TY  - JOUR
T1  - Beiträge zur kleinasiatischen Münzkunde und Geschichte 13-14
TT  - Anadolu’nun Tarihi ve Nümizmatiği Üzerine Yazılar 13-14
AU  - Nollé, Johannes
PY  - 2017
DA  - May
DO  - 10.37095/gephyra.318450
JF  - Gephyra
JO  - GEPHYRA
PB  - Nalan Eda AKYÜREK ŞAHİN
WT  - DergiPark
SN  - 1309-3924
SP  - 23
EP  - 100
VL  - 14
LA  - de
KW  - Abydos (Çanakkale)
KW  - Aeneas
KW  - Alexander the Great
KW  - Antandros (Troad)
KW  - Caesar
KW  - Caracalla
KW  - Greek Imperial coins
KW  - Mt. Ida
KW  - Protesilaos
KW  - Rhea
KW  - Romans (campaigns against the Parthians)
KW  - Rubicon
KW  - Skamandros
KW  - Skepsis
KW  - timber
KW  - Trojan fir
KW  - Virchow
KW  - Virgil
KW  - Washington
N2  - 13. Abydos -İskender’in Perslere karşı sefere başladığı yerHellespontos’un Asia kıyısına konumlanmış bir Troas kentiolan Abydos (bugünkü Çanakkale), İ.S. 177/8 ile imparator Maximinus Thraks’ınhükümdarlığı (235-238) arasındaki bir zamanda oldukça ilginç bir arka yüzresmine sahip olan 5 madalyon baskısı yapmıştır. Bir tabloyu model alan buresmin merkezinde sol elinde mızrağı olan zırhlı bir adam tasvir edilmektedir.İki başka savaşçıyla çevrelenmiş olan adam, pruvası tanrıça Athena’nın miğferlibaşıyla bezenmiş olan bir geminin güvertesinde ayakta durmaktadır. Ortadakierkek figürü, muhtemelen diğer gemilerin takip etmesi amacıyla sağ elinisallamaktadır. Oldukça küçük boyutlarda ve üzerinde sadece bir savaşçınınparspro toto(bir bütünü açıklayan bütünün parçası) olarak konulduğu birbaşka gemi komutanın gemisinin önünde tasvir edilmiştir. Bundan dolayıkomutanın emrine itaat edildiğini düşünmeliyiz. Sikke resminin arka planındabir adamın üzerinde trompet çaldığı bir kule görünmektedir. Adam açık birşekilde hareket için bir işaret vermektedir.Sikkedeki bu resmin yorumlanması uzun bir süredirtartışılmaktadır. Friedrich Imhoof-Blumer sikkenin Sulla ve Lucullus’un İ.Ö. 86yılında Sestos’tan Abydos’a gitmek için Hellespontos’u geçişini betimlediğifikrini öne sürmüş, ancak sonuçta kendi önerisinden memnun kalmayarak onundoğruluğuna inanmamıştır. Ancak Imhoof-Blumer, ΛΟVΚΟVΛΛΟC olarak açık birşekilde yanlış okunmuş sikke lejantlarının kendisine başka bir seçenekbırakmadığından emindi. 2001 yılında Italo Vecchi, Abydos madalyonlarıüzerindeki sahne ile Büyük İskender’in İ.S. 334 yılında Hellespontos’ugeçmesini özdeşleştirmeye çalışmış, ancak Imhoof-Blumer’in yorumunu ve buyorumdan kaynaklı sorunları tartışmamıştır. Onun yerine bu gizemli sikkeresmini kendi yaptığı bu yeni yorumla açıklamanın yeterli olduğunu düşünmüştür.Bu yüzden İskender betimli Yunan ve Roma dönemi sikkeleri üzerine yazmış olduğukitapta Carsten Dahmen’i ikna edememiştir. Dahmen, Vecchi’nin yorumunu kabuletmemiş, ancak onu reddetmeye de muvaffak olamamıştır.İskender’in Pers seferi hakkında açıkça en iyi kaynağımızolan Nikomedeia’lı Arrianus, İskender’in Sestos’tan Trakya Khersonesos’unun üstkısmına gittiğini ve Elaious’tan Asia kıyısına geçtiğini aktarmaktadır. Budurum bizi, Vecchio’nun Abydos sikke resmiyle ilgili yaptığı açıklamayı kabuletmekten alıkoyabilir. Ancak Arrianos’un bunu naklettiği pasajının dahayakından okunması tarihçi tarafından öylesine yapılan ek bir açıklamaya dikkatçekmemizi sağlamaktadır. Arrianus, İskender’in Hellespontos’u geçişi konusundafarklı versiyonların dolaşımda olduğunu ve İskender’in Elaious’u ziyareti vehemen ardından oradan geçiş yaptığı versiyonun çok yaygın bir şekildetarihçiler tarafından ve ayrıca kendisi tarafından da kullanılan versiyonolduğunu belirtmektedir. Öte yandan bu, diğer versiyonların da var olduğuanlamına gelir ve bunlardan birinin tam da Abydos madalyonlarındabetimlenenlerden birisi olduğu açıktır: İskender ordusuyla birlikte Sestos’tanAbydos’a giderek Hellespontos’u geçmiştir. Önce Sestos’taki limandan ayrılmış,ardından da biraz daha güneye Hero kulesine doğru yelken açmıştır. BurasıStrabon’un bize aktardığı gibi, akıntının gücünün gemileri zorlayarak onlarıAbydos yakınındaki karşı kıyıya sürüklediği