TY  - JOUR
TT  - Kur’an Kıssalarının Klasik Arap Şiirindeki Yansımaları: Nûh Kıssası Örneği
AU  - Küçüksarı, Mücahit
PY  - 2017
DA  - June
DO  - 10.18505/cuid.292846
JF  - Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
JO  - CUID
PB  - Sivas Cumhuriyet University
WT  - DergiPark
SN  - 2528-9861
SP  - 321
EP  - 354
VL  - 21
IS  - 1
KW  - Parable
KW  - Noah
KW  - Arabic poetry
KW  - Allusion
KW  - Story-poem
KW  - Allusion
N2  - Kur’ankıssaları, sahip oldukları zengin muhteva, dil özellikleri ve herkese hitapedebilme özelliği ile Arap edebiyatında büyük ilgi görmüştür. Özellikle şiiralanında bu kıssaların yansımalarını, en güzel biçimleri ile görmek mümkündür.Şairler bazen öykü-şiir tarzında eserler kaleme alarak, kendi yorumlarıylabirlikte bu kıssaları okuyucuya aktarmışlar, bazen de bu kıssalarda yer alanfarklı motifleri, kendi duygularının aktarımı noktasında yardımcı unsur olarakkullanmışlardır. Nûh kıssası da dikkat çekici ve ibretli muhtevası ile şairleriçin bir ilham kaynağı olmuştur. Bazı şairler bizzat bu kıssayı anlatan şiirlerkaleme almıştır. Bazıları ise bu kıssaya ait tufan, Nûh’un gemisi ve yaşı gibimotifleri şiirlerine dâhil etmişler ve böylece kıssaya telmihte bulunmuşlardır.Bu bağlamda, çalışmamızda Klasik dönemde yaşamış pek çok şairin divanıtaranarak, farklı örneklere ulaşılmaya çalışılmış ve kayda değer görülenlerışığında Nûh kıssasının Arap şiirindeki yansımaları ortaya konmaya gayretedilmiştir.Kur’an kıssaları muhtevaları ve üslup özellikleribakımından Arap dili üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Canlı bir anlatımasahip olmaları ve herkese hitap eden bir yönlerinin olması bu etkinin gücünüdaha da artırır. Arap şiiri de canlı ve coşkulu bir anlatıma sahiptir. Ayrıcaşiir, öteden beri Arapların en etkili ifade biçimidir. Bu bakımdan Arapşiirinin, Kur’an kıssalarının bu etkisinden bağımsız kalması elbettedüşünülemezdi.Eneski devirlerden bu yana, öykü ve şiir, bütün toplumlarda daima hayatın bizzatiçerisinde olmuştur. Savaşlar, av maceraları, kahramanlıklar, aşklar vs. hayatadair bütün yaşanmışlıklar, bazen bir şiirin dizelerinde bazen de bir öykününsatırlarında hayat bulmuştur. Bu sebeple de her devirde, edebiyat türleriiçerisinde en çok ilgiyi öykü ve şiir çekmiş ve bu ikisi daima bir etkileşimhalinde olmuşlardır. Bu güçlü ilişkiyi Kur’an kıssaları ve şiir arasında görmekde mümkündür. Zira bu kıssalarda öylesine çarpıcı unsurlar vardır ki, bunlarşairlere ilham kaynağı olmuşlardır. Bu bağlamda Nuh kıssası özelliklezikredilmelidir.Nuh kıssası farklı kültürve edebiyatlara ait yazılı ve sözlü edebi ürünlerde sıkça işlenen bir temadır.Bu durum, Arap şiiri için de pek farklı değildir. Zira bazı Arap şairler bizzatbu kıssayı anlatan şiirler kaleme almıştır. Bazıları ise bu kıssaya aitmotifleri şiirlerinde kullanmışlar ve böylece kıssaya telmihte bulunmuşlardır.