TY - JOUR T1 - Veliyyüddîn Cârullah Efendi’nin (ö. 1151/1738) ‘Terceme-i Hâli’ne Bir Katkı AU - Kalaycı, Mehmet PY - 2021 DA - March DO - 10.26650/iuitd.2021.886375 JF - İslam Tetkikleri Dergisi PB - Istanbul University WT - DergiPark SN - 2717-6967 SP - 357 EP - 388 VL - 11 IS - 1 LA - tr AB - Bu yazının amacı, Veliyyüddin Carullah'ın terceme-i haline dair Muhammed Usame Onuş tarafından kaleme alınmış bir yazıyı tamamlayacak bir katkı sunmaktır. Laleli Koleksiyonu 1256 numarada kayıtlı bulunan ve Veliyyüddîn Efendi’nin temellük kaydının bulunduğu bir eserin zahriye sayfasına kendisi tarafından düşülmüş otobiyografik bir not, sunmak istediğimiz katkının merkezinde yer almaktadır. Veliyyüddîn Efendi, bu kısa notta İstanbul’da başlayıp Hicaz’a ve diğer İslam beldelerine uzanan, sonrasında da tekrar İstanbul’a dönmesiyle neticelenen kendi yaşam kronolojisini ana hatlarıyla ortaya koymaktadır. Not, Veliyyüddîn Efendi’nin nerede ne kadar kaldığı bilgisinin yanı sıra, bilhassa İstanbul’dan ayrılmadan önce ve buraya döndükten sonraki hayatı hakkında mevcut bilgilerimizi genişletecek önemli ayrıntılar ihtiva etmektedir. Bu çerçevede önce Veliyyüddîn Efendi’nin ilgili notu hakkında genel bir bilgi sunulmuş, ardından notun muhtevasına yansıyan hususlar başta Onuş’un yazısı olmak üzere Açıl’ın editörlüğünde gerçekleştirilen çalışma içerisinde yer alan yazılarla da ilişkilendirilerek tahlil edilmiştir. En sonda da zahriye notunun Arapça ve Türkçe metni ile görseli ek olarak sunulmuştur. KW - Veliyyüddin Carullah Efendi KW - Osmanlı KW - Ulema KW - Otobiyografi CR - çıl, Berat (ed.). Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar CR - Akgündüz, Ahmet. “Fetâvâ-yı Ankaravî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/438-39. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar CR - Aksoyak, İsmail Hakkı. “Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’inin Edirneli Nâtık’ın Tuhfetü’l-Harameyn’ine Etkisi: Hikâyeler, Gelenekler, İnanışlar...”. Milli Folklor 24: 95 (2012), 9-22. google scholar CR - Ankaravî, Mehmed Emîn. Mecmû‘atü’l-Fetâvâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 1256, 1-448. google scholar CR - Arabzâde Abdülvehhâb Efendi. Medhiye-i Risâle-i Birgivî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 496, 185-186. google scholar CR - Armağan, A. Latif. “XVIII. Yüyılda Hac Holu Güzergâhı ve Menziller (=Menâzilü’l-Hacc)”. Osmanlı Araştırmaları 20 (2000), 73-118. google scholar CR - Ayaz, Kadir. “Köprülülerin Şam, Mısır ve Hicâz Ulemâsı ile Münasebetlerinin Osmanlı Hadis Çalışmalarına Yansıması (İcâzet ve Kütüphane)”. Sahn-ı Semân’dan Dârulfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) - XVII. Yüzyıl. Ed. H. Aydar-A. F. Yavuz. 307-340. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2017. google scholar CR - Benli, Ali. “Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin Dil İlimleri ile İlgili Kitaplara Düştüğü Notlar”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 315-337. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar CR - Bozkurt, Ömer. “XVI. Yüzyılda Kostantiniye’den İskenderiye’ye Ticaret Gemisiyle Yolculuk” http://www. omerbozkurt.com/yazilar-soylesiler/xvi-yuzyilda-kostantiniyeden-iskenderiyeye-ticaret-gemisiyle-yolculuk/ (Erişim: 10.02.2021) google scholar CR - Cici, Recep. “Kûrânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/426-27. Ankara: TDV Yayınları, 2002. google scholar CR - Çöğenli, M. Sadi - Kara, Ömer. “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Otobiyografisi: Tenkitli Neşir”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu-Tebliğler-. Ed. Ö. Kara. 101-117. Erzurum: y.y., 2015 google scholar CR - Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. Haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: TTK Yayınları, 1995. google scholar CR - Kûrânî, İbrahim b. Hasen el-Kûrânî. İlmâ‘u’l-Muhît bi-Tahkîki’l-Kesbi’l-Vasat Beyne Tarafeyi’l-İfrât ve’t-Tefrît. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2722, 151-161. google scholar CR - İlmiyye Sâlnâmesi: Osmanlı İlmiyye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar. Haz. S. Ali Kahraman-A. Nezih Galitekin-Cevdet Dadaş. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “Atâullah Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/46-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “Sâdık Mehmed Efendi, Sadreddinzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/395. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “Abdülkadir Şeyhî Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/144. İstanbul: TDV Yayınları, 1988. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “Çatalcalı Ali Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/234-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “İşâret-i Aliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/423-24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “Mülazemet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/537-539. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. google scholar CR - İpşirli, Mehmet. “Şeyhülislam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/91-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar CR - Kadızâde-i Rûmî. Şerhu’l-Mulahhas fi’l-Hey’e. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1489, 1-56. google scholar CR - Kara, Ömer - Çöğenli, M. Sadi. “Şeyhülislam Feyzullah Efendi: Hayatı ve Eserleri”. Erzurumlu Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu-Tebliğler-. Ed. Ö. Kara. 35-99. Erzurum: y.y., 2015. google scholar CR - Kavak, Özgür. “Bir Osmanlı Âliminin Bir Ömre Yayılan Okuma Serüveni: Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin Fürû-ı Fıkıh Eserlerine Düştüğü Notlar”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 123-181. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar CR - Kiel, Machiel. “Yenişehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/473-76. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar CR - Kutbuddîn eş-Şîrâzî. et-Tuhfetü’ş-Şâhiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1459, 1-89. google scholar CR - Memiş, Şerife Eroğlu. “17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Mısır Hac Güzergâhı, Kahire’den Medine’ye Hac Menzilleri”. Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 4: 2 (2020), 39-63. google scholar CR - Nugay, Kübra. Şeyhülislam Mehmed Emin Ankaravî’nin Fetâvâ-yı Ankaravî Adlı Eserindeki Metodu (Aile Hukuku Örneğinde). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012. google scholar CR - Onuş, Muhammed Usame. “Bir Osmanlı Âlimi Veliyyüddin Cârullah Efendi’nin Terceme-i Hâli”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 17-46. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar CR - Özcan, Abdülkadir, “Edirne Vak’ası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/445-46. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. google scholar CR - Özcan, Abdülkadir. “Hac: Osmanlı Dönemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/400-08. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. google scholar CR - Özcan, Abdülkadir. “Süleyman II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/75-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar CR - Özcan, Tahsin. “Veliyyüddin Cârullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/38-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar CR - Özel, Ahmet. “Kadri Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/140-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. google scholar CR - Râşid Mehmed Efendi. Târih-i Râşid ve Zeyli. Haz. Abdülkadir Özcan ve diğerleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013. google scholar CR - Şeyhî Mehmed Efendi. Vekâyi‘u’l-Fuzalâ. Neşr. Ramazan Ekinci. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018. google scholar CR - Tayşi, Mehmed Serhan. “Şeyhül-İslam Seyyid Feyzullah Efendi ve Feyziyye Medresesi”. Türk Dünyası Araştırmaları 23 (1983), 9-100. google scholar CR - Tayşi, Mehmet Serhan. “Feyzullah Efendi, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/527-528. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar CR - Türek, Ahmet - Derin, F. Çetin. “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi”. Tarih Dergisi 23 (1969), 205-218; Tarih Dergisi 24 (1970), 69-92. google scholar CR - Uluçam, Abdüsselam. “Feyzullah Efendi Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/528-29. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar CR - Umut, Hasan. “Matematik Bilimlerine Meraklı Bir Âlim: Cârullah Efendi Koleksiyonu’nun Söyledikleri”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 283-296. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar CR - Üçer, İbrahim Halil. “Yazının Ufku, Kayıtların Dili: İslâm Dünyasında Yazı Kültürü ve Cârullah Efendinin Notları”. Osmanlı Kitap Kültürü: Cârullah Efendi Kütüphanesi ve Derkenar Notları. Ed. B. Açıl. 49-65. İstanbul & Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel, 2015. google scholar CR - Veliyyüddîn Cârullah Efendi. Hâşiye alâ Hâşiyeti Muhyiddîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1368, 1-76. google scholar CR - Veliyyüddin Cârullah Efendi. Şerhu Risâleti’l-Hıdır. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 1699, 1-142. google scholar CR - Veliyyüddîn Cârullah Efendi. Tuhfetü’l-Erîb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 1958, 1-3 google scholar UR - https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.886375 L1 - https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1600371 ER -