yerdir. Oraya ilk olarak İskenderayak basmış ve mızrağını Asia toprağına fırlatarak oranın kendi δορύκτητος χώρα’sıolduğunu iddia etmiştir. Hem Arrianus’un bu aktarımı hem de İskender’ingeçişinin 500. yıldönümü Abydos’luları kentin bakış açısının vurgulamayayardımcı olacak bu madalyonları basmasına sebep olmuştur.Abydos’un İskender’in Pers seferinin başlangıcıyla kurduğutarihi bağ kentin kimliği açısından oldukça önemli bir yere sahipti. ApolloniaMordiaion ve Sagalassos gibi Makedonyalı kral ile özel bir ilişkiye sahipolduğunu iddia eden başka Küçük Asya kentleri de vardır. Özellikle Romaimparatorları İranlılara karşı sefere çıkıp kendilerini yeni İskender gibihissettikleri zamanlarda, Abydos gibi bir kent için Büyük İskender’in dünyayıdeğiştiren seferinin başlangıç noktası olarak kendi rollerini vurgulamasıyararlı olabilirdi. Avrupa ve Asya arasındaki sınırın Hellespontos tarafındançizilmesi geleneği bu askeri operasyonu tarihsel bir dönüm noktası olaraksimgelemek için geriye kalanı ziyadesiyle yapmış olabilir. Bu yüzden Abydosmadalyonları üzerindeki resim Caesar’ın Rubicon çayını, Washington’unDelaware’yi, Napolyon’un Alp’leri ve Neman Nehri’ni ya da Blücher’in RenNehri’ni geçişini gösteren tablolar ile doğrudan bağlantılıdır.14. Antandros –İda Dağı’nın güney eteklerinde bir kent: Vergilius’un Aineas destanındaki birsahnenin bir sikke üzerinde resmedilmesi ve kentin koruyucu tanrıçasıAntandros, Troas’ın doğusunda İda Dağı’nın güney eteklerindeoldukça küçük bir kenttir. Kent hakkındaki edebi aktarımlar oldukça sınırlıdırve yalnızca birkaç yazıt günümüze ulaşabilmiştir. 2001 yılında başlayan Türkkazılarının Antandros hakkındaki bilgilerimizi artırmasını umuyoruz. Öteyandan, hemen hemen hiç kullanılmamış bir belge türünü, yani kent tarafındanbasılan sikkeleri tartışmaya açarak kent hakkında yeni bilgiler edinebiliriz.Makalenin bu bölümünün amacı Antandros’un ve Antik Dönem’deki kimliğinin dahabelirgin bir profilini oluşturmaktır.Edebi metinler tekrar tekrar kentin zengin kerestekaynaklarından ve İda Dağı’ndan indirilen keresteye dayalı gemi inşasındanbahsetmektedirler. Henüz 1839 yılında Alman filolog Klausen, Antandros vekomşusu Skepsis kenti tarafından basılan ve üzerinde ağaç betimi olan bazısikkelerin bu kentler civarında ormanların ve kerestenin bolluğunu işaretettiğini ve bu ağacın orada yetişen bir ağaçla özdeş olması gerektiğinigözlemlemiştir. Fakat nümizmatlar ve bazı diğer bilim insanları Klausen’in bukeşfini kabul etmemişler ve bu sikkeler üzerindeki ağacı bir palmiye ileözdeşleştirmişlerdir. Friedrich Imhoof-Blumer ve Louis Robert tarafından buyanlış yorumlamaya yapılan sonraki düzeltmeler sonuçsuz kalmıştır. Bugün İdaDağı’ndaki bitki örtüsünün pek çok endemik bitki ile karakterize edildiğinibiliyoruz. Bunlar arasından en göze çarpanlarından birisi Troia köknarı (Türkköknarı, Kazdağı köknarı)- Abies nordmanniana ssp. equi-trojani’dir. Bu ağaçaslen sadece orada bulunabilmekteydi fakat son on yıllık zaman dilimlerinde,özellikle kuzey Almanya ve Danimarka’da Noel ağacı olarak kullanılmak üzereyüzbinlerce köknar yetiştirilmiştir. Bu özel köknardan Homer Ilias destanındazaten bahsetmektedir. Ağaç, Hera’nın, kocası Zeus’u uyutmak için gelip aldığıHypnos için bir saklanma yeri olarak kullanılıyordu. Quintus Smyrnaios Troiaatının yapımıyla bağlantılı olarak Troia köknarından bahsetmektedir: Yunanlılarİda Dağı’na gitmişler ve bu uğursuz yaratığın inşası için gerekli keresteyielde etmek üzere pek çok köknarı kesmişlerdir.Yaklaşık 10 yıl önce Antandros tarafından Severus Alexanderzamanında basılan büyük ve oldukça ilginç bir madalyon Amerikan müzayede evi“Classical Numismatic Group” tarafından müzayedeye çıkarıldı. Bu sikkenin arkayüzünde Aineas’ın Troia’dan nasıl ayrıldığı resmedilmiştir. Sağ eliyle gençoğlu Askanios’u sürüklemekte, sol omuzunda da babası Ankhises’i taşımaktadır.Arka planda bir geminin kıç kısmı görünmektedir. Sikke üzerindeki bu resimVergilius’un Aineas destanının 3. kitabının açılış