da (rr. 91–111). Wan: Peywend.
CR  - Khalid, H. S. (2020). Kurdish Language, Its Family and Dialects. Kurdiname, (2), 133–146.
CR  - Kırkan, A. (2018). Bîyîşa Pêxemberî ya Osman Esad Efendî û Destpêkê Edebîyatê Klasîk yê Kirmanckî. İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
CR  - Kırkan, A. (2021). Zazakî de Kar. Van: Peywend.
CR  - Larson, R. K. (1988). On the Double Object Construction. Linguistic Inquiry, 19(3), 335–391.
CR  - MacKenzie, D. N. (1966). The Dialect of Awroman. København: Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab.
CR  - Megerdoomian, K. (2001). Event Structure and Complex Predicates in Persian. The Canadian Journal of Linguistics, 46(1–2), 97–125.
CR  - Radford, A. (1988). Transformational Grammar: A First Course. Cambridge University Press.
CR  - Stowell, T. A. (1981). Origins of Phrase Structure (Teza Doktorayê ya Neçapbûyî). MIT.
CR  - Şanlı, E. (2017). Têvernayîşê Kurmanckî û Zazakî: Nimûneyê Licê û Hezanî (Teza Lîsansa Bilind a Neçapbûyî). Unîversîteya Artukluyî.
CR  - Tan, S. (2015). Rêzimana Kurmancî. İstanbul: Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
CR  - Todd, T. L. (2008). A Grammar of Dimili Also Known as Zaza. Electronic publication.
CR  - Werner, B. (2012). Morphological Sketch of Southern Zazaki spoken in the area of Çermik, Çüngüş, Siverek. SIL International.
CR  - Yıldız, P. (2023). Dimilîyê Modanî û Fekê Înan (Teza Doktorayê ya Neçapbûyî). Dicle Üniversitesi.
CR  - Yıldız, P. (2025). Morphological Characteristics of the Lice Dialect in Zazaki. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 92–130.
CR  - Yildiz, P. (2021). Muqayesekerdişê Zemîran Varyasyonanê Kurdkî de. Di nav A. Kirkan & M. Yonat (Ed.), Rêzegotarên Zimannasîya Kurdî da (rr. 321–339). Wan: Peywend.
CR  - Yonat, M., & Aslanoğlu, O. (2023). Analîzek li ser Avanîya Ergatîfê. Kovara Kurdinameyê ya Navneteweyî, (8), 13–40.
UR  - https://doi.org/10.55106/kurdiname.1737085
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/5032938
ER  -