TY  - JOUR
T1  - Köseç Ahmed Dede ve Şeyh Galib’in Mevlevî Âdap ve Erkânına Katkıları
TT  - The Contributions of Köseç Ahmed Dede and Shaykh Ghālib to Mawlawī Manners and Principles
AU  - Mete, Ayşegül
PY  - 2019
DA  - July
DO  - 10.26570/isad.571595
JF  - İslam Araştırmaları Dergisi
JO  - isad
PB  - Turkish Religious Foundation Centre for Islamic Studies
WT  - DergiPark
SN  - 1301-3289
SP  - 61
EP  - 106
IS  - 42
LA  - tr
AB  - Mevlevîâdap ve erkânını konu edinen bu makale, et-Tuhfetü’l-behiyyefi’t-tarîkati’l-Mevleviyye ve es-Sohbetü’s-sâfiye adlı eserleri bağlamındaKöseç Ahmed Dede (ö. 1191/1777) ve Şeyh Galib’in (ö. 1213/1799) Mevlevîlik’tedüşünceye ve uygulamaya ilişkin katkılarını ortaya çıkarma amacı taşımaktadır. Konuylailgili mevcut çalışmalardan farklı olarak Mevlevî âdap ve erkânının yüzyıllaragöre gelişim ve değişiminin takibini mümkün kılma hedefiyle hazırlanan bumakalede biat, zikir, mukabele, çile ve şeyh-mürit âdabı gibi beş temel meselemerkeze alınmaktadır. Söz konusu beş temel mesele üzerinden, ilgili literatürekatkıda bulunmuş olan müelliflerin ittifak ve ihtilaf ettikleri esasların veyaptıkları ilavelerin tespitine odaklanılmıştır. Buitibarla Köseç Ahmed Dede ve Şeyh Galib’in Mevlevîliğin âdap ve erkânına dairfikir, vurgu ve içtihatları belirginleştirilmiş, onların gerek seleflerigerekse halefleriyle mukayesesine imkân sağlanmıştır. Bu noktada makale,Mevlevî âdap ve erkânını teşkil eden ana unsurların neredeyse tamamında ilk ayrıntılıaçıklamanın Köseç Ahmed Dede’ye ait olduğu ve yaptığı mühim değerlendirmelerinyanı sıra dikkatlere sunduğu üçlü sâlik anlayışı ile Şeyh Galib’in ilgililiteratüre yeni bir anlatım kazandırdığı iddiasını taşımaktadır. Ayrıca bumakale Mevlevî âdap ve erkânını takdim etmede takip ettiği metodun bir sonucuolarak söz konusu âdap ve erkânın tarikatın kuruluşundan itibaren ilk ikiasırda müesses hale geldiğine dair mevcut kabulün gözden geçirilmesi gerektiğiönerisini de içermektedir.
KW  - Mevleviyye
KW  - âdap ve erkân
KW  - Köseç Ahmed Dede
KW  - Şeyh Galib
KW  - et-Tuhfe
KW  - es-Sohbe
N2  - This articleexamines Mawlawī manners (ādāb) and principles (arkān) byfocusing on several subjects, including initiation, remembrance of Allah (dhikr),whirling prayer ceremonies (muqābala), a period of 1001 days of uninterruptedservice (çile), and relations between Sufi masters and theirdisciples, in order to shed light on the contributions of Köseç Ahmed Dede (d.1191/1777) and Shaykh Galib (d. 1213/1799). Current studies on the subject donot focus on the historical developments of Mawlawī manners and principles, nordo they follow a chronological order that would help us to determine theorigins of principles. Unlike other studies, this article aims at identifyinghistorical development of Mawlavī manners and principles that evolved overseveral centuries and highlighting the similarities and differences that appearin the sources. In this line, it employs a wide literature on Mawlawī mannersand principles starting with Divane Mehmed Çelebi’s (d. after 951/1544) Ṭarīqat al-‘ārifīn (The Path of Recognizants to Allah) through Safi Arpaguş’s MevlevilikteManevi Eğitim (The Spiritual Training in Mawlawi order).Firstly, thearticle provides a brief overview of the literature on Mawlawī manners andprinciples. Based on this literature, it identifies the main elements ofMawlawi manners and principles and analyzes them under five headings:initiation practices, dhikr, muqābala, chella and relations between Sufimasters and Sufi disciples. All researchers seem to agree that one needs firstto be initiated in order to pledge allegiance to a living Sufi master, howeverthey disagree on the ceremonies of initiation. Chronologicallyspeaking, Köseç Ahmed Dede is the first author to explain in his work al-Tuḥfaal-bahiyya the details of Sufi ceremonies, such as theceremonies of allegiance, the usage of a special formula