sahnesine dayanmaktadır.Orada Vergilius, Aineas’ın Troia’dan ayrıldığı yer olarak Antandros’u ismenzikretmektedir. En çok okunan Latin yazar tarafından yayılan bu aktarımlaAntandros hem Roma için olan öneminin hem de onunla olan yakın ilişkisininreklamını yapabilmiştir. Ancak Antandros’un kendi algılayışını aydınlatmak içinVergilius’un Aineas destanının 9. kitabının da göz önüne alınmasıgerekmektedir. Orada 80-92. arasındaki mısralarda Aineas’ın kutsal alanınınkozalaklı ağaçlarını gerekli keresteyi elde edebilmesini için kendisine bırakanbir tanrıçanın yardımıyla Latium’a gidecek gemiyi inşa edebildiğiniöğrenmekteyiz. Vergilius’un mısralarında Tanrıça Berecyntia, yani bir Frigtanrıçası olarak adlandırılmaktadır. Bu tanrıça İda Dağı’nı “montes nostri” olaraktanımladığı için, onun Kybele, Meter theon, Rhea, Adrasteia olarak daadlandırılan Mater Deum Magna Idaea olduğu tamamen kesindir. Vergilius ve diğeredebi belgeler Antandros teritoryumunu oluşturan dağlık ve yoğun ağaçlı alandabu tanrıçanın sunaklarıyla birlikte kutsal bir alana sahip olduğunugöstermektedir. Antandros’un klasik gümüş sikkelerinde betimlenen ve bugünekadar Artemis Atyrene olarak kabul edilen bir tanrıça başı Mater Deum MagnaIdaea ile özdeşleştirilmelidir. Altında aşığı Attis’in vahşi bir boğatarafından öldürüldüğü Troia köknarı onun kutsal ağacıdır. Onun, ayrıcaAntandros’un komşu kentleri Skepsis ve Skamandreia tarafından da tapınımgörmesinden dolayı, Troia köknarının ya da onun kozalağının bu kentlerinsikkeleri üzerinde betimlenmeleri hiç şaşırtıcı değildir. Troia köknarınıbetimleyen Antandros, Skepsis ve Skamandros sikkeleri İda Dağı etrafındakimanzarayı ve doğayı tasvir etmek amacıyla basılmamış olup <potnia theron>ve bir kehanet tanrıçası özelliği bulunan Mater Deum Magna Idaea’ya gösterilenhürmet olarak anlaşılmalıdır.Strabon’un bize aktardığına göre, onun kültü Troas’ta genişçaplı bir tapınım gören Dionysos kültü ile yakın bir ilişki içindeydi. Buyüzden Antandros sikkeleri üzerindeki keçi, üzüm salkımı ve sarmaşık yaprağıtanrının Antandros ve teritoryumundaki tapınımına bir gönderme olarakanlaşılmalıdır. Antandros’un diğer önemli tanrıları Apollon, oğlu Asklepios vekültle ilgili olan önemi Roma ordusu için silah üretmiş olabilecek Antandrosdemircilik sanatının gelişimi ve demirin çıkarılmasıyla ilgili olması gerekenHephaistos’tur. Yerel bilgiye göre Iudicium Paridis Antandros kentiteritoryumunda vuku bulmuştur. Bir diğer Antandros madalyonu tarafındanatfedilen başka bir efsaneye göre Apollon’un söylediği şarkı SkamandrosNehri’nin kaynaklarının yakınlarında duyulmuştur. Bu efsanenin gerçek arkaplanı, yani hem onun hem de yoldaşlarının Skamandros’un kayadan çıktığı yerdeşarkı sesini duymuş olması, söz konusu sikkeyi tanımayan ama Troas hakkındakikitabında rapor etmiş olan büyük Alman fizikçi Rudolf Virchow tarafından ortayaçıkarılmıştır.Özetle; Antandros sikkeleri vatandaşlarının kendinialgılamalarında, öz saygı, kutsal koruma ve seçim algısını aşılayabilen öğeleriyansıtmaktadır. Özellikle Roma hâkimiyeti sırasında böylesi duygular nispetenküçük bir kentin otonomisi için önemli olmalıydı.
CR  - D. Boteva, Following in Alexander’s Footsteps: The Case of Caracalla, in: Achaia Makedonia VI 1, 1999, 181-188.
CR  - J. Bouzek, Cimmerians and Scythians in Anatolia, in: C. Işık – Z. Çizmeli Öğün – B. Varkıvanç (Hrsg.), Calbis. Baki Öğün’e armağan. Mélanges offerts à Baki Öğün, Ankara 2007, 29-38.
CR  - J. L. Bownas, War, the Hero and the Will. Hardy, Tolstoy and the Napleonic Wars, Eastbourne 2015.
CR  - C. Brixhe, Essai sur le grec anatolien au début de notre ère, Nancy 1984.
CR  - Gaius Iulius Solinus. Wunder Welt. Lateinisch und deutsch. Eingeleitet, übersetzt und kommentiert von K. Brodersen (Edi¬tion der Antike), Darmstadt 2014.
CR  - Μ. Κ. Βrown, The Narratives of Konon [Beiträge zur Altertums-kunde 163], München/Leipzig 2002.
CR  - Bürchner, RE IX 1, 1914, s.v. Ida 2, 862-864.
CR  - Bürchner, RE XI 1, 1921, s.v. Kilikes, 385.