Öykü-şiir tarzında şiirkaleme alan şairler içerisinde belki de en önemli isim Ümeyye b. Ebi’s-Salt’tır. Şiirlerinde pek çok peygamber kıssasınayer veren Ümeyye tufan olayına ayrı bir önem vermişve bu konuya dair pek çok şiir kaleme almıştır. Ondan sonraki dönemlerde yinebazı isimler Nuh kıssasını anlatan şiirler yazmışlardır. Ancak bu şiirlerinsayısı çok fazla değildir. Dolayısıyla Arap şiirinde, peygamberkıssaları çerçevesinde İran ve Türk edebiyatlarında olduğu gibi bir öykü-şiirgeleneğinin oluşmadığı görülmektedir.Bu şiirlerde aktarılanbilgilerin, bazen Kur’an’ın anlatımı ile örtüştüğü, bazen de başka kutsalkitapların ve kültürlerin etkisi altında kaldığı dikkat çekmektedir. Ancak bazışiirlerde, Kur’an’da yer almayan detaylar da yer almaktadır. Gerek İslam öncesidönemlerde gerekse İslami dönemlerde yazılan şiirlerde Kur’an dışı unsurlarınşiirlere dâhil olduğu bir gerçektir. Bu sebeple Müslüman şairlerin Nûhkıssasını konu edinen şiirler yazarken, Kuran’a bağlı kalmak gibi birzorunluluk hissetmedikleri söylenebilir. Bunun yanında, Nuh kıssasınınanlatıldığı öykü-şiirlerde dil ve anlatım oldukça sadedir. Edebi sanatlar yoğunbir biçimde kullanılmaz. Bu durum, bu tarz şiirlerdeki asıl gayenin insanlarıbu kıssalar hakkında bilgilendirmek olduğunu göstermektedir. Ümeyye b. Ebi’s-Salt’a ait şu dizeleri, yukarıdazikredilen hususlara örnek olarak göstermek mümkündür:[OAllah], Nûh’un gemisinden hayır sahibi olanları, Lübnan baştan sona helakolduğunda, kurtarandır.Tandırı kaynadı ve dağların üzerini örtüp kaplayanhatta onları aşan su ile coştukça coştu.[Allah’ın]kulu [Nûh]’a yürü dendi, yürüdü. Ve vallahi onun yürüyüp gitmesi o dehşeterağmendi.[Gemiden]in, zira gemi seni karar kılacağı yer olan yüksek bir dağın başınaulaştırmıştır, denildi.Nuhkıssasının, Arap şiirine ikinci yansıma biçimi ise telmihlerdir. Bu bağlamdaözellikle Nuh’un kişiliği, tufan olayı, gemi ve Nuh’un yaşı belli başlı sembollerolarak öne çıkmaktadır. Bu telmihler,pek çok şairin anlatım tarzına yenilikler katmış ve şiirlerini anlamsalbakımdan daha zengin kılmalarını sağlamıştır. Bu şiirlerde Nuh’unkurtarıcı olmak, şefkatli olmak, vefalı olmak gibi özellikleri öne çıkarılmıştır.Mesela Nabiga ez-Zübyânî Nuh’la ilgili olarak şöyle der:Sana,[yarı] çıplak, eski elbiselerimle ve şüphelerimden kaynaklı korkuyla geldim.Oysaemanete ihanet etmediğini gördüm. Nûh da aynı şekilde ihanet etmezdi.Tufan olayı bazengözyaşının bazen de cömertliğin bir sembolü olmuştur. Bu şiirlerde çoğu zamanmübalağa sanatı yapılmıştır. Duygular abartılı ama çok etkileyici bir şekildedile getirilmiştir. Nuh’un gemisi ise yalnızlığın sembolü ve bir kurtarıcıdır.Farklılıkları bir araya getirme özelliğine Bu şiirlerde çoğu zaman mübalağasanatına başvurulmuştur. sahiptir. Nuh’un gemisi bazen yozlaşan toplumdankaçışın, bazen de sevgilinin yüzünde beliren saçın sembolüdür. Lisânuddîn b. el-Ḫatîb’e ait şu hoş dizelerde de buzikredilenlerin bir örneğini bulmak mümkündür:Yanağınınbahçesi, kurumuşbir ağaca dönse bile, bana verdiğin söze ihanet ettiğini, hiç görmedim.Veyüzünün, her iki yanındaki zülüflerinin yay [gibi kıvrımları], güzellikgemisinin Cûdî’ye oturduğunu söyledi.Tümbu şiirlere Nuh kıssası çerçevesinden bakıldığında, Kur’an kıssalarınınşairlerin anlatımlarına güç kattığı, lafız ve anlam bakımından şiirlerinizenginleştirdiği görülmektedir. Bu da, duygu ve düşüncelerin daha etkili birbiçimde aktarılmasını sağlamıştır.
