TY  - JOUR
T1  - Süvari Tasvirli Anadolu Selçuklu Sikkeleri Üzerine Bir Değerlendirme: Bursa Arkeoloji Müzesi Örnekleri
TT  - An Evaluation on Anatolian Seljuks Coins with Cavalry Depictions: Examples from Bursa Archeology Museum
AU  - Varol, Abdül Halim
PY  - 2025
DA  - August
Y2  - 2025
DO  - 10.37879/belleten.2025.403
JF  - BELLETEN
JO  - TTK BELLETEN
PB  - Türk Tarih Kurumu
WT  - DergiPark
SN  - 0041-4255
SP  - 403
EP  - 450
VL  - 89
IS  - 315
LA  - tr
AB  - Süvari tasviri taşıdığı güç ve iktidar sembolik anlatısı nedeniyle birçok toplum tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Türkler göçebe yaşam tarzının doğal bir getirisi olarak at ve biniciliğe verdikleri önemin de etkisiyle süvari tasvirine yoğun ilgi göstermişlerdir. Bu durum taht mücadelesinin yoğun yaşandığı Anadolu Selçuklu döneminde sultan ve meliklerin bastırdıkları sikkelerde de görülmektedir. Bastırdıkları sikkelerde kompozisyona yer vererek rakiplerine mesajlarını doğrudan iletmek istemişlerdir. Bu çalışmada Bursa Arkeoloji Müzesi envanterine kayıtlı Anadolu Selçuklu döneminde basılmış süvari tasvirli sikkeler incelenmiş ve 37 adet sikke tespit edilmiştir. Sikkelerden biri gümüş, diğerleri bakır malzemeden üretilmiştir. 4’ünde H. 595 ve H. 646 tarihleri bulunmaktadır. Yazı satırlarında sultan ve meliklerden II. Kılıcarslan, Kutbüddin Melikşah, Muizzüddin Kayserşah, I. Gıyâseddin Keyhusrev, II. Rükneddin Süleymanşah,I. Alâeddin Keykubad ve IV. Rükneddin Kılıcarslan’ın isimleri yer almaktadır. Basım yeri olarak Sivas ve Malatya yerleşimleri karşımıza çıkmaktadır. Sikkelerde figürlü süslemenin yanı sıra geometrik ve bitkisel unsurlar da işlenmiştir. Tüm sikkelerde yer alan süvari tasviri, atıyla hareket hâlinde ve bir elinde savaş aleti tutar vaziyettedir. Tasvir törensel duruş sergileyen (avlanmayan) ve avlanan olmak üzere ikiye ayrılır. Av kompozisyonlarında süvari panter veya ejder avlamaktadır. Ayrıca süvari ile melek figüründen oluşan kompozisyon da bulunmaktadır. Bu çalışmada, Bursa Arkeoloji Müzesi envanterine kayıtlı süvari tasvirli Anadolu Selçuklu sikkelerinden hareketle bu grubun Türk sikke geleneğindeki ve Türk sanatındaki yerinin belirtilmesi amaçlanmıştır.
KW  - Anadolu Selçuklu Sanatı
KW  - Süvari Tasviri
KW  - Bursa Arkeoloji Müzesi
KW  - Sikke
KW  - Nümismatik
N2  - The cavalry depiction was used by many societies for centuries for its symbolic narrative of power and authority. Due to their nomadic lifestyle and reverence for horsemanship, Turks were particularly drawn to portraying cavalry. This situation is also seen in the coins minted by the sultans and maliks in the Anatolian Seljuks period, when the struggle for the throne was intense. They wanted to convey their messages directly to their rivals by including the composition on the coins they minted. In our study, coins depicting cavalrymen minted during the Anatolian Seljuks period registered in the inventory of Bursa Archaeology Museum were examined and 37 coins were identified. One is made of silver, the others are made of copper. The dates 595 AH and 646 AH were detected on 4 of the coins. The inscription lines include the names of sultans and maliks Kilij Arslan II, Qutb al-Din Malik Shah, Muizz al- Din Kaiser Shah, Ghiyath al-Din Kaykhusraw I, Rukn al-Din Suleiman Shah II, Ala al-Din Kay-Qubad I and Rukn al-Din Qilij Arslan IV. The minting locations are Sivas and Malatya. The coins are decorated with figural, geometric, floral elements. The cavalryman depicted on all coins is in motion with his horse and holding a weapon in one hand. Our study aims at determining the place of this group in Turkish art with reference to Anatolian Seljuks coins depicting cavalrymen registered in the inventory of Bursa Archaeological Museum.
