TY  - JOUR
TT  - İbn Miskeveyh’de Estetiğin Tezâhürleri
AU  - Turan, Ramazan
PY  - 2017
DA  - December
DO  - 10.18505/cuid.309665
JF  - Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
JO  - CUID
PB  - Sivas Cumhuriyet University
WT  - DergiPark
SN  - 2528-9861
SP  - 1013
EP  - 1034
VL  - 21
IS  - 2
KW  - Aesthetic Experience
KW  - Beauty
KW  - Art
KW  - Ibn Miskawayh
N2  - Öz: XI. yüzyılda yaşamış olan İbnMiskeveyh’in (ö. 421/1030) sistemli olarak estetik ve sanat felsefesinin temelkonularını ele aldığı söylenemez. Ancak o, estetik deneyim ve güzellik konusunubir problem olarak ele alır, estetik deneyimin temel karakterlerini isebirlikle ilişkili görür. Birlik ilâhî olanın özelliğidir, cismanî âlemdekiuyum, oran ve ritimden maksat bu birliğe yaklaşmaktır. Ona göre güzellik nesnelbir kavramdır ve güzel olan, nefs-tabiat-madde üçgeninde belirlenir. Bir şeyigüzel yapan, ilâhî olanı yansıtan nefs ile onu alma yeteneği olan maddeninyeterliliği arasındaki uyumdur. Sanatçı nefse uygun olanı madde üzerineişlediği zaman tamlık ortaya çıkar. Tamlık ise teorik ile pratik arasındakiilişkinin ürünüdür, iki alan bir birini tamamlar. İbn Miskeveyh eserlerinde,müzik ve şiiri de ele alır, o, müziği ilâhî olanı almaya en yakın deneyimolarak görür. Müzik vasıtasıyla elde edilen deneyim diğer sanatlara oranla nefsidaha fazla etkiler. Ona göre müzik, birlik ve kozmik düzenle irtibatlıdır.Şiire karşı ise mesafelidir, zira onda nefsi tahrik etmek için tertiplenmişhilelerin kullanıldığına dikkat çeker.Özet: Bu çalışmanın amacı İbn Miskeveyh(ö. 421/1030) düşüncesinde estetik deneyim ve güzellik kavramını incelemektir.O estetik deneyim ve güzellik konusunu bir problem olarak ele alır. İki türgüzellik algısından bahseder birincisi ârızî ve cüzi güzellik, diğeri küllîgüzellik algısıdır. Ârızî ve cüz’î olan bireyseldir, objektif bir ölçütüyoktur. İkincisi ki asıl güzellik olarak işlenen küllî güzellik algısıdır. Onagöre, insanlara sûretlerin güzel görülmesinin sebebi azalardaki tamlık veparçalar arasındaki münâsebettir. Onun estetik deneyimle ilgili bakışı, dörtfaklı yönüyle ortaya çıkmaktadır. Birincisi, nefs-tabiat-madde üçgenindetabiatın ön planda olduğu, tabiatın madde ile nefs arasında estetik oranınbelirlenmesinde etkili olduğu boyut. Bu boyutta sanatçının müdahalesi, etkisiyoktur. Güzellik, birlik, uyum, neftsen alınan modele ve maddenin yeteneğinegöre belirlenir. Ortaya çıkan ürün, nefsi ne kadar çok temsil ediyorsa,algılayan üzerindeki etkisi o kadar fazla olur. Bu etki güzellik, kusur,çirkinlik şeklinde ortaya çıkan ve görsel olarak algılanan nesneler üzerindekietkidir.İkinci boyut, nefs-tabiat-maddeüçgeninde tabiat ile maddenin arasında sanatçı yer alır ve burada sanatçı dahaçok etkindir. Sanatçı sanatını icra ederken madde üzerinde tasarrufta bulunur.Sanatçının ürününün estetik formu, ilk etapta tabiatın ve dolayısıyla nefsinsûretlerinin temsîlidir. Sanatçı yapıtında nefsin sûretlerini ne kadar çoktemsil ve taklit ederse elde edilen ürün o kadar estetik olur. Sanatçısanatından zevk duyar, hoşnut olur, nadir hissedilen duyguları tadar.Diğer boyut, tabiatın etkilerinden uzakkalınarak elde edilen estetik deneyim ki bu sadece müziğe hastır. Ona