CR  - V. Burr, Nostrum Mare. Ursprung und Geschichte der Namen des Mittelmeeres und seiner Teilmeere im Altertum, Stuttgart 1932.
CR  - H. A. Cahn, Die Löwen des Apollon, MH 7, 1950, 185-199 (= ders., Kleine Schriften zur Münzkunde und Archäologie, Basel 1975, 17-32).
CR  - H. A. Cahn, Tissaphernes in Astyra, AA 1985, 587-594.
CR  - P. Carrington, The Heroic Age of Phrygia in Ancient Literature and Art, AS 27, 1977, 117-131.
CR  - F. Cassola, Inni Omerici (Fond. Lorenzo Valla), Mailand 92010 (1975).
CR  - M. Christol, Caracalla en 214: de Nicomédie à Nicomédie, in: A. Hostein – S. Lalanne (Hrsgg.), Les voyages des empereurs dans l’orient romain. Époques antonine et sévérienne, Arles 2012, 115-167.
CR  - Classical Numismatic Group, Electronic Auction
CR  - H. J. Colin, Die Münzen von Perge in Pamphylien aus helle-nistischer Zeit, Köln 1996.
CR  - A. B. Cook, Zeus. A Study in Ancient Religion. II 1, Cambridge 1925.
CR  - J. M. Cook, The Troad. An Archaeological and Topographical Study, Oxford 1973.
CR  - E. Curtius, Ueber Wappengebrauch und Wappenstil im griechischen Alterthum, Abh. Königl. Akad. Wiss. Berlin 1874, 79-120.
CR  - O. Curty, Les parentés légendaires entre cités grecques, Genf 1995.
CR  - M. Cottier – M.H. Crawford – C.V. Crowther – J.-L. Ferrary – B.M. Levick – O. Salomies – M. Wörrle (Hrsg.), The Customs Law of Asia, Oxford 2008.
CR  - K. Dahmen, The Legend of Alexander the Great on Greek and Roman Coins, London/New York 2007.
CR  - J. Darrouzès, Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantino-politanae. Texte critique, introduction et notes, Paris 1981
CR  - A. Demandt, Über allen Wipfeln. Der Baum in der Kultur-geschichte, Köln/Weimar/Wien 2002.
CR  - R. Descat, Les traditions grecques sur les Lélèges, in: V. Fromentin – S. Gotteland, Origines Gentium, Paris 2001, 169-178.
CR  - M. Dräger, Die Städte der Provinz Asia in der Flavierzeit. Studien zur kleinasiatischen Stadt- und Regionalgeschichte, Frankfurt am Main etc. 1993.
CR  - H.-W. Drexhage, Wirtschaftspolitik und Wirtschaft in der römischen Provinz Asia in der Zeit von Augustus bis zum Regierungsantritt Diokletians (Asia Minor Studien 59), Bonn 2007.
CR  - U. Dubielzig, Τριφιοδώρου Ἰλίου ἅλωσις. Triphiodor: Die Ein-nahme Ilions. Ausgabe mit Einführung, Übersetzung und kri¬tisch-exegetischen Noten (Classica Monacensia 15), Tübingen 1996.
CR  - R. Duthoy, La Minerva Berecyntia des inscriptions tauroboliques de Bénévent (CIL IX 1538-1542), AntCl 35, 1966, 548-561.
CR  - H. Ebeling, Lexicon Homericum I, Leipzig 1885.
CR  - N. Ehrhardt, Milet und seine Kolonien. Vergleichende Unter-suchung der kultischen und politischen Einrichtungen, Frankfurt am Main/Bern/New York 1983.
CR  - Eitrem, RE IX 2, 1916, s.v. Io, 1732-1743.
CR  - A. Erskine, Troy between Greece and Rome. Local Tradition and Imperial Power, Oxford 2001.
CR  - E. Fabricius, Archaeologische Untersuchungen im westlichen Kleinasien, Sitzungsber. Königl. Preuss. Akad. Wiss. zu Berlin 1894, Nr. 37, 899-920.
CR  - E. Fickendey, Der Ölbaum in Kleinasien, Leipzig 1922.
CR  - Th. Figueira, The Power of Money. Coinage and Politics in the Athenian Empire, Philadelphia 1998.
CR  - R. Fleischer, Artemis von Ephesos und verwandte Kultstatuen aus Anatolien und Syrien, Leiden 1973.
CR  - C. Fontana, Note su alcune monete inedite o poco conosciute del¬la serie urbica greca coniate durante l’Impero romano, RIN 1969, 1967, 39-62.
CR  - P.R. Franke – W. Leschhorn – A.U. Stylow, Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Sammlung v. Aulock Index, Berlin 1981.
CR  - H. Frisk, Griechisches Etymologisches Wörterbuch I: A-Ko, Heidelberg 1960.
CR  - U. Gärtner, Quintus Smyrnaeus und die Aeneis: Zur Nach¬wir¬kung Vergils in der griechischen Literatur der Kaiserzeit (Zete¬mata 123), München 2005.
CR  - L.A. Gindin, Troja, Thrakien und die Völker Altkleinasiens. Versuch einer historisch-philologischen Unter¬suchung, Innsbruck 1999.
CR  - A.W. Gomme, A Historical Commentry on Thuycidides III. Books IV-V 24, Oxford 1956.
