TY  - JOUR
T1  - The Evolution of Land System Terminology in the Crimean Khanate: From Chinggisian Roots to Ottoman Influences
TT  - Çingizoğullarından Osmanlıya Kırım Hanlığı’nda Toprak Nizamı Istılahatının Tekâmülü
AU  - İskender, Halil İbrahim
AU  - Arpacı, Mehmet
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.12995/bilig.8280
JF  - Bilig
PB  - Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University
WT  - DergiPark
SN  - 1301-0549
SP  - 85
EP  - 109
IS  - 115
LA  - en
AB  - The administrative structure of the Crimean Khanate was based on a land system with a hierarchical division between the ruling dynasty and the tribal aristocracy. This system maintained the administrative traditions established during the Mongol Empire and was refined during the Golden Horde period and later adopted by various successor khanates. Despite the Crimean Khanate’s integration into Ottoman political spheres from the late 15th century on, the land system, deeply rooted in tribal aristocracy, persisted. This study explores the Khanate’s land system and its lexicon within the broader context of Mongolian administrative paradigms established by Chinggis Khan and adapted by the Golden Horde. The terminological and functional aspects of the administrative structure are examined through an analysis of primary sources, including diplomatic correspondence and significant historical documents from the Crimean Khanate period. The investigation includes a philological and historical analysis of institutional terminology to trace its lexicosemantic evolution through historical transitions.
KW  - Crimean Khanate
KW  - Old Crimean Tatar
KW  - state institutions
KW  - land system
KW  - terminology
N2  - Kırım Hanlığı idari teşkilatı, hanedan üyeleri ile kabile aristokrasisi arasında hiyerarşik bir bölünmeye dayanan bir toprak nizamıyla tahkim edilmişti. Bu teşkilatlanma Moğol İmparatorluğu’yla doğan ve Altın Orda’da zenginleştirilip halefi hanlıklarca da benimsenen idari geleneklerin bir devamıydı. Kırım Hanlığı 15. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı siyasi birliğine dâhil olmuş olmasına rağmen, kabile aristokrasisine derinden kök salmış olan toprak nizamı, devletin yıkılışına kadar büyük ölçüde muhafaza edilmiştir. Bu çalışma, Kırım Hanlığı’nın toprak nizamı ve ilişkili kelime dağarcığının, Çingiz Han zamanında vaz edilip Altın Orda’da tatbik edilen Moğol idare dizgesi içinde açıklamalı bir dökümünü sunmak gayretindedir. İdare yapısının terimsel ve işlevsel özellikleri, Kırım Hanlığı döneminden kalma diplomatik yazışmalar ve önemli tarihî belgeler gibi birincil kaynaklara başvurularak tahlil edilmektedir. Araştırma, kurumlar ıstılahatının tarihî geçiş dönemlerinde maruz kaldığı lügat ve mana evrimlerini takip etmek için filolojik ve tarihî bir tetkik sunmayı hedeflemektedir.
CR  - Allworth, Edward A. The Tatars of Crimea: Return to the Homeland: Studies and Documents. Duke University Press, 1998.
CR  - Argunşah, Mustafa, and Galip Güner. Codex Cumanicus. Kesit Yayınları, 2015.
CR  - Arpacı, Mehmet. Kırım Hanlığı’na Ait Resmî Yazışmalardaki (16.-18. Yüzyıllar) İdari, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Terimler (Zernov Neşriyatına Göre). PhD dissertation. Yıldız Technical University, 2023.
CR  - Arpacı, Mehmet. “Tiyiş Defterlerine Göre Kırım Hanlığı’nda Devlet Ricali ve Kullanılan Terminoloji.” Dil Araştırmaları, no. 33, 2023, pp. 131-152.
CR  - Arpacı, Mehmet. “Kırım Hanlığı’nda Diplomatika Geleneği ve Gelişimi.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, vol. 64, no. 3, 2024, pp. 587-610.
CR  - Arpacı, Mehmet. “Kırım Resmî Yazışmalarında Kölelik.” Zemin, forthcoming 2025.
CR  - Arpacı, Mehmet, and A. Melek Özyetgin. “Kırım Hanlığında Saray Protokolü.” Karadeniz Araştırmaları, vol. 16, no. 62, 2019, pp. 190-212.
CR  - Arsal, Sadri Maksudi. Türk Tarihi ve Hukuk. İsmail Akgün Matbaası, 1947.
