TY - JOUR T1 - Kültegin Yazıtı’ndaki Bér- Tasvir Fiilinin Bir Anlamı Üzerine TT - Research on a Meaning of the Descriptive Verb Bér- in the Kultegin’s Inscription AU - Turgunbayer, Caşteğin AU - Barlas, Süleyman PY - 2020 DA - March DO - 10.24155/tdk.2020.126 JF - Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi PB - Türk Dil Kurumu WT - DergiPark SN - 1301-0077 SP - 21 EP - 34 IS - 49 LA - tr AB - Türkçenin takip edebildiğimiz en eski dönemlerinden bu yana kullanılantasvir fiilleri, zarf-fiil ekli bir esas fiil ile ona bağlı bir yardımcı fiildenkurulu yapılardır. Bu yapılarda, esas fiil anlamını korurken tasvir fiili,esas fiilin belirttiği oluş ve kılışın anlamını çeşitli yönlerden tamamlar.Eskiden beri sık kullanılan ve Türk lehçeleri arasında yapılan aktarmalardaen sık karıştırılan tasvir fiili {ber-/ver-} fiilidir. Orhon Yazıtları’ndanTürkiye Türkçesine yapılan aktarmalarda da görüldüğü üzere {-A bér-}tasvir fiili genellikle {-I ver-} tasvir fiiliyle karşılanmıştır. Ancak {-A bér-} ve {-I ver-} tasvir fiillerinin kökenleri farklı olduğu gibi anlamları dabirbirinden farklıdır. Bu nedenle birbirinin eş değeri olarak kullanılmalarıaktarma sorunlarına ve cümlelerin okuyucular tarafından yanlış ya daeksik anlaşılmasına neden olmaktadır. Çalışmamızda, bu sorunun giderilmesiiçin hem tarihî Türk lehçelerinden hem de bugünkü Türk lehçelerindenTürkiye Türkçesine yapılacak aktarmalarda {-A bér-} tasvir fiilinintezlik anlamı dışında yarar kılınışı, irade dahilinde yapma, bitmişlik vebaşlangıç kılınış/görünüş anlamlarının göz önünde bulundurulması gerektiğiKültegin Yazıtı’nda yer alan “Kişi oglınta üze eçüm apam BumınKagan, İstemi Kagan olurmış. Olurupan Türk bodunıŋ ilin, törüsin, tutabirmiş, iti birmiş” cümlesi örneğinde okuyucuların dikkatine sunulmuş, birbirinin yerine sıklıkla yanlış bir şekilde kullanılan {-A bér-}, {-p ber-},{-I vér-} tasvir fiilleri anlamlarına göre tasnif edilmiştir. KW - Tasvir fiili KW - tezlik KW - Eski Türkçe KW - Türkiye Türkçesi KW - Türk yazı dilleri N2 - Descriptive verbs of the Turkic language, used from the earliestperiods to our time, are constructions formed from a verb and auxiliaryverb, attached to each other through the gerund affixes. In these structures,the main verb retains its meaning, and the descriptive verb indicatesaspects of the implementation of the action indicated by the main verb.The descriptive verb bér-, often used in Orhun texts, is often incorrectlytranslated into Turkey Turkish. The descriptive verb {-A bér-}, oftentranslated into Turkey Turkish by the verb {-I ver-}. But, the descriptiveverbs {-A bér-} and {-I vér-} are different origin and also their meanings aredifferent. Therefore, their use as equivalents causes translation problemsand misunderstanding of the sentences by the readers. In order to resolvethis problem within the context of our study, the necessity of taking intoconsideration such meanings, as to make beneficial, to do determinedly,perfective aspect and manner of action beside that of swiftness, of thedescriptive verb {-A bér-} in translations from both historical Turkicdialects and modern Turkic dialects into Turkey Turkish is brought tothe attention of the readers through the example of the sentence “Kişioglınta üze eçüm apam Bumın Kagan, İstemi Kagan olurmış. OlurupanTürk bodunıŋ ilin, törüsin, tuta birmiş, iti birmiş.” In addition to thedescriptive verbs {-A bér-}, {-p ber-}, {-I vér-} which are frequently usedincorrectly, are classified according to their meanings. CR - Argunşah, M. ve Sağol Yüksekkaya, G. (2013). Tarihi Türk Lehçeleri Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları. CR - Arıkoğlu, E. (2007a). Hakas Türkçesi. Ahmet Bican Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri içinde. Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Asılgarayev, Ş. N., Ganiyev, F. A., Zakiyev M. Z., vd. (2007). Tatarça Rusça Süzlek. Cilt 1, Kazan: İbragimov Enstitüsü Yayınları. CR - Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Berta, Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin… Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. (Çev. E. Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Bilgegil, M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları. CR - Bozkurt, F. (1995). Türkiye Türkçesi. İstanbul: Cem Yayınları. CR - Clark, L. (1998). Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. CR - Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. CR - Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Demir, N. (1994). “Birleşik Fiiller ve Vurgu: -İver- Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü”. TDAY- Belleten, 83-94. CR - Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi, (Çev. A. U. Elöve). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. CR - Eckmann, J. (2009). Çağatayca El Kitabı, (Çev. G. Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları. CR - Eckmann, J. (2015). Harezm Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (Haz. O. F. Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Ediskun, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. CR - Eker, S. (2011). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları. CR - Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları. CR - Ercilasun, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları. CR - Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill. CR - Erdal, M. (2013). “Tezlik Fiilinin Kaynağı”. AİBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan. C 13, 169-173. CR - Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım. CR - Ergönenç Akbaba, D. (2007). Nogay Türkçesi. Ahmet Bican Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri içinde. 623-678, Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Gökçe, F. (2013). Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları. CR - Gülensoy, T. (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Güner Dilek, F. (2007). “Altay Türkçesi”. Ahmet Bican Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri içinde. 1009-1084, Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Güner, G. (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yayınları. CR - Hacıeminoğlu, N. (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. İstanbul: Bilge Kültür Sanat. CR - Hengirmen, M. (1998). Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi. CR - Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Kasapoğlu Çengel, H. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Kirişçioğlu, M. F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Koç, K. ve Doğan, O. (2004). Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi. CR - Koç, N. (1990). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. CR - Kononov, A. N. (2001). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka. İstanbul: Multilingual. CR - Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Kudaybergenov, S. ve Sıdıkov, S. (1982). Orhon-Enisey Tekstteri. Frunze: İlim Basması. CR - Ölmez, M. (2017). Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları. CR - Öner, M. (2007). “Tatar Türkçesi”. Ahmet Bican Ercilasun (Ed.), Türk Lehçeleri Grameri içinde. 679-748. Ankara: Akçağ Yayınları. CR - Öztürk, R. (2015). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Samdan, Z. B. vd. (2003). Kül-Tegin: Orhun-Yenisey Yazıtları VI-VIII. yy. Ankara: Türksoy. CR - Schamiloğlu, U. (1996). “Türk Dillerinde Yardımcı Fiiller Sorunu”. Uluslararası Türk Dili Kongresi 26 Eylül 1988-3 Ekim 1988, 153-167, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Tekin, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg. CR - Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Turgunbayev, C. (1999). “-a turur Şimdiki Zaman ve -p turur Geçmiş Zaman Eklerinin Yapısı Üzerine”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 8, 497-505. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Uğurlu, M. (2009). “Birleşik Fiil Üzerine”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi Bildiriler I, 399-412. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları. CR - Uygur, C. V. (2010). Karakalpak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kriter Yayınları. CR - von Gabain, A. (1953). “Türkçede Fiil Birleşmeleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1, 18-26, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - von Gabain, A. (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çev. M. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Yudahin K. K. (1985). Kırgızça Orusça Sözdük. C 1, Frunze: Sovetskaya Entsiklopediya. CR - Yuldaşev, A. A. (1965). Analitiçeskiye Formı Glagola v Tyurkskih Yazikah. Moskva: Nauka. CR - http://bitig.org/?lang=k&mod=1&tid=1&oid=15&m=1 erişim tarihi: 18.03.2019 CR - https://sozdik.kz/kk/dictionary/translate/kk/ru/%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83/ erişim tarihi: 22.07.2019 UR - https://doi.org/10.24155/tdk.2020.126 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1014445 ER -