göremüzikten duyulan haz diğerlerine oranla daha etkilidir ve ilâhî âlemde eldeedilen hazlara benzer. Ruhen ilâhî olanı almaya yetkin insan, müziğin etkisiyledünyalık zevklerin ötesine geçer. Ancak tam tersi bazı tınılarda vardır kiinsanı olumsuz yönde etkiler, insan nefsi rahatsız olur.Dördüncüsü, madde boyutudur. Estetikdeneyim yaşanmasına imkân veren ilkelerin kaynağı her ne kadar ilâhî âlemdeolsa maddenin de bu deneyim üzerinde etkisi vardır. Yani bu deneyiminoluşmasında maddenin, nesften alınan sûreti alma yeteneğinin tam olmasıgerekir. O bu konuyu mum ile mühür örneği vererek izah eder. Buna göre eğer mumsûreti tam olarak alacak yetkinlikte değilse, örneğin kuru, yaş, katı ya daerimişse, mühür, sûret vermeye yetkin olsa da madde, almaya yetkin değilse,madde o sûreti alamaz. Dolayısıyla kusurdan uzak olması gerekir.O, bir şeyi güzel görmemizin sebebini,o şeyde mevcut olan, uyum, renkler ve ölçülerdeki dengeye, ahenk, i‘tidâl,harmoni, ritim ve düzene bağlamaktadır. Her sanatsal deneyim için bu ölçütlerfarklıdır. Denge, i‘tidâl görsel deneyimle, harmoni ve ritim müzikle, sertlik,yumuşaklık, gürlük sesle ilgiliyken ölçü ve vezin ise edebiyatla ilgilidir. Busayılan niteliklerin hepsi sûretlerin kendisinden alındığı modele uygunolduğunda ortaya çıkar. Yani nefs, tabiat, sanatçı ve madde arasında oransağlanmalıdır. Birlik varsa orana ihtiyaç duyulmaz, birliğin olmadığı yerde isebu birliği yakalayan oranlara gerek vardır. Bunlara ilaveten onun birlikvurgusu, İslâm’ın Tevhîd öğretisininin tezâhürü olmakla birlikte Yeni Eflatuncuetkileri de yansıtır gözükmektedir.O edebî sanatlarda da birliğinbulunması gerektiğine dikkat çeker, şiir ve edebiyatta yazı, tek bir ölçüyesahip olmalı, bitene kadar buna riayet etmeli. Ona göre edebî sanatlarda düzenoluşturulursa, yani mekânı boş yere doldurmayan ve manaya uygun kelimeler yanyana konursa dinleyenlere sevimsiz gelmez.Ona göre, sanatın icrasında alıştırma,deneyim varsa o zaman sanat olur, sadece ilim ve mârifete bakılıp sürekliolarak çalışma ve alıştırmalarla desteklenmezse, sanattaki maharettenbahsedilemez. Ona göre sanatçı demek aynı zamanda sanatında mâhir olandemektir. Dolayısıyla teorik ve pratik alanın uyumu en mükemmelin ortayaçıkmasını sağlarken, mükemmelliğe götürecek rotayı ise o şeyin tabiatındakigaye belirler.O, müziğin nefsleri etkilemesini,birlik ve harmonik oranla açıklar. Ona göre mûsikî ile âlemin düzeni arasındaönemli ilişkiler vardır. İlahi düzen ve uyum Yüce Yaratıcı’nın feyzidir. Nihaiamaç olan bu ilahi düzene ulaşmak için çabalayan yalnızca akıl sahibi olaninsandır. Bu görüşüyle İhvân-ı Safâ’nın temsil ettiği geleneğe yakın durur.O, eserlerinde şiirlere yer vermesinerağmen, şiirin sadece olumlu yönlerine değil ve olumsuz etkisine de dikkatçeker. O şiiri reddetmez, tarihi bilgilerle desteklenmiş iyi alışkanlıklarkazanmayı konu alan şiirlerin çocuklara öğretilmesi gerektiğine dikkat çeker.Bayağı şiirlerden, konusu aşk ve âşıklar olan şiirlerden onların uzakdurmalarını ve bu şiiri yazanların ince ruhlu kimseler olduğu düşüncesindenuzak tutulması gerektiğine işaret eder. Bu yönüyle Plâtoncu bakışı yansıtırfakat İbn Miskeveyh’in şiire yönelik kaygıları salt ahlakidir.