CR  - Atasoy, Okan Faysal. Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar (1520-1742 Kırım Tatarcasıyla Yarlıklar ve Mektuplar) (1. Cilt Metin, II. Cilt Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
CR  - Barthold, Vasilii Vladimirovich. Turkestan Down to the Mongol Invasion. Translated by Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, 3rd ed., E. J. Brill, 1968.
CR  - Başer, Alper. “Kırım Hanlığı Tarihinde Mangıt Kabilesi.” Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, edited by Yücel Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, 2015, pp. 75-98.
CR  - Başer, Alper. “Kırım Hanlığı.” Ötüken’den Kırım’a Türk Dünyası Kültür Tarihi, edited by Ahmet Kanlıdere and İlyas Kemaloğlu, Çamlıca Basım Yayın, 2021, pp. 319-338.
CR  - Blaszczyk, Arkadiusz. Frühneuzeitliche Dimension steppennomadischer Gewalt (Tataren, Mangiten und Nogaier als grenzüberschreitende Gewaltakteure im Krimkhanat und im Osmanischen Reich, 
1538-1637), Edited by Pál Fodor, De Gruyter, 2024.
CR  - Carpini, Iohannes de Plano. “The Voyage of Iohannes de Plano Carpini vnto the Northeast Parts of the World, in the Yeere of Our Lord, 1246,” translated by Richard Hakluyt, The Texts and Versions of 
John De Plano Carpini and William De Rubruquis: As Printed for the First Time by Hakluyt in 1598, Together With Some Shorter Pieces, edited by C. Raymond Beazley, Hakluyt Society, 1903, pp. 107-144.
CR  - Clauson, Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Clarendon Press, 1972.
CR  - The Secret History of the Mongols: For the First Time Done into English out of the Original Tongue and Provided with an Exegetical Commentary. By Anonymous. Translated by Francis Woodman 
Cleaves, Harvard University Press, 1982.
CR  - Derin, Derya. Abdülgaffar Kırımî’nin Umdet’ül-Ahbar’ına (Umdet’üt-Tevarih) Göre Kırım Tarihi. Master’s thesis. Ankara University, 2003.
CR  - Derin Paşaoğlu, Derya. “Altın Orda ve Kırım Sahasında Bozkır Aristokrasisinin Güçlü Temsilcileri: Emir Rektemür ve Şirin Mirzalar.” Tarih Araştırmaları Dergisi, vol. 33, no. 56, 2014, pp. 147-190.
CR  - Derman, Giray Saynur. “Kırım Hanlığı.” Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, edited by Hayrunnisa Alan and İlyas Kemaloğlu, Ötüken Neşriyat, 2020, pp. 320-372.
CR  - DeWeese, Devin. Islamization and Native Religion in the Golden Horde: Baba Tükles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradition. University of Pennsylvania Press, 1994.
CR  - Doerfer, Gerhard. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen I. Franz Steiner Verlag, 1963.
CR  - Doerfer, Gerhard. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen II. Franz Steiner Verlag, 1965.
CR  - Doerfer, Gerhard. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen III. Franz Steiner Verlag, 1967.
CR  - Egorov, Vadim Leonidovich. Altın Orda’nın Tarihî Coğrafyası (XIII-XIV. Asırlar). Translated by Alihan Büyükçolak, Ötüken Neşriyat, 2022.
CR  - Erdal, Marcel. Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Harrassowitz Verlag, 1991.
CR  - Favereau, Marie. The Horde: How the Mongols Changed the World. Belknap Press of Harvard University Press, 2021.
CR  - Favereau Doumenjou, Marie, and Liesbeth Geevers. “The Golden Horde, the Spanish Habsburg Monarchy, and the Construction of Ruling Dynasties.” Prince, Pen, and Sword: Eurasian Perspectives, 
edited by Maaike van Berkel and Jeroen Duindam, Brill, 2018, pp. 123-145.
CR  - Findley, Carter Vaughn. The Turks in World History. Oxford University Press, 2005.
CR  - Fisher, Alan W. The Russian Annexation of the Crimea, 1772–1783. Cambridge University Press, 1970.
CR  - Fisher, Alan W. The Crimean Tatars. Hoover Institution Press, 1978.
CR  - Grousset, René. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Translated by Naomi Walford, Rutgers University Press, 1970.
