Kurtuluş Savaşı Sırasında Kurulması Düşünülen Rum-Ermeni Konfederasyonu

Year 2003, Volume: 19 Issue: 55, 17 - 40, 01.03.2003

Bige Sükan Yavuz

Abstract

Mondros Mütarekesinin imzalanmasını takiben Anadolu’da başlayan işgaller ve bunlara tepki olarak ortaya çıkan iç gelişmelerin yanı sıra Ocak 1919’da Paris’te toplanan barış konferansında Osmanlı Devletinin geleceği ile ilgili önemli kararlar alınıyordu. Paris Barış Konferansı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun mirasından pay almak İsteyen yeni ortaklar ortaya çıkmış ve bunlar İtilaf Devletleri’nden aldıkları güçle taleplerini açıkça dile getirmişlerdi. Ne var ki, hiç hesapta olmayan yeni ortakların ortaya çıkması Büyük Devletler arasında çıkar çatışmalarına neden olurken diğer yandan yeni ortakların talep ettikleri topraklardan bazıları da birbirleriyle çakışıyordu. Örneğin, Ermeniler Kilikya, Maraş ve Doğu’daki altı ilin yanı sıra Trabzon’u talep ederlerken, Rumlar da Karadeniz sahilinde bağımsız bir Pontus Cumhuriyeti’nin kurulmasını istiyorlardı. Dolayısıyla kurulması düşünülen Pontus Devleti ile Büyük Ermenistan’ın sınırları Trabzon’da çakışıyordu. Buna karşın Paris Barış Görüşmeleri sırasında Bogos Nubar Paşa “Yunanlılarla iyi İlişkiler sürdürdüklerini” açıklarken, Venizelos da “Ermenilerle dayanışma içinde olduklarını” söylemekten çekinmiyordu. Araştırmamızda, Pontusçu çevrelerin önderlerinden Trabzon Metropoliti Hrisantos’un bağımsız bir Pontus Devletinin kurulması için Avrupa’da giriştiği destek arayışlarının başarısızlığa uğraması sonrası, Ocak 1920’de Rumlarla Ermeniler arasında bir Rum-Ermeni Konfederasyonu için Erivan ve Tiflis’te yapılan görüşmeler, neden-sonuç ilişkileri çerçevesinde arşiv belgelerinin ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Rum-Ermeni Konfederasyonu, Rum-Ermeni İşbirliği, Paris Barış Konferansı, Pontus Cumhuriyeti, Hrisantos

References

• Sonyel, Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, TTK, Ankara 1973.
• Yazıcı, Nuri, Milli Mücadelede (Canik Sancağında) Pontusçu Faaliyetler (1918-1922), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1989.
• Kitsikis, Dimitri, Yunan Propagandası, Meydan Neşriyat, İstanbul 1963.
• Kuran, Ercüment, Milli Mücadele Esnasında Pontus Rum Devleti Kurma Teşebbüsleri, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Samsun 1988.
• Saydam, Abdullah, Kurtuluş Savaşı’nda Trabzon’a Yönelik Ermeni-Rum Tehdidi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 17, Ankara 1990, s.427-428.
• Tansel, Selahattin, Mondros'tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
• Goloğlu, Mahmut, Anadolu’nun Millî Devleti Pontus, Ankara 1973.
• Özel, Sabahattin, Millî Mücadelede Trabzon, TTK, Ankara 1991.
• Çapa, Mesut, Trabzon ve Giresun’da Rum Faaliyetleri (1919-1922), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 1986.
• Sarınay, Yusuf, Pontus Meselesi ve Yunanistan’ın Politikası, Pontus Meselesi ve Yunanistan’ın Politikası, Makaleler, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1999.
• Sonyel, Salâhi R., Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisinin Türkiye’deki Eylemleri, TTK, Ankara 1995.
• Yerasimos, Stefanos, Pontus Meselesi (1912-1923), Toplum ve Bilim, No: 43-44, Güz 1988-Kış 1989, s.50-56.
• Güler, Ali, Yakın Tarihimizde Pontus Meselesi ve Rum-Yunan Terör Örgütleri, Ankara 1995.
• Erol, Mine, Türkiye’de Amerikan Mandası Meselesi 1919-1920, İleri Basımevi, Giresun 1972.
• Akgün, Seçil, Ana Hatlarıyla General Moseley Raporu: Türkiye’de Amerikan Mandası, Belleten Dergisi, Cilt: 48, Sayı: 189-192, s.95-98.
• Erhan, Çağrı, American Documents on Greek Occupation of Anatolia, Ankara, Center for Strategic Research (SAM), 1999.
• Şimşir, Bilâl N., Lozan ve Çağdaş Türkiye’nin Doğuşu, 70. Yılında Lozan Barış Antlaşması Uluslararası Semineri 25-26 Ekim 1993, İnönü Vakfı Yayınları, Ankara 1994.
• Tural, Sadık, Türkiye Cumhuriyeti’nin Tapu Tescil Andlaşması: Lozan, 80. Yılında Lozan Barışın ve Tam Bağımsızlığın Adı, Haz. İlhan Turan, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2003.