TY  - JOUR
T1  - KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İYELİK EKLERİNİN ZAMİRLER ÜZERİNDE KULLANILIŞI
AU  - Başdaş, Cahit
AU  - Arzybaeva, Zhamila
PY  - 2020
DA  - June
Y2  - 2020
JF  - Türklük Bilimi Araştırmaları
JO  - TUBAR
PB  - Nazım Hikmet POLAT
WT  - DergiPark
SN  - 1300-7874
SP  - 11
EP  - 22
IS  - 47
LA  - tr
AB  - Dilin erkendönemlerinden itibaren kullanıldıkları düşünülen zamirler, varlıkları geçiciolarak temsil eden ya da işaret yoluyla karşılayan bağımsız dil birimleridir.Anlam ve kullanılış bakımından isimlere benzemekle birlikte, kavram alanlarıisimlere göre daha geniş ve sayıları azdır. Kişi ve nesneleri karşılamasüreleri sınırlıdır. Kelime türetmeye pek elverişli olmadıkları için zamirler,birkaç istisna dışında yapım eki almazlar. İsimler gibi hâl ekleri ileçekimlenebilen zamirler, Türkçe söz diziminde iyelik grubunun tamlayanıkonumunda bulunurlar. İyelik ekleri ise, genel olarak tamlanan konumundakiisimlere eklendikleri için zamirlerin iyelik ekli şekilleri pekkullanılmamaktadır. Bununla birlikte üçüncü şahıs iyelik eki [+(s)I(n)], soru ve belirsizlik zamirleri (hangisi, bazısı, hepsi vb.) ile bazı işaret zamirlerine (busu, şusu) eklenebilmektedir. Sadecedönüşlülük zamirleri (kendi / öz)düzenli olarak iyelik eklerini alabilmektedir. Genel Türkçede iyelik ekleri,şahıs ve işaret zamirlerine doğrudan eklenemediği için bu zamirlerde sahiplik /iyelik, zamir + ilgi hâli + kibiçiminde oluşturulan yapılarla (benimki,seninki, onunki) ifade edilmektedir.KırgızTürkçesinde iyelik eklerinin doğrudan üçüncü şahıs zamirine ve işaretzamirlerine eklendiği görülmektedir. Böylece zamirle temsil edilen kişi ya da varlıklarınhangi şahsa ait olduğu ifade edilmektedir (anıñ:sana ait olan o, seninki; anısı: onaait olan o, onunki; munuñ: sana aitolan bu, seninki). Bilindiği gibi Genel Türkçede ikinci teklik şahıs iyelikeki, ünsüzle biten tabanlara +(I)ñ / +(U)ñbiçimiyle eklenir. İyelik eki bu biçimiyle ilgi hâli ekinin zamirlere eklenenşekliyle aynıdır. Geniz ünsüzünün (ñ)kullanılmadığı Türk yazı dillerinde (Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi,Gagavuz Türkçesi gibi) her iki ek, aynı koşullarda +In / +Un biçimiyle kullanılmaktadır. Aynı şekilde üçüncü teklikşahıs iyelik eki ile yükleme hâli ekinin şahıs ve işaret zamirleri üzerindekikullanılışları arasında biçim benzerliği (+I/ +U) bulunmaktadır. Bu nedenle iyelik eklerinin şahıs ve işaret zamirleriüzerinde kullanılıp kullanılmadığı tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak Kırgızyazı dilinde ikinci şahıslarda kullanılan geniz ünsüzü (ñ), ilgi hâlinde kullanılmamaktadır. Yani ilgi hâli ekinin son sesi/ñ/ değil, ön damak /n/’sidir. Bu bakımdan KırgızTürkçesinde söz konusu ekleri ayırt etmek daha kolaydır. Kırgız Türkçesindetespit edilen iyelik ekli zamir örnekleri, diğer Türk lehçe ve ağızlarında,özellikle tarihî metinlerde rastlanan benzer yapıların daha iyi anlaşılmasınave açıklanmasına katkı sağlayacaktır.