CR  - Aquinas, Thomas. Summa Theologica. Translated by Fathers of the English Domini-can Province.  New York: Benziger Bros, 1947.
CR  - Badiou, Alain. Başka Bir Estetik, trc. Aziz Ufuk Kılıç. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
CR  - Burckhardt, Titus. Art of Islam, Language and Meaning: Commemorative Edition. Indi-ana: World Wisdom, 2009.
CR  - Burckhardt, Titus. Doğu’da ve Batı’da Kutsal Sanat. trc. Tahir Uluç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
CR  - Aristoteles. Poetika. trc. Samih Rifat. İstanbul: Can Yayınları, 2008.
CR  - Augustinus. İtiraflar. trc. Dominik Pamir. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
CR  - De Bolla, Peter. Sanat ve Estetik. trc. Kubilay Koş. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
CR  - İbn Miskeveyh. er-Risâle fî mâhiyyeti'l-adl. An Unpublished Treatise of Miskawaih on Justice or Risala fi Mahiyat Al-adl li Miskawaih. ed. M. S. Khan. Leiden: E. J. Brill, 1964.
CR  - İbn Miskeveyh. et-Tertībü’s-saʽādāt ve menāzīlü’l-ʽulūm. ed. Ebû’l Kasım İmâmî. Ganjiinahi Baharistan: Majmuʻah-ʼi 18 risalah dar mantiq, falsafah, kalam va irfan. Tahran: Sazman-i Chap va Intisharat-i Vizarat-i Farhang va Irshad-i Islami, 2000.
CR  - İbn Miskeveyh. el-Fevzü’l-asġar. thk. Salih Azime. Tunus: el-Müessesetü’l-Vaṭaniyye li’t-Terceme ve’t-Taḥḳīḳ ve’d-Dirāsāt, 1987.
CR  - İbn Miskeveyh. el-Havāmī’l ve’ş-şevāmīl. ed. Ahmet Emin, Seyyid Ahmed Şaqr. Franfurt: Institute for The History of Arabic Islamic Science At The Johann Wolfgang Goethe Universty, 2000.
CR  - İbn Miskeveyh. er-Risāle fi’l-leẕẕāt ve’l-ālām (Dirāsāt ve Nusūs fi'l-Felsefe ve'l-Ulūm İnde'l-ʽArab içinde). nşr. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: el-Müessesetü'l-ʽArabiyye, 1981.
CR  - İbn Miskeveyh. Tehẕību’l-aḫlāḳ. thk. Nevvaf Cerrah. Beyrut: Dâru Sâdır, 2006.
CR  - İbn Sînâ. Mûsikî. trc. Ahmet Hakkı Turabi. İstanbul: Litera Yayınları, 2013.
CR  - İhvân-ı Safâ. Risâleler. trc. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
CR  - Leaman, Oliver. İslâm Estetiğine Giriş. trc. Nuh Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları, 2004.
CR  - Nasr, Seyyid Hüseyin. İslâm Sanatı ve Mâneviyatı. trc. Ahmet Demirhan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1992.
CR  - Platon. Devlet. trc. Sebahattin Eyuboğlu, Mehmet Ali Cimcoz. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
CR  - Platon. Şölen. trc. Sabahattin Eyüpoğlu, Azra Erhat. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
CR  - Platon. Timaios. trc. Erol Güney, Lütfi Ay. İstanbul: Sosyal Yayınları 2001.
CR  - Plotinus. Dokuzluklar I. trc. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları, 2006.
CR  - Ross, David. Aristoteles. trc. Ahmet Arslan, İhsan Oktay Anar, Özcan Yalçın Kavasoğlu, Zerrin Kurtoğlu. İstanbul: Kabalcı Kitabevi, 2002.
CR  - Saruhan, Müfit Selim. İbn Miskeveyh Düşüncesinde Tanrı Âlem ve İnsan. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
CR  - Tunalı, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2002.
UR  - https://doi.org/10.18505/cuid.309665
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/373254
ER  -