to remember Allah (talqīnal-dhikr), and thewearing of hat (sikka) and investiture (khirqa). In addition, ShaykhGalib is the only one who says that a seeker (ṭālib) can be accepted tothe path through a different pledge of allegiance in respect to the level ofhis aspiration. According to him, if the seeker has a sincere desireto join the order, the Sufimaster might order him into chella. If the seeker has aloweraspirationfor joining, the Sufi mastermight recommend that he invokes a special formula to remember Allah. Withregards to the seeker with the lowest motivation, the Sufi master might ask him to repent for his sins,and follow the Masnawī lectures. Therefore, the first will be murīd(the disciple), the second will be munīb (repentant) and the third willbe muḥibb (lover) in the path of Mawlawī. Distinctively, Shaykh Galiboutlines the conception of the triple Sufi traveler (sālik) and concludes thatmanners and principles could differ in the Mawlawi order depending on thosethree stages (murīd-munīb- muḥibb). As for dhikr,the authors unanimously concur that the dhikr of ism-i Jalāl, namelyAllah, leads to the purification of the heart in the Mawlawī order. ShaykhGalib, however, also adds that true dhikr is one’s living withconsciousness and awareness of the fact that Allah can truly see him/her.Further, he argues that the dhikr of the heart is contemplation (fikr),the dhikr of the soul is ecstatic love for Allah (‘ishq), and thedhikr of the secret (sirr) is an ecstatic state of consciousness (jazba).It is also important to note that Köseç Ahmed Dede and Shaykh Galib share inassociating whirling prayer (samā‘) with dhikr. According tothem, whirling prayer is only suitable for those who attain the dhikr ofsoul, i.e. those who have ecstatic love for Allah. It appears that KöseçAhmed Dede contributed to the Mawlawi manners and principles by his elaborationon the pledge of allegiance ceremonies, chella and dhikr jahrī of ismal-Jalāl (a vocal invocation done while sitting on the knees through therepetition of the name “Allah”). Shaykh Galib, on the other hand, isdistinctive with his articulation of the subject by employing a tripleclassification of the initiator.
CR  - Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Minhâcü’l-fukarâ: Fakirlerin Yolu, haz. Saadettin Ekici, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
CR  - Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Minhâcü’l-fukarâ: Mevlevî Âdâb ve Erkânı, Tasavvuf Istılahları, haz. Safi Arpaguş, İstanbul: Vefa Yayınları, 2008.
CR  - Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Mevlevîler Yolu, haz. Mehmet Kanar, İstanbul: Şule Yayınları, 2012.
CR  - Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Nisâbu’l-Mevlevi, trc. Tâhirülmevlevî, haz. Yakup Şafak-İbrahim Kunt, Konya: Tekin Yayınevi, 2005.
CR  - Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Risâle-i Usûl-i Tarîkat-i Hazret-i Mevlânâ, İstanbul Üniversitesi Ktp., Nâdir Eserler, TY, nr. 6394.
CR  - Ankaravî, İsmâil Rusûhî, Hadislerle Tasavvuf ve Mevlevî Erkânı: Şerh-i Ahâdîs-i Erbaîn, haz. Semih Ceyhan, İstanbul: Dârulhadis, 2001.
CR  - Arpaguş, Sâfi, Mevlevîilikte Mânevi Eğitim, İstanbul: Vefa Yayınları, 2009.
CR  - Aşçı İbrahim Dede, Aşçı Dede’nin Hatıraları, haz. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi, I-IV, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
CR  - Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I-II, İstanbul: Kubbealtı, 2011.
CR  - Azmî Hüseyin Dede, Beyânü’l-makāsıd, Safi Arpaguş, Gelibolu’dan Kahire’ye Bir Ömür: Son devir Mevlevîlerinden Hüseyin Azmî Dede –Hâl Tercümesi ve Risâleleri içinde, İstanbul: İFAV Yayınları, 2014, s. 149-63.
CR  - Azmî Hüseyin Dede, Miftâhu’l-kulûb, Safi Arpaguş, Gelibolu’dan Kahire’ye Bir Ömür içinde, s. 176-83.
CR  - Azmî Hüseyin Dede, Nuhbetü’l-âdâb, Safi Arpaguş, Gelibolu’dan Kahire’ye Bir Ömür içinde, s. 164-75.
