TY  - JOUR
T1  - Sünnî Maḳâlât Eserlerinde Kerrâmiyye’nin Tasnifi Meselesi
TT  - The Classification Problem of Karrâmiyya in Sunnî Maqâlât Works
AU  - Alimoğlu Sürmeli, Zeynep
PY  - 2019
DA  - December
Y2  - 2019
DO  - 10.18403/emakalat.648163
JF  - e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi
JO  - e-Makalat
PB  - Ahmet İshak DEMİR
WT  - DergiPark
SN  - 1309-5803
SP  - 403
EP  - 440
VL  - 12
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Horasan bölgesinde faaliyetlerini yoğunlaştırmış olan Kerrâmiyye,hicrî üçüncü asırdan altıncı asra kadar yaklaşık üç asır boyunca dinî, siyasîve sosyal anlamda bölgeyi etkilemiştir. Başlangıçta kelamî görüşlerinden ziyadeönde gelen Kerrâmî âlimlerin zâhidâne yaşayışları ile pek çok taraftar edinenKerrâmiyye, Muhammed b. Heyṣem’in(IV/X. asrın sonları ile V/XI. asrın başları)Kerrâmiyye’nin görüşlerine getirmiş olduğu yorumlar ile farklı bir boyutkazanmıştır. İbn Heyṣem’denönce Kerrâmiyye’nin müstakil bir fırka muamelesi görmesine nedenolabilecek teolojik derinlikten mahrum olduğu gerçeği dikkate alındığında süreçle beraber yaşanandönüşümlerin fırak edebiyatına yansımalarının olup olmadığı çalışmamızaçısından önem arz etmektedir. Kerrâmiyye, Allah ve sıfatlarına getirmiş olduğuyorum ve iman anlayışı sebebiyle, Maḳālât eserlerinde çoğunlukla Müşebbihe-Mücessime kategorisindeveya Mürcie’nin bir alt kolu olarak ele alınmıştır. Bu sınıflandırma biçimiüzerinde Kerrâmiyye’nin kendi görüşlerinin yanı sıra maḳālât müelliflerininmezhebi aidiyetleri ve görüşlerinin nasıl bir etki yaratmış olduğu sorusu daönemsediğimiz bir husustur. Bu çalışmada, doğuş, yükseliş ve etkinliğinikaybediş evrelerini kapsayan dönemlerde, Kerrâmiyye’nin farklı dinî-toplumsalgruplar tarafından hangi kategoride ele alındığı ve bu kategorizasyonu besleyensebepler tarihi süreç takip edilerek irdelenmeye çalışılacaktır.
KW  - Kerrâmiyye
KW  - Horasan
KW  - Fırak edebiyatı
KW  - İbn Heyṣem
KW  - Mürcie
KW  - Mücessime-Müşebbihe
N2  - Karrâmiyya,which intensified its activities in the region of Khorasan, from hijrî thirdcentury to sixth century affected the region for almost three centuries in thereligious, political, and social sense. Karrâmiyya, which gained a lot ofsupporters via the ascetic lives of Karrâmiyyan scholars rather than itstheological views at the beginning, got a new dimension with Mohammad b.al-Haytham’s (the end of the IV/X. century and the beginning of the V/XI.century) interpretations about the views of Karrâmiyya. When the fact thatKerrâmiyya had lacked the theological depth that could cause it to be treatedas a separate sect before Ibn al-Haytham is considered, whether the changesoccurring in time have reflections on firaq literature or not is important forthis study. Because of its interpretation of Allah and His divine attributionsand its understanding of faith, Karrâmiyya is usually regarded in the categoryof Mucassimah-Mushabbihah or as a branch of Murji’ah in the works ofMaqâlât. The question of what kind of effect the sectarian belonging and viewsof maqâlât authors as well as Karrâmiyya’s own views have on this kindclassification is another point we mind. In this study, under which categoryKarrâmiyya has been handled by different religious-social groups during theperiods comprising the phases of its appearance, rise and losing its efficiencyand the reasons fostering this categorization will be tried to beexamined by following the historical process.SummaryA sect active in the regions of Khorasan and Transoxania from h. 4thto 6th century, Karrâmiyya got supporters due to the ascetic livingof certain Karrâmî figures rather than its theological views. Karrâmiyya got adifferent dimension with Mohammad b. Hayṣam’s (towards the end of IV/Xcenturies and at the beginning of V/XI centuries) interpretations about theviews of Karrâmiyya. Except for Abu al-Mûtî‘ Makhul al-Nasafi’s el-Lu’lu’iyyâtfi’l-Mewâ‘ız, Ibn Karrâm and Karrâmiyyaare first mentioned through the mid IV/X century. This period coincides withthe time when Ibn Haysam forms the theological basis of the sect. Besides, itis not possible to find a common attitude about the categorization ofKarrâmiyya within maqâlât tradition. The views of Karrâmiyya onAnthropomorphism and Anthropopathism are brought into question by thesupporters of Hadith; and Karrâmiyya is referred as a Murciah sect because ofits approach to the problem of faith, which is the determinant of the oppositionbetween the two groups. When we consider the fact that the supporters of theHadith are referred as Hashawiyya within Islamic thought because of theirliteral approach to nass, and that they are sometimes put under the title of Mucassimah-Mushabbihah, the reason why the supporters of Hadith donot bring forward the views of Karrâmiyya on Anthropomorphism andAnthropopathism finds meaning. When the ongoing