TY  - JOUR
TT  - HAREZM’DE GAZNELİ HÂKİMİYETİNİN TESİSİ VE ALTUNTAŞLAR DÖNEMİ (1017-1041)
AU  - Erdoğan, Coşkun
PY  - 2014
DA  - April
JF  - Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
PB  - Ataturk University
WT  - DergiPark
SN  - 1300-9389
SP  - 143
EP  - 180
VL  - 0
IS  - 50
LA  - tr; en
KW  - Khwarazm
KW  - Ghaznavid Mahmut
KW  - Khwarazmshah
KW  - Altuntash
N2  - Harezm bölgesi, tarihin en eski çağlarından itibaren yerleşim merkezi olmuş ve kendine has sosyal ve kültürel kimliğini muhafaza etmiştir. Harezm, coğrafi şartlarında vermiş olduğu avantaj neticesiyle bu yapısını korurken, dönemin yükselen devletlerinin de siyasi manevra alanlarına dâhil olmuştur. Nitekim 1017 yılında bölgenin Gazneli hâkimiyet alanına girişi, Sultan Mahmud’un İslam âlemi üzerindeki üstünlüğü için büyük öneme sahiptir. Harezm’e hâkim olan Sultan Mahmud, hem Karahanlı devletinin etki alanını daraltmakta hem de kendisinin Horasan hâkimiyetini pekiştirmekteydi. Gazneli Mahmud, Harezmşah unvanını Gulamlıktan yetişen ve en iyi komutanlarından biri olan Hacib Altuntaş’a verdi. Böylece, bu makamın kendi konumundan aşağıda olduğunu göstermekle birlikte, aynı zamanda bölgenin Maveraünnehr ve Horasan siyasetinde ki tampon görevini önemsediğini ortaya koymaktaydı. Altuntaş kısa sürede kendi hâkimiyetini tesis etti ve askeri açıdan yeni kuvvetler oluşturmaya başladı. Tüm muhalif kuvvetleri ve Me’muni bakiyelerini bertaraf eden Altuntaş, tecrübe ve gayretiyle bölgenin idaresini tam anlamıyla ele geçirdi. Altuntaş, ölümüne kadar Gazneli devletine hiçbir şekilde itaatsizlik etmemesine rağmen, onun Harezm’de tesis ettiği yarı bağımsız idare, her zaman Gazneli sarayında kuşku ile karşılandı.Gazneli Mahmud’dan sonra tahta çıkan oğlu Mesud, babasından devraldığı büyük devleti, yönetmekte zorlanmaya başladı. Tabiatıyla Gazneli tahtına uzak olan Harezm’de budurumdan etkilenmekteydi. Ayrıca bölgede ortaya çıkan Ali Tegin tehlikesi, Harezmşah Altuntaş’ın önemini daha da çok artırmaktaydı. Debusiye savaşında Altuntaşın ölümü ve oğlu Harun’un ‚Harezmşah vekili‛ olarak Harezm’e görevlendirilmesi, öteden beri Altuntaş ailesinde var olan bağımsızlık fikrini ateşledi. Harun’dan sonra kardeşi İsmail, bölgeyi 1041 yılına kadar idare etti. Harezm, bu tarihten sonra Şah Melik-Gazneli iş birliği neticesiyle Şah Melik’in idaresinde tekrar Gazneli hakimiyetine girdi. Ancak Bölgede Gazneli Mahmud’dan sonra başlayan ve Altuntaş’ların idaresinin kırılmasıyla iyice gün yüzüne çıkan otorite boşluğu, yeni hâkimiyet unsurlarına kapı araladı. Böylece, Horasan, Maveraünnehr ve Harezm’de oluşan siyasi boşluk ve yönetim zaafı, yeni ortaya çıkan Selçuklu idarecilerine alan yaratmış oldu.
CR  - ALTMAN, V., ‚Ancient Khorezmian Civilization in the Light of the Latest Archaeological Discoveries‛ (1937-1945), Journal of the American Oriental Society, c: 67, sayı:2, 1947.
CR  - BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, TTK, Ankara 1990.
CR  - BARTHOLD, V.V., Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, haz. Kâzım Yaşar Kopraman-İsmail Aka, TTK, Ankara 2006.
CR  - BARTHOLD, W., ‚Altüntâsh Al-Hâjib, Abû Saʼid‛, EI², c.I, Leiden E.J. Brill 1986. BARTHOLD, W., ‚Harizmşah‛, İ.A, c.5/1 MEB 1997.
CR  - BAYDEMİR, Hüseyin, Özbek Efsaneleri, Fenomen Yayıncılık, Erzurum 2011.
CR  - BEYHAKÎ, Hace Ebu el-Fazl Muhammed bin Hüseyin, Tarih-i Beyhak, tashih. Ali Ekber Feyyaz, Tahran 1384.
CR  - BOSWORTH, C.E., ‚Khwârazm‛, EI², c. IV, Leiden E.J. Brill 1991.
CR  - BOSWORTH, C.E., ‚The Ghaznavids‛, History of Civilizations of Central Asia, IV,(The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century), Edt. M.S. Asimov ve C.E. Bosworth, Unesco 1998.
CR  - BOSWORTH, C.E., The Ghaznavids, Their Empire in Afghanistan and Eastern Caliphate (994-1040), New Delhi 1992.
CR  - CURFÂDEKANÎ, Ebu’ş-Şeref Nâsıh, Tercüme-i Târîh-i Yemînî, Neşr: Cafer Şiar, İntişârât-ı İlmî ve Ferhengi, Tahran 1374.
CR  - ÇIVGIN, İzzet, Ortaçağ Tarihi, Ankara 2008.
CR  - DAMES, M. Longworth, ‚Gazne‛, İA, c. IV. MEB 1997.
CR  - DEHHODA, Ali Ekber, Logatname-i Dehhoda, c. 39, Tahran 1332.
CR  - Devletşah, Şair Tezkireleri (Tezkiretü’ş-Şuarâ), çev. Necati Lugal, İstanbul 2011. El-Birûnî, Ebû Reyhan , Maziden Kalanlar (El-Âsâr el-Bâkiye), çev. D. Ahsen Batur, İstanbul 2011.
CR  - El-Birûnî, Ebû Reyhan, The Chnorology of Ancient Nations, çev, C. Edward Sachau, London 1879.
CR  - El-Cüzcani, Minhac el-din Osman, Tabakat-ı Nasıri, tashih: Abd el-Hay Habibi, Encümen-i Tarih-i Afganistan, Kandehar 1342.
CR  - El-İstahri, Ebi İshak İbrahim bin Muhammed el-Fars, el-Mesalik ve’l Memalik, neşr: Muhammed Cabir, Kahire 1381 (1961), el-Unsurî, Abu’l-Kasım Hasan bin Ahmed, Divan, Merkez Furuş-i Kitabhane-i İbn Sina, Tahran 1341.
CR  - Er-Ravendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman , Râhat-üs-Sudur ve Âyet-üs-Sürûr , trc. Ahmed Ateş, c.I, Ankara 1999.
CR  - FİELD, Henry -Kathleen Price, ‚ Early History of Agriculture in Middle Asia‛, Southwestern Journal of Anthropology, c. 6, sayı: 1, New Nexico 1950.
UR  - https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunisosbd/issue//37692
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/31756
ER  -