CR  - Halîm Giray. Gülbün-i Hânân, Istanbul, 1870.
CR  - Halperin, Charles J. Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History. Indiana University Press, 1985.
CR  - Ivanics, Mária. “Die Şirin Abstammung und Aufstieg einer Sippe in der Steppe.” The Crimean Khanate between East and West (15th-18th Century), edited by Denise Klein, Harrassowitz Verlag, 2012, pp. 
27-44.
CR  - Ivanics, Mária. “The Military Co-operation of the Crimean Khanate with the Ottoman Empire in the Sixteenth and Seventeenth Centuries.” The European Tributary States of the Ottoman Empire in the 
Sixteenth and Seventeenth Centuries, edited by Gábor Kármán-Lovro Kunčević, Brill, 2013, pp. 275-300.
CR  - İnalcık, Halil. “Han ve Kabile Aristokrasisi: I. Sahib Giray Döneminde (1532-1551) Kırım Hanlığı.” Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1700, edited by Emre Yalçın, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 
2017, pp. 85-104.
CR  - İnalcık, Halil. “Kalgay (Kalġay Kalġa).” Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1700, edited by Emre Yalçın, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017, pp. 37-39.
CR  - İnalcık, Halil. “Kırım Hanlığı’nın Teşkilatı.” Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1700, edited by Emre Yalçın, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017, pp. 16-26.
CR  - İskender, Halil. “The Interplay of Polysemy and Prototypes: A Prototype Theory Approach to the Turkish Polysemic –lIk Morpheme.” Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol. 
6, special issue, 2023, pp. 56–76.
CR  - Jankowski, Henryk. A Historical-Etymological Dictionary of Pre-Russian Habitation Names of the Crimea. Edited by Denis Sinor and Nicola Di Cosmo, Brill, 2006.
CR  - Kafalı, Mustafa. Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1976.
CR  - Kemaloğlu, İlyas. “Altın Orda Devleti.” Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları. Edited by
CR  - Hayrunnisa Alan and İlyas Kemaloğlu, Ötüken Neşriyat, 2020, pp. 99-149.
CR  - Kemaloğlu, İlyas. “Büyük Moğol İmparatorluğu.” Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları. Edited by Hayrunnisa Alan and İlyas Kemaloğlu, Ötüken Neşriyat, 2020, pp. 29-67.
CR  - Kırımlı, Hakan. Geraylar ve Osmanlılar, Kırım Hanlık Hânedanının Osmanlı Devleti’ndeki Hikâyesi. Ötüken Neşriyat, 2022.
CR  - Kizilov, Mihail. The Crimea According to the Descriptions of European Travellers from the Thirteenth to the Sixteenth Century. Master’s thesis. The Central European University, 1997.
CR  - Klein, Denise. “Negotiating Power in the Crimean Khanate: Notes on Tatar Political Thought and Practice (16th-18th c.).” Political Thought and Practice in the Ottoman Empire, edited by Marinos 
Sariyannis, Resmo, 2019, pp. 319-347.
CR  - Kołodziejczyk, Dariusz. The Crimean Khanate and Poland-Lithuania, Brill, 2011.
CR  - Królikowska-Jedlińska, Natalia. Law and Division of Power in the Crimean Khanate (1532-1774): With Special Reference to the Reign of Murad Giray (1678-1683), Brill, 2019.
CR  - Kurat, Akdes Nimet. IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972.
CR  - Lee, Joo-Yup. Qazaqlïq, or Ambitious Brigandage, and the Formation of the Qazaqs: State and Identity in Post-Mongol Central Eurasia, Studies in Persian Cultural History, Volume 8. Edited by Charles 
Melville, Gabrielle van den Berg and Sunil Sharma, Brill, 2016.
CR  - Lessing, Ferdinand D. Mongolian-English Dictionary. University of California Press, 1960.
CR  - Manz, Beatrice Forbes. “The Clans of The Crimean Khanate 1466-1532.” Harvard Ukrainian Studies, vol. 2, no. 3, 1978, pp. 282-309.
CR  - Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences. The Golden Horde in World History. University of Oxford, Sh. Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences, 2017.
CR  - Morgan, David. The Mongols. Blackwell Publishers, 2007. Nadelyayev, Vladimir Mikhailovich, Dmitry Mikhailovich Nasilov, Evgeny Rafailovich Tenishev, and Aleksandr Mikhailovich Shcherbak. 