struggles between thesupporters of Hadith and Murji’ah are considered, Karrâmiyya seems to get itsshare from the struggle between the two sects due to its being from Murji’ahorigin. Karrâmiyya has been explicitly and latently accused of invalidating thedeeds and accepting the Christians and Jews as deserving the heaven by thesupporters of Hadith because of their understanding of faith. In addition tothese accusations, the Karramîs have been accused of making up hadith and havebeen described as an un-Islamic element. Their being defined as a hereticelement having appeared within Islam has led to some certain limitations withthe social relations with the Karramîs. The fact that the literature of thesupporters of Hadith includes examples that question even the legitimacy ofgreeting the Karramîs and performing salaat behind them is crucial to show thedimensions of the opposition between the two sects. While the supporters of Hadith study the Karramîs within Murji’ah asthey take the Karramîs’ understanding of faith to the centre, the Mâturîdîsbase their criticism on the views of the Karramîs on Allah and His attributesand usually study Karrâmiyya within Mucessim-Musebbih. The criticism ofKarrâmiyya in Hanafi circles seems to shape around either within the frame ofkesb and faith, as it is with Hakîm es-Semerkandî, or within the frame of anthropomorphism and faith, as it is withAbu’l- Mu‘în an-Nasafi. Even though Karrâmiyya has been criticized due to itsunderstanding of faith, these criticisms have been overshadowed by thecriticisms directed about the attributes of Allah. Thus, Karrâmiyya has been asect which is evaluated independently from Murji’ah and rather associated withMucassimah- Mushabbihah. The information given about Karrâmiyya inHanafi-Mâturîdî tradition during the period when Karrâmiyya was weak islimited. Yet, the information about it increased when it became strong.Besides, the amount of criticism about Karrâmiyya has increased with its losingthe political support behind it and its dominance in the region; and theinformation given in Hanafi-Mâturîdî tradition has decreased as it inclined tofade.As to the dimension of the opposition between the Ash‘arîs and Karramîs,it has been different from other traditions. The opposition between the twosects has reflected to the sources within the frame of the debates between IbnFûrak, Abdulḳâhir al-Baghdâdî, Abu’l-Muzaffar al-Isfarâyînî and Fakhral-Dîn al-Râzî and the leading Karramîpersonalities. When the criticism of Ibn Fûrek and Isfarâyînî, who were thecontemporaries of the leading Karramî personalities, about Karrâmiyya is considered, it is seen thatIbn Fûrak focuses on the issue of faith and does not mention the views referredto Karrâmiyya about Allah and His attributes. The fact that Ibn Hayṣam, aKarramî theologian, absolutely rejects the views that cause Karrâmiyya to bementioned among the Tashbih groups can be said to be determinant on thesubject. The criticism of Karrâmiyya in the Ash‘arî tradition seems to gain a different dimensionwith Baghdâdâ. Baghdâdî practised his criticism of Karrâmiyya over Ibn Karrâm’sAẕâbu’l-Ḳabr and seriously affected theauthors after him on the issue.We can say that the criticism of Karrâmiyya about Allah and His attributes inAsh‘arî tradition begins with Baghdâdî.The fact that Karrâmiyya had lost the political support in this period was afactor for the increasing dose of criticism. Beginning with h. 5thcentury, there has been a blackening operation about Karrâmiyya withinAsh‘arî tradition. Karrâmiyya’s views onAllah’s actual attributes, which had not become an issue before Baghdâdî, beganto come to the fore in the criticisms directed to Karrâmiyya by the leadingAsh‘arî figures with Karrâmiyya’s losing its political and social power.In this study, we have tried to present the categorization of Karrâmiyyaby each opposing group with their own internal dynamics and by subjecting it toa multi-directional evaluation, considering the fact that the actuality ofKarrâmiyya and the perception of Karrâmiyya have not been seriouslydistinguished from each other in the studies carried out about the subject thusfar. In this context, we can say that Karrâmiyya has been able to maintain anapproach, which is different from that of takfiri discourse, together with theinterpretation it brings to the issue of faith despite the fact that itsunderstanding of faith has been mispresented and distorted by the opposinggroups. Furthermore, Karrâmiyya has taken its place within the Islamic thoughtby providing an analytic interpretation within the frame of the conditions ofthe time to the issue of imamate, which has not usually been mentioned by theopposing groups and which has caused separation among the Muslims due to itsidea of accepting the imamates of two different imams in the same period aslegitimate.