CR  - Abdulcebbâr, Abdullâh ve Ḫafâcî, Muhammed Abdulmun‘im. Ḳıṣṣatu’l-edeb fi’l-Ḥicâz. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyyâti’l-Ezheriyye, ts.
CR  - ‘Adiyy b. er-Riḳâ‘. Divânu şi‘r. thk. Nûrî Ḥamûdî el-Kaysî-Ḥâtim ed-Ḍâmin. Bağdat: el-Mecma‘u’l-‘İlmiyyu’l-‘Irâkî, 1987.
CR  - Ahmed b. Ḥanbel. Feḍâilu’s-Saḥâbe. thk. Vasiyyullâh Muhammed Abbâs. 2 Cilt. Beyrut: Mues’esetu'r-Risâle, 1983.
CR  - Ahmed Cevdet. Kısas-ı Enbiya. haz. Mahir İz. 6 Cilt. byy.: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
CR  - Alevî, el-Mueyyed-billâh Yahyâ b. Hamza. et-Ṭırâz li esrâri’l-belâga ve ‘ulûmi ḥaḳâiḳi’l-i‛câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Unsuriyye, 1423/2002.
CR  - Aruçi Muhammed. “Ülü’l-Azm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
CR  - Begavî, Ebû Muhammed Muḥyissunne el-Ḥuseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1420/1999.
CR  - Bustî, Ebü’l-Fetḥ Ali b. Muhammed b. el-Ḥuseyn. Dîvân. Dimaşḳ: Matbû‘âtu Mecme’i’l-Lugati’l-‘Arabiyye, 1989.
CR  - Câḥız, Ebû Osmân ‘Amr b. Baḥr b. Maḥbûb el-Kinânî.  el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1403/1983.
CR  - Cevherî, Ebû Naṣr İsmâil b. Ḥammâd. es-Ṣıḥâḥ. thk. Ahmed Abdulgafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
CR  - Cîlî, Abdülkerim. en-Nâdirâtu’l-‘Ayniyye. thk. Yusuf Zîdân. Kahire: Dâru’l-Emîn, 1999.
CR  - Çıkla, Selçuk. “Şiir ve Hikâye Çevresinde Oluşan İki Tür: Manzum Hikâye ve Öykü-Şiir”. TÜBAR. 25 (Bahar 2009): 51-85.
CR  - Ḍayf, Şevkî. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî  el-‘asru’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1963.
CR  - Ebü’l-‘Atâhiye, Ebû İshâk İsmâîl b. el-Kâsım b. Suveyd. el-Envâru’z-zâhiye. Beyrut: Matbaatu’l-Âbâi’l-Yesûiyyîn, 1886.
CR  - Fâḫûrî, Ḥanna. el-Câmi‘ fî târîḫi’l-edebi’l-‘Arabî el-edEbü’l-ḳadîm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1986.
CR  - Fidan, İbrahim. “Kur’an Kıssalarındaki Motiflerin Arap Şiirinde Kullanımı Bağlamında “Yusuf’un (a.s.) Üç Gömleği”. Turkish Studies 11, sy. 17 (2016): 335-356.
CR  - Ḫalîl b. Ahmed, Ebû ‘Abdirrahmân b. ‘Amr b. Temîm el-Ferâhidî. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Maḫzûmî-İbrâhîm es-Sâmarrâi. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
CR  - Ḫatîb, Abdulkerîm. el-Ḳaṣaṣu’l-Ḳur’ânî fî mantûḳihî ve mefhûmih. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1965.
CR  - Harman, Ömer Faruk. “Nûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 224-227. İstanbul: TDV Yay., 2007.
CR  - Ḥamevî, İbn Ḥıcce. Ḫizânetü’l-edeb ve gâyetü’l-ereb. şerh. ‘İsam Şaḳyû. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 2004.
CR  - İbn Ebî Ḥuṣayne, Ebü’l-Fetḥ el-Ḥasen Abdullâh es-Sulemî el-Ma‘arrî. Dîvân. thk. Muhammed Esad Tales. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1999.
CR  - İbn Nubâte, Cemâluddîn el-Fârûḳî el-Mıṣrî. Dîvân. Beyrut: İḥyâu’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
CR  - İbn Raşîḳ, Ebû Ali el-Ḥasen el-Ḳayravânî. Dîvân. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1989.