CR  - O. de Cazanove – J. Scheid (Hrsg.), Les bois sacrés. Actes du Colloque International organisé par le Centre Jean Bérard et l’École Pratique des Hautes Études (Ve section), Naples, 23-25 Novembre 1989 (Collection du Centre Jean Bérard 10), Neapel 1993, 23-29.
CR  - L. Grasberger, Studien zu den griechischen Ortsnamen, Würz¬burg 1888.
CR  - Heidelberger Münzhandlung Herbert Grün.
CR  - O. Gruppe, Griechische Mythologie und Religionsgeschichte, München 1906.
CR  - K. Hallof, Ein Gott als samischer Eponym (SEG XXVII 510), Tyche 12, 1997, 97-110.
CR  - F. W. Hasluck, Cyzicus being some account of the history and antiquities of that city, and of the district adjacent to it, with the towns of Apollonia ad Rhyndacum, Miletupolis, Hadrianutherae, Priapus, Zeleia, etc., Cambridge 1910.
CR  - B. V. Head, Historia Numorum. A Manual of Greek Numis¬matics. New and enlarged edition, Oxford 1911.
CR  - W. Heckel, The Marshals of Alexander’s Empire, London/New York 1992.
CR  - D. Heindl, Waldbauliche Beurteilung der Baumart Abies equi-trojani im Kaz-Dagi/Westanatolien unter dem Gesichtspunkt einer möglichen Nutzung in Mitteleuropa (Masterarbeit der Universität für Bodenkultur), Wien 2000. (Abstract über https://zidapps.boku.ac.at/abstracts/oe_list.php?paID=3&paSID=2323&paSF=-1&paCF=0&paLIST=0&language_id=DE).
CR  - W. Helck, Betrachtungen zur Großen Göttin und den ihr verbun-denen Gottheiten, München/Wien 1971.
CR  - H. Hepding, Attis, seine Mythen und sein Kult (Religions¬ge¬schicht-liche Versuche und Vorarbeiten 1), Gieszen 1903.
CR  - D. Hertel, Die Mauern von Troia. Mythos und Geschichte im antiken Ilion, München 2003.
CR  - B. Herzhoff, Homers Vogel Kymindis, Hermes 128, 2000, 275-294.
CR  - A. Heuss, Alexander der Große und die politische Ideologie des Altertums, Antike und Abendland 4, 1954, 65-104.
CR  - Hirschfeld, RE I 2, 1894, s.v. Antandros 1, 2346.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Griechische Münzen in der Grossherzogl. Badischen Sammlung in Karlsruhe, ZfN 7, 1880, 1-30.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Monnaies grecques, Paris/Leipzig 1883.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Antike Münzbilder, JdI 1888, 286-297.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Kleinasiatische Münzen, Wien 1901/02.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Nymphen und Chariten auf griechischen Münzen, JIAN 11, 1908, 1-213.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Seefahrende Heroen, Nomisma 5, 1910, 25-39.
CR  - F. Imhoof-Blumer, Fluss- und Meergötter auf griechischen und römischen Münzen, Genf 1924.
CR  - F. Imhoof-Blumer – O. Keller, Tier- und Pflanzenbilder auf Münzen und Gemmen des Klassischen Altertums, Leipzig 1889.
CR  - H.U. Instinsky, Alexander der Grosse am Hellespont, Godesberg 1949.
CR  - A. Johnston, Caracalla or Elagabalus? A Case of Unnecessary Mistaken Identity, ANSMN 27, 1982, 97-147.
CR  - D. Kagan, The Fall of the Athenian Empire, Ithaca/London 1987.
CR  - H. Kaletsch, Zur lydischen Chronologie, Historia 7, 1958, 1-47.
CR  - Ζ. Kaya – A. Skaggs – D.B. Neale, Genetic Differentiation of Abies equi-trojani (Asch. & Sint. ex Boiss) Mattf. Populations from Kazdağı, Turkey and the Genetic Relationship between Turkish Firs belonging to the Abies nordmannniana Spach Complex, TurkJBot 32, 2008, 1-10.
CR  - A. Keaveney, Lucullus. A Life, London/New York 1992.
CR  - H. Kiepert, Die alten Ortslagen am Südfuße des Idagebirges, Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde 1889, 290-304.
CR  - R. Kiepert, Karte von Kleinasien in 24 Blatt. Massstab 1:400.000, Berlin 1904-1907.
CR  - E. Kirsten, Artemis von Ephesos und Eleuthera von Myra, in: S. Şahin – E. Schwertheim – J. Wagner (Hrsg.), Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens 2. Festschrift für F.K. Dörner, Leiden 1978, 457-488.
CR  - R.H. Klausen, Aeneas und die Pentaten: die italischen Volks-religionen unter dem Einfluß der griechischen Hamburg/Gotha 1839.
CR  - O. Körner, Die homerische Tierwelt, München 21930.
CR  - R. Körpe, Yeni bir Skamandria sikkesi, Kubaba (Arkeoloji – Sanat Tarihi – Tarih Dergisi) 1, 2003, Nr. 1, 11-16.
CR  - K. Kraft, Das System der kaiserzeitlichen Münzprägung in Klein-asien. Materialien und Entwürfe, Berlin 1972.
CR  - A. Kühnen, Die Imitatio Alexandri in der römischen Politik (1. Jh. v. Chr. – 3. Jh. n. Chr.), Münster 2008.
CR  - G. Lachenaud, Scholies à Apollonios de Rhodes. Textes traduits et commentés, Paris 2010.