KW  - Kırgız Türkçesi
KW  - zamirler
KW  - iyelik
CR  - ABDUVALİEV, İbraim (2008), Kırgız Dilinin Morfologiyası, Mektep Basması, Bişkek.ABİK., A. Deniz (2003), “Kutadgu Bilig’de Zamirlerin Ayrılma Hâli”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu - Mustafa Canpolat Armağanı, Sanat Kitabevi, Ankara.ARAT, Reşit R. (1991), Kutadgu Bilig I- Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.AYTMATOV, Çıñgız 3 (1999), (Haz. Abdıldacan Akmataliev), Kılım Karıtar Bir Kün, Şam Basması, BişkekAYTMATOV, Çıñgız 3. (1999), (Hazırlayan: Abdıldacan Akmataliev), Deñiz Boyloy Cortkon Ala Döböt, Şam Basması Bişkek.AYTMATOV, Çıñgız (2011), Samançının Colu, Zeen Basması, Bişkek.BAŞDAŞ, C. - KUTLU A. (2016), Kırgız Türkçesi - Ses ve Şekil Bilgisi, Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale.BAYCİEV, Mar (2006), Añgemeler cana Povestter, Kutaalam Basması, Bişkek.DEMİRCİ, Kerim (2010), Teorik Bir Yaklaşımla Zamirler, Grafiker Yayınları, Ankara.DERBİŞEVA, Z. - SAGINBAEVA. B. (2005), “Türk Cana Kırgız Tilderindegi Taandık Maaninin Berilişi”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, S. 14, Kırgızistan - Türkiye Manas Üniversitesi (KTMÜ) Yayınları, Bişkek, s. 39-51.ELEBAEV, Mukay (1990), Carıyalanbagan Çıgarmalar, Adabiyat Basması, Bişkek.ERGİN, Muharrem. (1985). Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.GABAİN, A. Von (2007), Çeviren: M. Akalın, Eski Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.GABAİN, A. Von (2013), Çeviren: B. Akçalı, “Eski Türkçede Zamirler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 2013-1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 131-142.GÜVEN, Meriç (2017), “Türkiye Türkçesinde İyelik Gruplarının Dil Bilgisel Düzeni ve İyelik Gruplarındaki Dil Bilgisel Aykırılıklar”, International Journal of Languages Education and Teaching. Volume 5, Issue 4, December 2017. p. 658-670.İMANALİEV, S. - ÜSÖNALİEV S. (1979), Kırgız Tilinin Spravoçnigi, Mektep Basması, Firunze.KAÇALİN, Mustafa S. (2002), “İyelik Tamlamasında Çokluk Üçüncü Kişi Sorunu”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 3, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi (KTMÜ) Yayınları, Bişkek, s. 142-146.KARAHAN, Leyla (1999), “Yükleme (Accusative) ve İlgi (Genitive) Hâli Ekleri Üzerine Bazı Düsünceler”. 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 605-611.KARTALLIOĞLU, Yavuz (2008), “Türkçe ve Moğolcada Çekim Edatlarından Önce Gelen İsim ve Zamirlerin Aldığı Hâl Ekleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), Bahar 2008, S. XXIII, s. 131-143.KASAPOĞLU, Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara.KOCASAVAŞ, Yıldız (2004), Türkçede Şahıs Zamirleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.KORKMAZ, Zeynep (1994), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.KORMUŞİN, İ. vd. (2016), Yenisey - Altay - Kırgızistan Yazıtları ve Kâğıda Yazılı Runik Belgeler, Bilgesu Yayınları, Ankara.MANSUROĞLU, Mecdut (1949), “Türkçede Zamir Çekimi”, Türk Dili ye Edebiyatı Dergisi, C. III, S. 3-4. s. 501-518.ORKUN, Hüseyin N. (1987), Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.RISKUL, Akbar. (2012), Atakenin Akbolot, Turar Basması, Bişkek.SERTKAYA, Osman F. (1996), “Zamirlerde Katmerli Çekim Üzerine”, Uluslararası Türk Dil Kongresi 1992, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 17-37.SIDIKBEKOV, T. (1998), Men Miñ Cıl Caşadım, Akıl Basması, Bişkek.STAMOV, Asanbek (1992), Cortuul, Uçkun Yayınları, Bişkek.TAN, Ali (2017). Kırgız Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul.TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Ankara.TEKİN, Talat (2013), “On A Ministerpreted Word”, Makaleler 2, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.TOKTONALİEV, Caparkul (2000), Han Ormon, Kırgızstan Basma Üyü, Bişkek.
UR  - https://dergipark.org.tr/en/pub/tubar/issue//611223
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1140971
ER  -