TY  - JOUR
T1  - Mevlevî Menkıbeleri’nde Kozmik Unsurlar
TT  - Cosmic Elements in Mevlevî Legends
AU  - Kızıldağ, Hasan
PY  - 2019
DA  - June
JF  - Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi
JO  - UHAD
PB  - Süleyman Fidan
WT  - DergiPark
SN  - 2667-4173
SP  - 90
EP  - 101
VL  - 2
IS  - 2
LA  - tr
AB  - İnsanlar, modern çağa veşehirleşmenin beraberinde getirdiği yoğun hayat temposuna geçmeden önce,tarihin ilk devirlerinden beri kozmik unsurlar ile yani gökyüzü, yıldızlar,gezegenler ve gökyüzünde gördükleri ve/ya hayal ettikleri nesnelerle önemli birilişki halindeydiler. Ancak şehirleşme, endüstri ve teknolojinin akıl almazdeğişimi ve gelişimi, insanı tabiattan ve dolayısıyla gökyüzünden koparmıştır. Bu kopuş, tabiata dair bilgilerinyanı sıra gökle ilgili bilgilerin de toplumsal bellekte unutulmaya başlamasınaneden olmuştur. Sanayi devrimi, teknik ve teknolojik gelişmeler ve üretimaraçlarının değişmesi, insanların gökyüzüne olan ihtiyacını azaltmış ve gökleolan ilişkisini tedrici olarak sekteye uğratmıştır. Bu yüzden mitlerden,destanlara, toplumsal hayattaki tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden dinîibadet ve ritüellere, mevsimlerden törenlere kadar göksel ilgiyi gerektirenbirçok kültürel öğe ve bu öğelere ihtiyaç duyma durumu, yerini zamanla daha az,sınırlı bir bilgiye ve gökyüzüne karşı duyarsızlığa bırakmıştır. Türkkültüründe, İslamiyet’ten önce dünyanın çatısı olarak görülen, kam/şamanlarınyolculuklar yaptığı, bütün unsurlarıyla ilgili birçok mitsel hikâyenin anakonusu veya mekânı olan ve İslamî dönemde ise yaratıcının kudretinin birtecellisi olarak görülen gökyüzüne büyük bir önem atfedilmiştir. Bu önem veilgi, kendisine sözlü kültürde olduğu gibi yazılı kültür ortamında da yerbulmuştur. Özellikle menakıpnameler gibi toplumun bütün kesimlerine hitap etmekadına kaleme alınan eserlerde, göğe duyulan büyük saygı ve önem defaatlezikredilmiştir. Edebî ve tarihî eserlerde yer alan bu bilgiler, toplumungeçmişten günümüze geçirdiği değişimleri izlemek ve bu değişimlerin sebebinitespit etmek adına önemlidir. Buçalışmada Ahmed Eflâkî’nin Menâkıb’ül-ârifîn adlı eserinde yer alan gök ileilgili unsurlar incelenmiştir. Menkıbelerden tespit edilen süreyya (ülker),zühal (satürn) ve utarit (merkür), müşteri, dokuz felek, nesr yıldızı, kırândevri, simâk yıldızı, ferkadan yıldızı, süheyl, merih (mars) gibi gök cisimlerive yıldızların uğur-uğursuzluğu hususları, Türk kültüründeki arka planları ileberaber ele alınmıştır.
KW  - menkıbe
KW  - kozmoloji
KW  - gök cisimleri
KW  - Mevlevî
KW  - tek tipleşme
KW  - kültür
N2  - Peoplehave been in an important relationship with cosmic elements since the earlydays of history, that is, sky, stars, planets, and objects that they dreamed and/ordreamed of in the sky before they moved to the modern age and the life-cycle ofurbanization. However, the incredible change and development of urbanization,industry, and technology has detached man from nature and therefore sky.Although humanity has sent a vehicle to many planets as a result of scientificresearch about space and acquired important information about space, this isnot the case for ordinary people.Thisrupture caused the knowledge of the sky to begin to be forgotten in social memoryas well as information about nature. The industrial revolution, technical andtechnological developments and the change of the means of production havereduced the need of people for the sky. Therefore, these developments graduallydisrupted the relationship of people with the sky. In the past, many culturalelements that require celestial interest and the need for these elements havebeen replaced by less, limited knowledge and insensitivity to the sky.InTurkish culture, great attention has been given to the sky, which is seen asthe roof of the world before Islam, which is the main subject or place of manymythical stories about all the elements of which shamans travel, and in theIslamic period as a manifestation of the power of the creator. This importanceand interest, as in the oral culture, has found a place in the written culture.Especially in hagiography which is written to address all sections of thesociety, great respect and importance to the sky are constantly told. Thisinformation in literary and historical works is important to monitor thechanges that society has undergone from past to present and to determine thecause of these changes.Inthis study, the elements related to the sky in the work of Ahmed Eflâkî'sMenâkıbül-ârifîn were examined. The celestial bodies such as the pleiades,saturn, mercury, jupiter, nine felek, nesr, ferkâdan, spica/arcturus, canopus,anthem determined from the texts were taken together with the backgrounds inTurkish culture.
CR  - Ahmet E. (2012). Âriflerin Menkıbeleri.Tahsin Yazıcı (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
CR  - Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.
CR  - Doğan, D. M. (1996). Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İz Yayıncılık.
CR  - Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu İnançları Anadolu Üçlemesi (Cilt 1). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
CR  - Kamus Tercümesi (1304). C.1., İstanbul.
CR  - Kaplan, M. (2014). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3-Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
CR  - Karaman, G. (2012). Mevlânâ’nın Menkıbeleri Üzerine Folklorik Bir İnceleme. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic C 7, S 3, 1675-1693.
CR  - Kızıldağ, H. (2017). Ahmet Eflakî’nin Menakıb’ül-ârifîn Adlı Eserinde Türk Halk Kültürü Unsurları. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Ü.
CR  - Köktürk, Ş. (2011). Rasim Özdenören Hikâyesinde Halk Kültürünün Yansımaları. Hece Aylık Edebiyat Dergisi, S 169, 262-272.
CR  - Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları. Belleten, C 7, S 27, 379-522.
CR  - Kurnaz, C. (1995). Felek. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) (C 12, 306-307), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
CR  - Ocak, A.Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
CR  - Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi, C.2.  Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
CR  - Öztürk, Ö. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Ankara: Phoenix Yayınevi.
CR  - Pala, İ. (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
CR  - Roux, J. P.(1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Aykut Kazancıoğlu (Çev.). İstanbul: İşaret Yayınları.
CR  - Seyidoğlu, B. (1992). Efsane. Türk Dünyası El Kitabı (ss.315-321) içinde, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
CR  - Şahin, H. (2004). Menâkıbnâme. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) (C 29, 112-114), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
CR  - Şener, H. İ. (1995). Ferkadân. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) (C 12, 399-400), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
CR  - Şimşek, E. (2009). Yakınma/Yakarışlar Dünyasında Felek ve Türk Halk Edebiyatına Yansımaları Millî Folklor, S. 84, 34-41.
CR  - Unat, Y. (2002). Kırânât. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) (C 25, 437), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
CR  - Yıldız, N.(2002). Menkabeler. Türk Dünyası Edebiyat Tarihi (C 2, ss. 117-130) içinde, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
UR  - https://dergipark.org.tr/en/pub/uhad/issue//569979
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/736578
ER  -