CR  - Alexeyev, Andrey Yu-Korolkova, Elena Fiodorovna-Rjabkova, V. Tatyana-Stepa- nova, Elena V., “The Scythians and their Cultural Contacts”, Scythians: warriors of ancient Siberia: 276-82, ed. J. Simpson-S. Pankova, Thames and Hudson, London 2017, s. 278-321.
CR  - Altıntaş, Ahmet, “Selçuklu Türkiye’sinde Para”, Türkler Ansiklopedisi, C 7, Ankara 2002, s. 585-595.
CR  - And, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
CR  - Arık, Rüçhan-Arık, Oluş, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Dönemi Çinileri, Kale Grubu Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
CR  - Arık, Rüçhan, Kubad Abad (Selçuklu Saray ve Çinileri), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2000.
CR  - Artuk, İbrahim- Artuk, Cevriye, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970.
CR  - Artuk, İbrahim, “Ala el-Din Keykubad’ın Meliklik Devri Sikkeleri”, Belleten, C XLIV/S. 174, Nisan 1980, s. 265-270.
CR  - Aykut, Şevki Nezihi, Türkiye Selçuklu Sikkeleri-I, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000. Babayar, Gaybullah, Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, TİKA, Ankara 2007.
CR  - Baer, Eva, Metalwork in Medieval Islamic Art, State University of New York Press, Albany 1987.
CR  - Baş, Gülsen-Bekmez, Ayşegül, “Kopenhag David Koleksiyonu’ndan Bir Şam- danın Orta Çağ Av Kültürüne İlişkin Bezeme Programı Üzerine Düşünceler”, Art-Sanat, S. 18, 2022, s. 59–86.
CR  - Bedoukian, Paul Z., “Three Notes On Armenıan Coins”, Museum Notes (American Numismatic Society), 16, Ocak 1970, s. 87-94.
CR  - Bendall, Simon, “A Hoard of Early Fourteenth Century Aspers of Trebizond”, The Numismatic Chronicle (1966), 145, 1985, s. 108-118.
CR  - Çay, Abdülhaluk-Durmuş, İlhami, “Bozkırın Eski Toplulukları: Avrasya’da Saka Çağı”, Türkler Ansiklopedisi, C 1, Ankara 2002, s. 575-596.
CR  - Dimand, Maurice Sven, A Handbook of Muhammadan Art (3d edition revised and enlar- ged), Metropolitan Museum of Art, New York 1958.
CR  - Diyarbekirli, Nejat, Hun Sanatı, Kültür Yayınları, İstanbul 1972.
CR  - Erkiletlioğlu, Halit, “Sultan I. Alâeddin Keykubad Adına Metbu Meliklerce Bas- tırılan Müşterek Sikkeler”,  Selçuk, S. 3, 1988, 89-95.
CR  - Erkiletlioğlu, Halit, “Türkiye Selçuklu Sikkelerine Genel Bakış”, Sevgi Gönül Hatıra Sayısı, ed. Haluk Perk-Hüsnü Öztürk, Türk Nümismatik Derneği Yayınları, İstan- bul 2005, s. 71-82.
CR  - Erkiletoğlu, Halit-Güler, Oğuz, Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Erciyes Üniver- sitesi Yayınları, Kayseri 1996.
CR  - Esin, Emel, “Türk Sanatında At”, Türkler Ansiklopedisi, C 4, Ankara 2002, s. 125- 143.
CR  - Esin, Emel, Türk Kültür Tarihi İç Asya’daki Erken Safhalar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1985.
CR  - Ettinghausen, Richard, “The Flowering of Seljuq Art”, Metropolitan Museum Jour- nal, 3, Ocak 1970, s. 113-131.
CR  - Galib, İsmail, Takvîm-i Meskûkât-i Selçûkiyye, Başnur Matbaası, Ankara 1971.
CR  - Gardner, Percy, A Catalogue The Greek Coins The British Museum Thessaly to Aetolia, Printed by Order of the Trustess, London 1883.
CR  - Grenet, Frantz, “Regional interaction in Central Asia and Northwest India in the Kidarite and Hephthalite periods”, Indo-Iranian Languages and Peoples (Proceedings of the British Academy), ed. Sims-Williams Nicholas, Oxford University London, s. 203-224.