CR  - Baykara, Resuhi, “Mevlevî Mukabelesi Nasıl Yapılırdı”, Tasavvuf Kitabı, haz. Cemil Çiftçi, İstanbul: Kitabevi, 2003, s. 280-86.
CR  - Beytur, Midhat Baharî, Mesnevî Gözüyle Mevlana, İstanbul: Kırkambar Yayınları, 2001.
CR  - Çakır, Mehmet Saki, “Câmiu’l-usûl ile Âdâb-ı Fethullah Arasında Nefy u İsbât Zikri Erkân ve Âdâbı Bağlamında Bir Mukayese”, I. 
Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu: Bildiriler Kitabı (ed. İhsan Günaydın v.dğr.), Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi, 2014, s. 389-95.
CR  - Çelebi, Celaleddin, “Çelebi Efendi”, DİA, 1993, VIII, 261-262.
CR  - Çevikoğlu, Timuçin - Adnan Karaismailoğlu, Kutbü’n-nâyî Osman Dede’nin Âyîn-i Şerîfleri, Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2008.
CR  - Çevikoğlu, Timuçin, Mevlevî Âyinleri: Usûller ve Arûz, Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2011.
CR  - Çıpan, Mustafa, “Dîvâne Mehmed Çelebi’nin “Tarîkatü’l-ma’arifin” Risalesi ve Şiirleri Üzerine Bir Değerlendirme”, 9. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler), Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, 1998, s. 211-19.
CR  - Çıpan, Mustafa, Dîvâne Mehmed Çelebi (Afyon Mevlevîhânesi Şeyhi), Konya: Konya Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2002.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, İstanbul: Aydın Kitabevi, 2007.
CR  - Divane Mehmed Çelebi, Tarîkatü’l-ârifîn, Mevlâna Müzesi İhtisas Ktp., nr. 4003.
CR  - Eşref Mehmed Dede, Âyîn-i Tarîkat-ı Mevleviyye, Millî Ktp., Yazmalar, nr. A8172.
CR  - Fâzıl Mehmed Paşa, Hazret-i Mevlâna’nın Duaları, haz. Tahir Gâlip Seratlı, İstanbul: Rumi Yayınları, t.y.
CR  - Feyzullah en-Nakşibendî, Mevlevî Ayininde Manevi İşaretler, haz. İbrahim Demirci, Konya: Meram Belediyesi Kültür Yayınları, 2005.
CR  - Galitekin, A. Nezih, “İsmail Rüsuhi Ankaravî ve Risâle-i Müfîde-i Usûl-i Tarîkat-ı Nâzenîn”, Yedi İklim, 8/56 (1994), s. 89-95.
CR  - Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2006.
CR  - Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2006.
CR  - Güzelhisarî, Mustafa, Mine’l-Mecâlisi’l-Mevleviyye, Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 409.
CR  - Hasan Nazif Dede, Ta‘rîfü’s-sülûk, Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 21533.
CR  - Hasan Nazif Dede, Ta‘rîfü’s-sülûk, şerh Edirneli Hayri, İstanbul: İstihkâm Alayları Litografyahanesi, 1276.
CR  - Hasan Nazif Dede, Mevlevî Nazif Dede Dîvançe ve Risâlesi, haz. Gülbeyaz Karakuş, İstanbul: Revak Kitabevi, 2013.
CR  - Hücvîrî, Keşfü’l-mahcûb: Hakikat Bilgisi, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
CR  - İzbudak, Veled Çelebi, Mecmua, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırma Merkezi, Uzluk Arşivi, nr. Y97.
CR  - İzbudak, Veled Çelebi, Tekke’den Meclis’e: Sıradışı Bir Çelebi’nin Anıları, İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
CR  - İzzeddin el-Kâşî, Tasavvufun Ana Esasları: Misbâhu’l-hidâye ve miftâhu’l-kifâye, trc. Hakkı Uygur, İstanbul: Kurtuba Kitap, 2012.
CR  - Kavak, Abdulcebbar, “Şeyh Abdülganî en-Nablûsî’nin (ö. 1143/1731) Mevlevilik Müdafaası: el-Ukûdü’l-lü’lüiyye fî tarîki’s-sâdeti’l-Mevleviyye Adlı Eseri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sy. 56  (2016), s. 1125-51.
CR  - Köseç Ahmed Dede, et-Tuhfetü’l-behiyye fi’t-tarîkati’l-Mevleviyye Tercümesi (Zâviye-i Fukarâ), trc. Ahmet Remzi Akyürek, haz. Ali Üremiş, Trabzon: Serander Yayınları, t.y.