CR  - M. Le Quien, Oriens Christianus in quatuor patriarchatus di-gestus. I Tres magnas complectens Diœceses Ponti, Asiae, & Thraciae Patriarchatui Constantinopolitano subjectas, Paris 1740.
CR  - W. Leaf, Troy. A Study in Homeric Geography, London 1912.
CR  - W. Leaf, Strabo on the Troad. Book XIII, Cap. I, Cambridge 1923.
CR  - W. Leschhorn, «Gründer der Stadt». Studien zu einem politisch-religiösen Phänomen der griechischen Geschichte, Stuttgart 1984.
CR  - W. Leschhorn – P.R. Franke, Lexikon der Aufschriften auf grie¬chi-schen Münzen 1, Wien 2002.
CR  - W. Leschhorn, Lexikon der Aufschriften auf griechischen Mün¬zen 2. Ethnika und ‹Beamtennamen›, Wien 2009.
CR  - H.G. Liddell – R. Scott – H.St. Jones, A Greek English Lexicon, Oxford 91940 (1996).
CR  - R. Lindner, Mythos und Identität. Studien zur Selbstdarstellung kleinasiatischer Städte in der römischen Kaiserzeit, Stuttgart 1994.
CR  - Münzen & Medaillen Deutschland GmbH.
CR  - G. Macdonald, Coin Types, Their Origin and Development, Glasgow 1905.
CR  - D. Macdonald, The Coinage of Aphrodisias, London 1992.
CR  - F. Mannucci, Alla Ricerca di Scamandri, Numismatica e Antichità Classiche 26, 1977, 277-285.
CR  - R. Meiggs, Trees and Timber in the Ancient Mediterranean World, Oxford 1982.
CR  - C. Meliadò, PSI 1386 e le fonti sul giudizio di Paride, in E. Cingano, Tra panellenismo e tradizioni locali generi poetici e storiografia, Alessandria 2010, 315-328.
CR  - R. Merkelbach, Die Hirten des Dionysos. Die Dionysos-Myste¬rien der römischen Kaiserzeit und der bukolische Roman des Lon¬gus, Stuttgart 1988.
CR  - B.D. Meritt – H.T. Wade-Gery – M.F. McGregor, The Athenian Tribute Lists I, Cambridge (Mass.) 1939.
CR  - Ch. Michel, Recueil d’inscriptions grecques, Bruxelles 1900.
CR  - L. Mildenberg, Über das Münzwesen im Reich der Achämeniden, AMI 26, 1993, 55-79.
CR  - St. Mitchell, Troas, in: M.H. Hansen – Th.H. Nielsen, An Inventory of Archaic and Classical Poleis, Oxford 2004, 1000-1017.
CR  - St. Mitchell, Geography, Politics, and Imperialism in the Asia Customs Law, in: Customs Law, 165-201.
CR  - P. Moreno, Monete e storia nell’iconografia di Alessandro, NAC 41, 2012, 99-132.
CR  - D. Müller, Topographischer Bildkommentar zu den Historien Herodots. Kleinasien und angrenzende Gebiete mit Südostthra¬kien und Zypern, Tübingen 1997.
CR  - M. Munn, The Mother of the Gods, Athens, and the Tyranny of Asia. A Study of Sovereignty in Ancient Religion, Berkeley/Los Angeles/London 2006.
CR  - J. Murr, Die Pflanzenwelt in der griechischen Mythologie, Innsbruck 1890.
CR  - Neronia IV – Alejandro Magno, modelo de los emperardores ro-ma¬nos. Actes du IVe Colloque International de la SIEN (Col-lection Latomus 209), Brüssel 1990.
CR  - J. Nollé, Athena in der Schmiede des Hephaistos. Militär-, wirt-schafts- und sozialgeschichtliche Implikationen von Münz¬bil¬dern, JNG 45, 1995, 51-77.
CR  - J. Nollé, ‹Colonia und Socia der Römer›. Ein neuer Vorschlag zur Auflösung der Buchstaben ‹SR› auf den Münzen von Antiocheia bei Pisidien, in: Rom und der Griechische Osten. Festschrift H.H. Schmitt zum 65. Geburtstag, Stuttgart 1995, 350-370.
CR  - J. Nollé, Münzen als Zeugnisse für die Geschichte der Helleni-sierung Kleinasiens, in: stephanos nomismatikos. Fest¬schrift für E. Schönert-Geiss, Berlin 1998, 503-519.
CR  - J. Nollé, Kleinasiatische Losorakel. Astragal- und Alphabetchresmologien der hochkaiserzeitlichen Orakelrenaissance (Vestigia 57), Mün-chen 2007.
CR  - J. Nollé, Beiträge zur kleinasiatischen Münzkunde und Geschichte 11. Adleromina: Stadt- und Kultgründungen auf Geheiß des Zeus, Gephyra 12, 2015, 1-88.
CR  - J. Nollé – F. Schindler, Die Inschriften von Selge (IK 37), Bonn 1991.
CR  - Auktionen Numismatik Naumann.
CR  - W. Otto, Dionysos. Mythos und Kultus, Frankfurt am Main 21933.
CR  - J. Oulhen, HPOΠYΘΟΣ. Une pousse printanière pour Elaine Matthews?, in: R.W.V. Catling – F. Marchand, Onomatologos. Studies in Greek Personal Names presented to E. Matthews, Oxford 2010, 628-645.