CR  - İzmirlier, Yılmaz, Anadolu Selçuklu Paraları, Mas Matbaacılık, İstanbul 2010. Kucur, Sadi S., “Türkiye Selçukluları Sikkelerinde Unvan, Lâkab ve Künyeler”, Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi, Antalya 25-28 Şubat 2013, Bildiriler, ed. Kayhan Dörtlük-Oğuz Tekin- Remziye Boyraz Seyhan, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, İstanbul 2014, s. 361-368.
CR  - Maraşlı, Savaş, “Türk Alp Geleneğinin Ortaçağ Anadolu Tasvir Sanatına Yansı- maları”, Siberian Studies, S. 3, 2013, 17-42.
CR  - Mıynat, Ali, “Yeni Bulgular Işığında İlk Danişmendli Sikkeleri ve Danişmend- li Malatya Melikleri Tarafından Bastırılan Sikkeler”, Uluslararası Malatya’nın Fethi ve Danişmendliler Sempozyumu, Bildirler, ed. Salim Cöhce-Murat Zengin, Recep Öz- man, İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2020, s. 151.
CR  - Morrisson, Cecile, “The Emperor, the Saint, and the City: Coinage and Money in Thessalonike from the Thirteenth to the Fifteenth Century”, Dumbarton Oaks Papers, S. 57, 2003, 173-203.
CR  - Öney, Gönül, “İran Selçukluları ile Mukayeseli Olarak Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri,” Anadolu, S. 11, 1967, s. 121-138.
CR  - Öney, Gönül, Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1992.
CR  - Özaydın, Abdülkerim, “Kılıcarslan II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 25, İstanbul 2002, s. 398-402.
CR  - Parlar, Gündegül, Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Ögeler, Kültür Ba- kanlığı Yayınları, Ankara 2001.
CR  - Riefstahl, Rudolf Meyer-Watson, Parish M., The Parish-Watson Collection of Moham- madan Potteries, E. Weyhe, New York 1922.
CR  - Sivrioğlu, Ulaş Töre, “Ortaçağ İslam Sikkelerinde Hellen, Roma-Bizans Etkisi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 1(2), Aralık 2014, s. 50-71.
CR  - Söyüt, Yaşar, “Moğol İmparatorluğu’nun Kadın Naibesi: Töregene Hatun”, Journal of Universal History Studies, 4 (2), Aralık 2021, s. 212-228. https://doi. org/10.38000/juhis.992866
CR  - Süslü, Özden, Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Atatürk Kültür Merkezi Ya- yınları, Ankara 2007.
CR  - Şeker, Hamza, “İskit Süvari Tasvirli Ünik Drahmi”, Art-Sanat, S. 4, 2015, s. 53-65.
CR  - Şentürk, Şennur-Brian, Johnson, Yapı Kredi Sikke Koleksiyonu Sergisi 3: “Asya’dan Ana- dolu’ya İnen Rüzgar” Beylikler Dönemi Sikkeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1994.
CR  - Şentürk, Şennur- Paksoy, Günay-Tekin, Oğuz, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
CR  - Tandon, Pankaj, “The Identity of Prakasaditya”, Journal of the Royal Asiatic Society, S. 25(4), 2015, s. 647-668. https://doi.org/10.1017/S1356186315000346
CR  - Tekin, Oğuz, “Sikke”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 37, İstanbul 2009, 179-184.
CR  - Teoman, Betül, “Figural Coins of the Seljuqs of Rum”, İkinci Uluslararası Akdeniz Dünyasında Para Tarihi ve Numismatik Kongresi, Antalya 5-8 Ocak 2017, Bildiriler, ed. Oğuz Tekin, Koç Üniversitesi Yayınları, Antalya 2018, s. 525-548.
CR  - Teoman, Betül, “I. Alâeddin Keykubad Dönemi Sikkeleri”, 800. Fetih Yılının Eşi- ğinde Alanya/Alaiye ve Alaaddin Keykubat Sempozyumu, 20-22 Ekim 2022, Bildiriler, ed. Ekrem Kalan-Irmak Karabulut, Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Yayınla- rı, Antalya 2022, s. 89-109.
CR  - Tye, Rober-Tye, Monica, Jitals. A Catalogue and Account of the Coin Denomination of Daily Use in Medieval Afghanistan and North West India, R. Tye, Isle of South Uist 1995.
CR  - Varol, Abdül Halim, “Bursa Arkeoloji Müzesindeki I. Alaaddin Keykubad’ın Sul- tanlık Dönemi Sikkeleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, S. 33, 2024, s. 303-365. https://doi. org/10.26650/sty.2024.1371380
CR  - Varol, Abdül Halim. “Bursa Arkeoloji Müzesindeki II. Gıyâseddin Keyhus- rev Dönemi Sikkeleri”, Art-Sanat, S. 22, 2024, s. 507-549. 10.26650/artsa- nat.2024.22.1447056
CR  - Welch, Stuart Cary, The Metropolitan Museum of Art The Islamic World, The Metropo-litan Museum of Art and Fukutake Publishing, New York 1987.
