@article{article_1795325, title={19-20. Yüzyılda Erivan’da Türkçenin Durumu ve Türkçe Yayınlar}, journal={Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi}, volume={11}, pages={340–354}, year={2025}, DOI={10.59304/ijhe.1795325}, author={Peler, Gökçe Yükselen and Ensari, Mediha Bala}, keywords={Yerevan, Armenia, Azerbaijani Turkish, Press}, abstract={Bu çalışma, erken modern dönemden 20. yüzyıla kadar uzanan süreçte, bir zamanlar çoğunluğu Türk ve Müslümanlardan oluşan Erivan’ın tarihî ve kültürel dönüşümünü incelemektedir. Safeviler, Osmanlılar ve Kaçarlar gibi büyük imparatorlukların hâkimiyetinde kalmış olan bölge, 1828 Türkmençay Antlaşması ile Rus İmparatorluğu’na katılmıştır. Rusya’nın kolonizasyon siyaseti, İran ve Osmanlı topraklarından getirilen Ermenilerin yerleştirilmesiyle bölgenin demografik yapısını köklü biçimde değiştirmiş, Türk ve Müslüman nüfus ise katliamlar, sürgünler ve zorunlu göçlerle karşı karşıya kalmıştır. 1905 ile 1990 yılları arasında dört büyük dalga hâlinde gerçekleşen bu demografik dönüşüm, günümüz Ermenistan’ında yerli Türk topluluğunun tamamen ortadan kalkmasına yol açmıştır. Bütün bu zorluklara rağmen, Erivan’daki Azerbaycan Türkleri canlı bir kültürel ve entelektüel yaşam sürdürmeyi başarmışlardır. Usul-i Cedid hareketinin etkisiyle açılan yeni okullar ve geliştirilen müfredatlar, ana dilinde eğitimi teşvik etmiş, folklor ve millî gelenekleri derslere dâhil ederek kültürel farkındalık ve vatanseverliği güçlendirmiştir. Sansür, matbaa eksikliği ve demografik gerilemeye rağmen Türkçe basın ve edebiyat da varlığını sürdürmüştür. Lek-Lek, Atalar Sözü, Ana Dili ve Altın Yaprak gibi yayınlar, zor koşullar altında bile millî kimliğin korunmasına yönelik çabaları yansıtmaktadır. Erivan örneği, sistematik olarak yerinden edilen bir topluluğun direncini ortaya koymakta; eğitim ve yayıncılığın, siyasi ve demografik dönüşümler karşısında kültürel hafızanın ve millî bilincin korunmasındaki hayati rolünü vurgulamaktadır.}, number={25}, publisher={Halil TURGUT}