CR  - P. Panitschek, Zur Darstellung der Alexander- und Achae¬meni¬den¬-nachfolge als politische Programme in kaiserzeitlichen Quel¬len, Klio 72, 1990, 457-472.
CR  - Ch. Papageorgiadou, LIMC V 1, 1990, s.v. Ide II, 643.
CR  - R. Parker, Introduction, in: ders. (Hrsg.), Personal Names in An-cient Anatolia, Oxford 2013, 1-14.
CR  - G. Petzl, Die Beichtinschriften Westkleinasiens (Epigraphica Anatolica 22), Bonn 1994.
CR  - A. Philippson, Reisen und Forschungen im westlichen Kleinasien 1. Einleitung – Das westliche Mysien und die pergamenische Landschaft, Gotha 1910.
CR  - M. Price, Paintings as a Source of Inspiration for Ancient Die Engravers, in: L. Casson – M. Price (Hrsg.), Coins, Culture, and History in the Ancient World. Numismatic and other Studies in Honor of Bluma L. Trell, Detroit 1981, 69-75.
CR  - M.J. Price – B.L. Trell, Coins and Their Cities. Architecture on the Ancient Coins of Greece, Rome, and Palestine, London 1977.
CR  - G. Radke, Leukippos, der Gründer von Magnesia am Mäander, ARW 34, 1937, 381-384.
CR  - G. Reger, The Aegean, in: M.H. Hansen – Th.H. Nielsen, An In-ventory of Archaic and Classical Poleis, Oxford 2004, 732-793.
CR  - T. Ritte, Sigle ed emblemi sui decreti onorari greci, Atti della Accademeia Nazionale dei Lincei 366, 1969 (Memorie. Classe di Scienze morali, storiche et filologiche VIII 14, 5), 259-360.
CR  - L. Robert, Hellenica 2, Paris 1946.
CR  - L. Robert, Hellenica 10, Paris 1955, 197-208.
CR  - L. Robert, Villes d’Asie Mineure. Études de géographie ancienne, Paris 21962.
CR  - L. Robert, L’édition et l’index commenté des épitaphes, in: N. Fıratlı, Les stèles funéraires de Byzance gréco-romaine, Paris 1964.
CR  - L. Robert, Monnaies antiques en Troade, Genf/Paris 1966.
CR  - L. Robert, De Cilicie à Messine et à Plymouth, avec deux inscriptions grecques errantes, JSav 1973, 161-211 (= ders., OMS 7, Amsterdam 1990, 225-275).
CR  - L. Robert, Sur des inscriptions de Délos, BCH Suppl. 1 (Études Déliennes), Athen/Paris 1973, 435-489.
CR  - L. Robert, A travers l’Asie Mineure, Athen/Paris 1980.
CR  - J. und L. Robert, Fouilles d’Amyzon en Carie, Paris 1983.
CR  - L.E. Roller, In Search of God the Mother. The cult of Anatolian Cybele, Berkeley/Los Angeles/London 1999.
CR  - Ch. Roueché, Floreat Perge!, in: M.M. MacKenzie – dies. (Hrsg.), Images of Authority. Papers presented to J. Reynolds on the occasion of her 70th birthday, Cambridge 1989, 206-228.
CR  - D. Rousset, De Lycie en Cabalide: La convention entre les Lyciens et Termessos près d’Oinoanda (Fouilles de Xanthos X), Genf 2010.
CR  - A. Burnett – M. Amandry – I. Carradice, Roman Provincial Coinage II. From Vespasian to Domitian (AD 69-96), Lon-don/Paris 1999.
CR  - M. Amandry – A. Burnett et alii, Roman Provincial Coinage III. Nerva, Trajan and Hadrian (AD 96-138), London/Paris 2015.
CR  - W. Ruge, RE XVIII 1, s.v. Olympos 17, 314.
CR  - F. Rumscheid, Die Leleger: Karer oder Andere?, in: ders. (Hrsg.), Die Karer und die Anderen. Internationales Kolloquium an der Freien Universität Berlin, 13. bis 15. Oktober 2005, Bonn 2009, 173-193.
CR  - D. Salzmann, Alexanderschilde – Numismatische Zeugnisse für die Alexanderverehrung Caracallas, in: J. Bergemann (Hrsg.), Wissenschaft mit Enthusiasmus. Beiträge zu antiken Bildnissen und zur historischen Landeskunde. Klaus Fittschen gewidmet, Rahden 2001, 173-191.
CR  - M. Santoro, Epitheta deorum in Asia Graeca cultorum ex auctoribus Graecis et Latinis, Mailand 1974.
CR  - Th. Sauciuc, Andros. Untersuchungen zur Geschichte und Topographie der Insel, Wien 1914.
CR  - Homer. Ilias. Neue Übertragung von W. Schadewaldt, Frankfurt am Main 1975.
CR  - Schreiber, Ausführliches Lexikon der griechischen und römi¬schen Mythologie I 1. Leipzig 1884-1886, s.v. Artemis, 
CR  - R. A. Schröder, Vergil. Bucolica. Georgica. Aeneis, Berlin/Frank¬furt 1952.
CR  - V. Schultze, Altchristliche Städte und Landschaften. II. 1. Kleinasien, Gütersloh 1926.
CR  - E. Schwertheim, Der Neue Pauly 1, 1996, s.v. Antandros 2, 724.