CR  - İbn Sehl, Ebû İshâk İbrâhîm el-İşbîlî el-Endelusî. Dîvân. thk. Yusrî Abdulganî Abdullâh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
CR  - İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mulûk ve’l-umem. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1992.
CR  - İbnu’l-Fârıḍ, Ebû Ḥafs Şerefuddîn Ömer b. Alî b. Murşid es-Sa‘dî el-Ḥamevî el-Mıṣrî. Dîvân. Beyrut: Dâru Ṣâdir, ts.
CR  - İbnu’l-Ḥaddâd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Endelus.  Dîvân. thk. Yusuf Ali Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1990.
CR  - Kavak, Fadime. “Kur’ân’da Edebî Tasvîr”. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2008.
CR  - Ḳuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdulkerîm. er-Risâletu’l-Ḳuşeyriyye. thk. Abdulkerîm el-‘Atâ’. Dimaşḳ: Mektebetu Dâri Tayyibe, 2000.
Kutub, Seyyid. et-Taṣvîru’l-fennî fi’l-Ḳur’ân. Kahire: Dâru’ş-Şurûḳ, 2002.
CR  - Lisânuddîn b. el-Ḫatîb, Ebû Abdullâh Muhammed es-Selmânî. Dîvân. thk. Muhammed Miftâḥ. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1989.
CR  - Meydânî, Abdurrahmân b. Ḥasen Ḥabenneke. el-Belâgatu’l-‘Arabiyye. 2 Cilt. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1996.
CR  - Nâbiga ez-Zubyânî, Ebû Umâme Ziyâd b. Muâviye b. Dabâb b. Câbir. Dîvân. şerh. ‘Abbâs ‘Abdussâtir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1996.
CR  - Nuveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. Abdilvehhâb. Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Vesâik, 1423/2002.
CR  - Râfi’î, Mustafa Sâdık. Târîḫu âdâbi’l-‘Arab. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Îmân, ts.
CR  - Ṣafedî, Salâhuddîn Ḫalîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâvut-Turkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2000.
CR  - Se‘âlibî, Ebû Manṣûr Abdülmelik b. Muhammed. Simâru’l-ḳulûb fi’l-muḍâf ve’l-mensûb. thk. Muhammed Ebü’l-Faḍl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1985.
CR  - Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. et-Temsîl ve’l-muhâḍara. thk. Abdulfettâh Muhammed el-Ḥalû. Beyrut: Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Kitâb, ts.
CR  - Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebîbekr. Miftâḥu’l-Cenneh fi’l-iḥticâci bi’s-Sünneh. Medine: el-Câmi‘atu’l-İslâmiyye, 1989. 
Şengül, İdris. Kur’ân Kıssaları Üzerine. İzmir: Işık Yayınları, 1994.
CR  - Şenterînî, Ebü’l-Ḥasen Ali b. Bessâm. ez-Zeḫîra fî meḥâsini ehli’l-Cezîra. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Libya: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Küttâb, 1979.
CR  - Ṭaberânî, Ebü’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-Evsaṭ. 10 Cilt. Kahire, Dâru’l-Ḥarameyn, ts.
CR  - Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2000.
CR  - Tağlebî, Ömer b. Şuyeym b. ‘Amr b. ‘İbâd el-Kuṭâmî. Dîvânu’l-Kuṭâmî. thk. Mahmûd er-Rabî‘î. byy. el-Hey’etu’l-Mıṣriyyetu’l-‘Âmme, 2001.
CR  - Tanyu, Hikmet. “Cudi Dağı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 79-80. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
CR  - Tatar, Burhanettin.  “Kur’an’da Kıssaların Temel Anlamları Üzerine Felsefi Notlar”. Milel ve Nihal 1 (2009): 99-111.
CR  - Tüccar, Zülfikar. Ümeyye b. Ebü’s-Salt. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 303-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
CR  - Ümeyye b. Ebi’s-Ṣalt, Ebü’l-Kâsım. Dîvân. Dimaşḳ: el-Matba‘atu’t-Te‘âvuniyye, 1974.
CR  - Usâme b. Münḳız, Ebü’l-Ḥâris Mueyyiduddevle Necmuddîn. Dîvân. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1996.
CR  - Zemaḫşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an haḳâiḳ-i gavâmiḍi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1987.
CR  - Zeyyât, Ahmed Ḥasen. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî. Kahire: Dâru’n-Nahḍa, ts.
UR  - https://doi.org/10.18505/cuid.292846
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/310151
ER  -