CR  - Acar, Hasan. Ebû Mutî’ Mekḥûl en-Nesefî’nin ‘Kitâbu’r-Red ‘ale’l-Ehvâ ve’l-Bida‘’ isimli eserinde Mezhepleri Tasnifi ve Mürciî Maḳālât Geleneği İçerisindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
CR  - Alimoğlu Sürmeli, Zeynep. Ehl-i Sünnet’in Kerrâmiyye Eleştirisi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
CR  - Bağdâdî, Abdulḳâhir b. Tâhir b. Muhammed (ö. 429/1037). el-Farḳ beyne’l-Fıraḳ. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhâmîd. Beyrut: el-Matbaatu’l-‘Asriyye,  1995.
CR  - Bulliet, Richard W.  The Patricians of Nishapur: A Study in Mediavel Islamic Social History. Harvard Middle Eastern Studies. Cambridge: Harvard University Press, 1972.
CR  - Durguti, Abdylkader. “Muhammed b. Kerrâm ve Taraftarlarına Dair Eserlerin Genel bir Tahlili” . e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 12 /1 (2019): 112-146.
CR  - Ebu’l-Me‘âlî, Muhammed b. ‘Ubeydillah b. ‘Alî el-Huseynî el-‘Alevî (ö. 485/1092). Kitâbu Beyâni’l-Edyân. Tsh. ‘Abbâs İkbâl. yy: İntişârâtı İbn Sînâ, t.y.
CR  - Eren, Muhammed Emin. “Bir Rivayetin Kısa Anatomisi: Tarihsel Süreçte İftirak Hadisinin Anlaşılma Biçimleri Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/2 
(2014):59-97.
CR  - Eş‘ârî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (ö. 330/942). Maḳâlâtu’l-İslamiyyîn ve İḫtilâfu’l-Musallîn. Thk. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner,1980.
CR  - Faḫreddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin (ö. 606/1209). İ‘tiḳâdâtu Fıraḳi’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. thk. Ali Sâmî en-Neşşâr. yy. ty.
CR  - Gömbeyaz, Kadir. Maḳālât Geleneğinde İmam Eş‘arî. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2005.
CR  - Gîlânî, Abdülḳādîr b. Mûsâ b. Abdillâh Ebû Muhammed (ö. 561/1166). el-Ġunye li Ṭâlibî Ṭarîḳati’l-Hakk Azze ve Celle. Thk. Ebû Abdirrahmân Ṣalâh b. Muhammed. Beyrut: 
Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
CR  - Ḥakîm es-Semerḳandî. Ebû Kâsım İshak b. Muhammed (ö. 342/952). es-Sevâdu’l-A‘zam. İstanbul: Matbaatu’l-Cemâl, ty.
CR  - Ḥakîm es-Semerḳandî. Tercümetü es-Sevâdi’l-A‘zam. İran: İnstişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i, ty.
CR  - ‘Irakî’, Ebû Muhammed ‘Osmân b. ‘Abdillâh b. Hasan el-Hanefî (ö. 500/1106). el-Fıraḳu’l-Müfteriḳa beyne Ehli’z-Zeyğî ve’z-Zendeḳa. Thk. Yaşar Kutluay. Ankara: Nur Matbaası, 
1961.
CR  - İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasan b. Hîbetullah b. ‘Abdillah b. Şafi‘î (ö. 571/1175). Târîhu Medineti Dımeşk. Thk. Ebû Saîd Ömer b. Ğarame el-Amravî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 
1995.
CR  - İbn Batta, Ebû Abdillah Ubeydullah b. Batta el-‘Uḳberî (ö. 387/997). Kitâbu’ş-Şerḥ ve’l-İbâne ‘alâ Uṣûli’s-Sunne ve’d-Diyâne. thk. Âdil b. Abdillah b. Sa‘d el-Ğāmidî, Riyad: Dâru’l-
Emr, 1432.
CR  - İbn Batta el-‘Uḳberî. el-İbânetu’l-Kübra. Thk. Komisyon, Riyad: Dâru’r-Rayye, 1994-2000.