CR  - G. Seiterle, Artemis – Die Große Göttin von Ephesos. Eine neue Deutung der «Vielbrüstigkeit» eröffnet einen Zugang zum bisher unbekannten Kult der Göttin, AW 10, 3, 1979, 3-16.
CR  - G. Seiterle, Ephesische Wollbinden. Attribut der Göttin – Zeichen des Stieropfers, in: H. Friesinger – F. Krinzinger (Hrsg.), 100 Jahre Österreichische Forschungen in Ephesos. Akten des Symposions Wien 1995, Wien 1999, 251-254.
CR  - R. K. Sherk, The Eponymous Officials of Greek Cities III, ZPE 88, 1991, 225-260.
CR  - O. Tekin – A. Erol-Özdizbay, Sylloge Nummorum Graecorum Turkey 9. The Özkan Arıkantürk Collection 1. Troas, İstanbul 2015.
CR  - W. Sontheimer, Der Kleine Pauly 1, 1975, s.v. Antandros, 367.
CR  - Ch. Sourvinou-Inwood, What is Polis Religion?, in: R. Buxton (Hrsg.), Oxford Readings in Greek Religion, Oxford 2000, 13-37.
CR  - J. Stauber, Die Bucht von Adramytteion II. Inschriften – literarische Testimonia – Münzen (IK 31), Bonn 1996.
CR  - E. Stauffer, Antike Madonnenreligion, in: ANRW II 17, 3, Berlin/New York 1984, 1425-1499.
CR  - Steier, RE IV A 2, 1932, s.v. Tanne, 2216-2223.
CR  - M. Stoevesandt, Homers Ilias. Gesamtkommentar (Basler Kom-mentar/BK) IV, 2. Sechster Gesang (Z). Kommentar, Berlin/New York 2008.
CR  - C. Talamo, La Lidia arcaica (Tradizioni genealogiche ed evolu¬zione istitutionale), Bologna 1979.
CR  - M. Tatscheva, ΓΕΤΑΣ ΗΔΟΝΕΟΝ ΒΑΣΙΛΕΥΣ, in: U. Peter (Hrsg.), stephanos nomismatikos, Berlin 1998, 613-626.
CR  - J. Tischler, Kleinasiatische Hydronymie. Semantische und morphologische Analyse der griechischen Gewässernamen, Wiesbaden 1977.
CR  - Ch. Tuplin, Xenophon and the Garrisons of the Achaemenid Empire, AMI 20, 1987, 167-245.
CR  - A. Trachsel, La Troade: un paysage et son héritage littéraire. Les commentaires antiques sur la Troade, leur genèse et leur influence, Basel 2007.
CR  - J. van Ooteghem, Lucius Licinius Lucullus, Namur 1959.
CR  - A. J. van Windekens, Le pélasgique. Essai sur une langue indo-européenne préhellénique, Louvain 1952.
CR  - I. Varbanov, Greek Imperial Coins and Their Values 3. Thrace, Chersonesos Thraciae, Insula Thraciae, Macedonia, Burgas 2007.
CR  - I. Vecchi, Alexander the Great at Troy, Minerva 12, 2001, 56.
CR  - M.J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attidisque (CCCA). I. Asia Minor, Leiden/New York/København/Köln 1987.
CR  - R. Virchow, Beiträge zur Landeskunde der Troas, Abhandl. der Köngigl. Akad. Wissensch. zu Berlin, Phys. Kl., Berlin 1879, Abh. 3.
CR  - H. Voegtli, Bilder der Heldenepen in der kaiserzeitlichen griechischen Münzprägung, Aesch 1977.
CR  - Hans von Aulock, Die Münzprägung des Gordian III. und der Tranquillina in Lykien, Tübingen 1974.
CR  - A. von Sallet, Das Parisurtheil auf Münzen von Scepsis, ZfN 10, 1883, 155 f.
CR  - P. Weiss, Eumeneia und das Panhellenion, Chiron 30, 2000, 617-639.
CR  - Wernicke, RE I 2, 1894, s.v. Antandros 4, 2346.
CR  - U. v. Wilamowitz-Moellendorf, Die Herkunft der Magneten am Maeander, Hermes 30, 1895, 177-198.
CR  - G. Wirth, Alexander und Rom, in: Alexandre le Grand. Image et réalité, Entrétiens sur l’Antiquité Classique (Fondations Hardt 22), Vandœuvres – Genève 1976, 181-210.
CR  - M. Zahariade, Lexicon of the Greek and Roman Cities and Place Names in Antiquity, ca. 1500 B.C. – ca. A.D. 500, Amsterdam 1998, s.v. Antandros, 537-539.
CR  - M. Zahrnt, Alexanders Übergang über den Hellespont, Chiron 26, 1996, 129-147.
CR  - M. Zahrnt, der zweifache Mord an Parmenion. Ein Beitrag zur Überlieferung über den Alexanderzug, Klio 93, 2011, 66-83.
CR  - R. Ziegler, Alexander der Große als Städtegründer. Fiktion und Realität, in: U. Peter (Hrsg.), stephanos nomismatikos. E. Schönert-Geiss zum 65. Geburtstag, Berlin 1998, 679-697.
CR  - K. Zmeskal, adfinitas. Die Verwandtschaften der senatorischen Führungsschicht der römischen Republik von 218-31 v. Chr., Bd. 1, Passau 2009.
UR  - https://doi.org/10.37095/gephyra.318450
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/310073
ER  -