CR  - Kutluk, İbrahim, “Şeyh Gâlib ve as-Sohbet -üs-sâfiyye”, İÜ Ed. Fak. Türk Dili Edebiyatı Dergisi, 3/1-2 (1948): 37-47.
CR  - Küçük, Sezai, Mevlevîliğin Son Yüzyılı, İstanbul: Vefa Yayınları, 2007.
CR  - Mevlânâ, Mesnevî, haz. Adnan Karaismailoğlu, I-III, Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2014.
CR  - Mevlevî, Abdülganî b. Muhammed Ali, Dürrü’l-berzahi’l-ma‘nevî fî esrâri ahrufi’l-matbahi’l-Mevlevî, Süleymaniye Ktp., Zühdü Bey, nr. 116.
CR  - Nablusî, Abdülganî b. İsmâil, el-Ukūdü’l-lü’lüiyye fi tarîkı’s-sâdeti’l-Mevleviyye, nşr. Bekrî Alâeddin, Dımaşk: Dâru Nînovâ, 1430/2009.
CR  - Nablusî, Abdülganî b. İsmâil, el-Ukūdü’l-lü’lüiyye fi tarîkı’s-sâdeti’l-Mevleviyye, trc. Peçevîzâde Ahmed Dede, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 1040.
CR  - Necmeddîn-i Kübrâ, Tasavvufî Hayat, trc. Mustafa Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
CR  - Olgun, Tahir, Çilehâne Mektupları, haz. Cemâl Kurnaz - Gülgün Erişen, Ankara: Akçağ, 1995.
CR  - Oran, Süleyman Arif, Mustafa Vahyî Efendi ve Tasavvufî Görüşleri (yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul 1946-56.
CR  - Sahih Ahmed Dede, Mevlevîlerin Tarihi: Mecmûatü’t-tevârîhi’l-Mevleviyye, haz. Cem Zorlu, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
CR  - Sâkıb Dede, Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, I-III, Kahire: Mektebetü Vehbe, 1283.
CR  - Sâmi, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, nşr. Ahmed Cevdet, İstanbul: İkdam Matbaası, 1317.
CR  - Sühreverdî, Şehâbeddin, Avârifü’l-maârif: Gerçek Tasavvuf, trc. Dilaver Selvi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
CR  - Sühreverdî, Ebü’n-Necîb, Âdâbü’l-mürîdîn: Yol Ahlâkı, trc. Süleyman Gökbulut, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2014.
CR  - Şafak, Yakup, “Mevlevîlik Yolu ve Çile Âdâbı”, Mevlâna Ocağı, ed. Mehmet Bayyiğit, Konya: Kombassan Vakfı, 2007, s. 103-22.
CR  - Şafak, Yakup, “Mevlevîlerde Çile Esnasında Yapılan Hizmetler”, Akademik Sayfalar (Merhaba gazetesi eki), 6/13 (2006): 133-35.
CR  - Şakir, Ziya, Hazret-i Mevlâna, nşr. Muallim Fuat Gücüyener, İstanbul: Anadolu Türk Kitap Deposu, 1943.
CR  - Şeyh Galib, es-Sohbetü’s-sâfiye, İstanbul Üniversitesi Ktp., Nâdir Eserler, AY, nr. 3408.
CR  - Tanrıkorur, Barihuda, Türkiye Mevlevihanelerinin Mimari Özellikleri  (doktora tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
CR  - Tanrıkorur, Cinuçen, “Osmanlı Mûsikîsinde Mevlevî Âyîni Besteciliği”, Osmanlı, ed. Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, X, 707-22.
CR  - Top, Hüseyin, Mevlevî Usûl ve Âdâbı, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
CR  - Vahyî, Mustafa, ed-Dürretü’l-azîziyye fi’l-fevâidi’l-kaviyye, Safi Arpaguş, Mevlevîlikte Mânevi Eğitim içinde, İstanbul: Vefa Yayınları, 2009, 375-86.
CR  - Yazıcı, Mehmet Yunus, Peçevî Şeyh Ârif Ahmed Dede ve Ukûdü’l-lü’lü’iye fî tarîki’s-sâdeti’l-Mevleviyye Tercümesi (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
CR  - Yetik, Erhan, “Ankaravî, İsmâil Rusûhî”, DİA, 1991, III, 211-13.
UR  - https://doi.org/10.26570/isad.571595
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/726438
ER  -