CR  - İbn Dâ‘î er-Râzî, (ö. VII. asrın ikinci yarısı/XIII. asrın ikinci yarısı). Seyyid Murtezâ b. Dâ‘î Ḥasenî. Tebṣıratu’l-‘Avâm, fî Ma‘rifeti Meḳâlâti’l-Enâm. Tsh. ‘Abbâs İḳbâl. yy : İntişârâtı 
Esâtîr, 1945.
CR  - İbn Esîr, Ebû Hasan Ali b. Muhammed Abdülkerim (ö. 630/1223). el-Kâmil fî’t-Târîh. Thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1995.
CR  - İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî (ö. 597/1200). Kitâbu Telbîsi’l-İblîs. Thk. Ahmed b. Osmân el-Mezîd. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2002.
CR  - İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer Tâhir b. Muhammed (ö. 471/1078). et-Tabṣır fi’d-Dîn ve Temyîzu Fırkati’n-Nâciyeti ‘an’il-Fıraḳi’l-Hâlikîn. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Lübnan: ‘lemu’l-
Kütüb, 1983.
CR  - Kaplan, Doğan. “Farsça Yazılmış İlk Maḳālat Eseri: Beyânu’l-Edyânder Şerh-i Edyân ve  Mezâhib-i Câhilî ve İslâmî”. e-Maḳālât Mezhep Araştırmaları 6/1 (2013): 45-91.
CR  - Karadaş, Cağfer. “Kerrâmiyye ve İtikadı”. Kelam Araştırmaları Dergisi 5/2 (2007): 41-62.
CR  - Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi,  2010.
CR  - Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 294-296. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
CR  - Malamud, Margaret. “Ortaçağ Horasanında Sapkın bir Politika: Nişabur Kerrâmiyyesi”. Çev. Hüseyin Doğan. Kelam Araştırmaları Dergisi 13/1 (2015): 533-552.
CR  - Malaṭî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed (ö. 377/987). et-Tenbîh ve’r-Red ‘alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida‘. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye, 
2007.
CR  - Nesefî, Ebû Muti‘ Mekḥûl b. Faḍl (ö. 318/930). Kitâbu’r-Redd  ‘alâ Ehli’l- Bida‘ ve’l-Ehvâ’. Thk. Marie Bernand. Annales İslamologiqes 16 (1980):  61-62.
CR  - Nesefî, Lü’lü’iyyât fi’l-Mevâ‘iz. Ayasofya, no. 4801, v. 165a-264b. Süleymaniye Kütüphanesi.
CR  - Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed (ö. 493/1099). Uṣûlu’d-Dîn. Thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye, 2003.
CR  - Piyadeoğlu, Cihan. Büyük Selçuklular Döneminde Horasan. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2008.
CR  - Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybek (ö. 764/1363). el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Thk. Ahmed Arnavûd-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
CR  - Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî (ö. 562/1166). el-Ensâb. Beyrut: Dâru’l-Cenân, 1988.
CR  - Subkî, Tacuddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb (ö. 771/1380). Tabaḳâtu’ş-Şâfi‘îyyeti’l-Kübrâ. Thk. Mahmûd Muhammed et-Tanahî, Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. y.y: 1964.
CR  - Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm (ö. 548/1154). el-Milel ve’n-Nihâl. Thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
CR  - Toru, Ümüt. Ebû Muhammed el-Yemenî’nin “‘Akâidu’s-Selâse ve Seb‘in Fırka” Adlı Eseri ve İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Önemi. Yüksek Lisans Tezi,  Ankara Üniversitesi, 
2006.
CR  - ‘Utbî, Ebu Nasr Muhammed b. Abdilcebbâr (ö. 427/1036). el-Yemînî. Thk. Abdullatif es-Sâmirî. Beyrut: Dâru’t-Tuley‘a, 2004.
CR  - Üzüm, İlyas. “Mekhûl b. Faḍl en-Nesefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 570-571. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
CR  - Yavuz,Yusuf Şevki-Avcı, Casim. “İbnu’l-Cevzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20: 543. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
CR  - Yemenî, Ebu Muhammed (VI/XII. asır). ‘Aḳāidu’s-Selâse ve Seb‘in Fırka. Thk. Muhammed b. Abdillah el-Ğāmidî, Medine: Mektebetu’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 2001.
CR  - Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz (ö. 748/1347). Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu Meşâhîri’l-A‘lâm. Thk. Beşşâr ‘Avvâd. yy: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
UR  - https://doi.org/10.18403/emakalat.648163
L1  - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/914952
ER  -