CR  - Yetkin Şerare, “Yeni Bulunmuş Figürlü Mezar Taşları”, Selçuklu Araştırmaları, S. I, 1969, s. 149-156.
CR  - Yılmaz, Anıl, “On the Burial Mounds of Ulaan Khermıın Shoroon Bumbagar (Maykhan Uul) and Shoroon Dov in Mongolia”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araş- tırmaları Dergisi, S. VI/2, 2020, s. 1-16.
CR  - Web Kaynakları
CR  - https://digital.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collecti- on/25.+archaeological+artifacts/879763, son erişim tarihi: 28.01.2024.
CR  - www.britishmuseum.org/collection/object/A_1963-1210-1, son erişim tarihi: 28.01.2025.
CR  - https://digital.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collecti- on/25.+archaeological+artifacts/879870, son erişim tarihi: 28.01.2025; Diyar- bekirli Nejat, Hun Sanatı, Kültür Yayınları, İstanbul 1972.
CR  - https://digital.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collecti- on/25.+archaeological+artifacts/879867, son erişim tarihi: 28.01.2025.
CR  - https://digital.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collecti- on/08.+applied+arts/66124, son erişim tarihi: 28.01.2025.
CR  - www.metmuseum.org/art/collection/search/451041, son erişim tarihi: 06.06.2023.
CR  - www.metmuseum.org/art/collection/search/446898, son erişim tarihi: 06.06.2023.
CR  - www.metmuseum.org/art/collection/search/450513, son erişim tarihi: 06.06.2023.
CR  - www.metmuseum.org/art/collection/search/451850, son erişim tarihi: 06.06.2023.
CR  - www.metmuseum.org/art/collection/search/449159, son erişim tarihi: 06.06.2023.
CR  - www.selcuklumirasi.com/historical-items-detail/alci-kabartma-2, son erişim tarihi: 06.06.2023.
CR  - www.metmuseum.org/art/collection/search/452413, son erişim tarihi: 10.06.2023.
CR  - https://en.wikipedia.org/wiki/Toramana,  son erişim tarihi: 22.06.2023.
CR  - www.britishmuseum.org/collection/image/430856001,	son erişim tarihi: 22.06.2023.
CR  - https://en.numista.com/catalogue/pieces59135.html,son erişim tarihi: 30.01.2025.
CR  - https://davidmus.dk/kunst-fra-islams-verden/rumseljukkerne/coin/226, son erişim tarihi: 28.01.2025.
CR  - https://davidmus.dk/kunst-fra-islams-verden/rumseljukkerne/coin/223, son erişim tarihi: 28.01.2025
CR  - www.tokakte.dk/webdata_ilkhanid.pl?fid=1661952820&query=pagenum%- 3D2%26cgifunction%3DSearch%26Ruler%3DAbaqa&cgifunction=form, son erişim tarihi: 22.06.2023.
CR  - https://www.bedencoins.com/kategori/11?sayfaadi=Anonim%20Karamano%-  C4%9Flu, son erişim tarihi: 22.06.2023.
CR  - https://davidmus.dk/kunst-fra-islams-verden/rumseljukkerne/coin/231, son erişim tarihi: 28.01.2025.
CR  - https://davidmus.dk/kunst-fra-islams-verden/rumseljukkerne/coin/233, son erişim tarihi: 28.01.2025.
CR  - www.britishmuseum.org/collection/object/C_1844-0925-34, son erişim tarihi: 10.07.2023.
CR  - https://data.fitzmuseum.cam.ac.uk/id/object/175535, son erişim tarihi: 10.07.2023.
CR  - https://en.wikipedia.org/wiki/Al-Muqtadir, son erişim tarihi: 10.07.2023.
CR  - https://en.wikipedia.org/wiki/Roger_of_Salerno#/, son erişim tarihi: 10.07.2023.
CR  - www.harvardartmuseums.org/collections/object/181398?position=181398, son erişim tarihi: 10.01.2024.
CR  - https://harvardartmuseums.org/collections/object/182887?position=182887,   son erişim tarihi: 10.01.2024.
UR  - https://doi.org/10.37879/belleten.2025.403
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/5118683
ER  -