Drevnetyurkskiy Slovar’. Nauka Press, 1969.
CR  - Nedashkovsky, Leonard Fedorovich. Ukek: The Golden Horde City and Its Periphery. Kazan Federal University Press, 2004.
CR  - Ocaklı, Sait. The Relations of the Crimean Khanate with the Ukrainian Cossacks, the Polish-Lithuanian Commonwealth and Muscovy during the Reign of Khan Islam Giray III (1644-1654). PhD 
dissertation. University of Toronto, 2017.
CR  - Ostapchuk, Victor. “Crimean Tatar Long-Range Campaigns: The View from Remmal Khoja’s History of Sahib Gerey Khan.” Warfare in Eastern Europe, 1500-1800, edited by Brian J. Davies, Brill, 2012, pp. 
147-172.
CR  - Öztürk, Yücel. Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe (1475-1600). Bilge Kültür Sanat, 2014.
CR  - Öztürk, Yücel. “Timar-Thema Teriminin Ortaya Çıkması, Bizans Uygulaması ve Osmanlı ile Mukayesesi.” OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, no. 31, 2012, pp. 
157-208.
CR  - Öztürk, Yücel. “Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi: Kırım Hanlığı.” Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, edited by Yücel Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, 2015, pp. 13-48.
CR  - Özyetgin, A. Melek. Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi (İnceleme-Metin-Tercüme-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım). Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996.
CR  - Özyetgin, A. Melek, and İlyas Kemaloğlu. Altın Orda Hanlığına Ait Resmî Yazışmalar. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.
CR  - Poppe, Nicholas N. Zemahşeri, Mukaddimetü’l-Edeb (Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü). Translated by Mustafa S. Kaçalin, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
CR  - Schamiloglu, Uli. Tribal Politics and Social Organization in the Golden Horde. PhD dissertation. Columbia University, 1986.
CR  - Stachowski, Marek. Kurzgefaßtes Etymologisches Wörterbuch der Türkischen Sprache. Księgarnia Akademicka, 2019.
CR  - Steingass, Francis Joseph. A Comprehensive Persian-English Dictionary. Routledge & Kegan Paul, 1973.
CR  - Tott, Baron de. Türkler. Translated by M. Reşat Uzmen, Elips Kitap, 2004.
CR  - Turgay, Tacettin. “A Minimalist Account of Numerals.” Dilbilim Araştırmaları Dergisi, vol. 33, no. 2, 2022, pp. 111–144.
CR  - Turgay, Tacettin. “Lexicalism at Interfaces.” Zemin, no. 4, 2022, pp. 182–215.
CR  - Ürekli, Muzaffer. Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himâyesinde Yükselişi (1441-1569). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1989.
CR  - Velyaminov-Zernov, Vasily V. Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar. Edited by A. Melek Özyetgin and İlyas Kamalov, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
CR  - Vladimirtsov, Boris Y. Moğolların İçtimaî Teşkilatı: Moğol Göçebe Feodalizmi. Translated by Abdülkadir İnan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
CR  - Yakubovskiy, Aleksandr Y. Altın Ordu ve Çöküşü. Translated by Hasan Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
CR  - Yaşa, Fırat. “Desperation, Hopelessness, and Suicide: An Initial Consideration of Self-Murder by Slaves in Seventeenth-Century Crimean Society.” Turkish Historical Review, vol. 9, 2018, pp. 198-211.
CR  - Yaşa, Fırat. Bahçesaray (1650-1675). Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
CR  - Yaşa, Fırat. “Slaves Holding Slaves: Mükâtebe Contracts, Velâ and a Probate Inventory in the Seventeenth-Century Crimean Khanate.” Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol. 67, 
no. 1-2, 2024, pp. 133-160.
CR  - Yılmaz, Fehmi, Ahmet Cihan, and Özlem Deniz Yılmaz. Kırım Hanlığı Kadı Sicilleri Kataloğu. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2021.
CR  - Zahı̇̄r al-Dı̇̄n Muhammad Bābur Mı̇̄rzā. Bâburnâme I-III. Translated by Wheeler M. Thackston, edited by Şinasi Tekin and Gönül Alpay Tekin, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 
Harvard University, 1993.
UR  - https://doi.org/10.12995/bilig.8280
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/5366957
ER  -