Avusturya Ve Macaristan Devlet Arşivlerinde Erken Cumhuriyet Dönemi’ne İlişkin Kataloglar

Year 2024, Issue: Özel Sayı, 55 - 106, 17.08.2024

Emre Saral

https://doi.org/10.33419/aamd.1534142

Abstract

Birinci Dünya Savaşı’nda müttefik olarak çarpışan Osmanlı Devleti ile Avusturya-Macaristan arasındaki siyasi ve diplomatik ilişkiler 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi uyarınca kesilmiştir. Her iki ülkeyle de diplomatik ilişkiler 1924 yılı itibarıyla yeniden başlamıştır. Bu çalışmada 1920-1945 yıllarını kapsayan ve Avusturya ve Macaristan’ın Türkiye Cumhuriyeti ile ilişki kurarak bunu geliştirmeye gayret gösterdikleri dönemde dış temsilciliklerinde ürettikleri evrak üzerine katalog esaslı olarak okuyucuya bilgi verilmeye çalışılmıştır.
Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi çalışmalarında nadir olarak başvurulan iki birincil kaynak durumundaki bahsi geçen her iki ülkenin de Devlet Arşivlerinde yer alan evrakın araştırmacılar için ciddi bir potansiyel taşıdığı düşünülmektedir. Avusturya’nın Türkiye’deki temsilciliklerinden gönderilmiş olan belgeler Dış Meseleler (Auswärtige Angelegenheiten) başlıklı tasnifin altında yer alan Bundeskanzleramt, Auswärtige Angelegenheiten (Başbakanlık, Dış Meseleler) fonunda bulunabilecek Yeni Siyasi Arşiv (1918-1938) (Neues Politisches Archiv (1918-1938)) başlıklı fonda tasnif edilmiştir. Yine aynı döneme ait Macaristan Elçiliği belgeleri ise Macar Millî Arşivi Devlet Arşivi Dışişleri Bakanlığı Arşivi altında tasnif edilmiştir. Makalede her iki arşivde Türkiye ile ilgili döneme ilişkin inceleme yapmak isteyen araştırmacıların bakmaları gereken katalogların tanıtımının yanı sıra ülkenin ilgili arşivlerine ve kullanıcıların dikkat etmeleri gerekenlere dair temel bilgiler de okuyuculara sunulmuştur. Genel değerlendirme kısmında ise yeni araştırmalara ufuk açacak konular üzerine kısa bir değerlendirme yapılmıştır.

Keywords

Avusturya Devlet Arşivi, Diplomatik Raporlar, Macar Millî Arşivi, Yeni Siyasi Arşiv

References

• Die Türkei 1960 - Politische Berichte von Botschafter Karl Hartl an Außenminister Bruno Kreisky, Haz. Rudolf Agstner, LIT Verlag, Viyana 1960.
• Macar Asıllı Türk Tarihçisi ve Arşivist Lajos Fekete’nin Arşivciliğimizdeki Yeri, Yay. Haz. Bilge Kaya, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1994.
• Magyarország Levéltárai (Macaristan Arşivleri), Ed. Blazovich László – Müller Veronika, Budapest-Szeged 1996.
• Koch, Klaus, “Österreich und die Türkei in der Zwischenkriegszeit 1918- 1938”, Orient & Okzident Begegnungen und Wahrnehmungen aus fünf Jahrhunderten, Ed. Barbara Haider-Wilson, Maximilian Graf, Maximilian, Neue Welt Verlag, 3. Auflage, Viyana 2017, s.609–666.
• Babadostu, Attila, Die türkische Innenpolitik von 1922 bis 1924 im Spiegel der Berichte des österreichischen Gesandten August Kral, Magister der Philosophie an der Universität Wien, Viyana 2013.
• Çiftçioğlu, Ferdi, “II. Abdülhamid Döneminde Macarların İstanbul Ziyaretleri”, Gazi Akademik Bakış, C 17, S 34, 2024, s.267-284.
• Dumanlı, Çiğdem, İstanbul’dan Viyana’ya Taşınan İlim Osmanlı’da Yayınlanan ve Avusturya’ya Ulaşan Basılı Eserler Kataloğu (1848-1860), Berikan Yayınevi, Ankara 2019.
• Fodor, Gábor, “Harp İstanbul’unda Macar Arkeolojisi: Konstantinopolis Macar Bilim Enstitüsü (1906-1918)”, Yıllık: Annual of Istanbul Studies, S 2, 2020, s.103-117.
• Fodor, Gábor, Csorba, György, “Lipot Mosony: Osmanlı İstanbul’unda Macar Tarih Araştırmaları ve Macar Kültür Siyaseti (1914-1916)”, Prof. Dr. Melek Çolak Armağanı - Türk-Macar İlişkilerinin İzinde 20 Yıl, Haz. Yücel Namal, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2020, s.249-272.
• Karagülmez, Müjdat, “Türk Dış Politikası Araştırmalarında Macar Arşiv Belgelerinin Yeri ve Önemi”, Diplomasi ve Dış Politika Araştırmalarında Arşivlerin Rolü Uluslararası Sempozyumu, 7-9 Nisan 2016 İstanbul Bildiriler, Yay. Haz. Duygu Türker Çelik, Aslı Akdoğanbulut İnsan, Ankara 2017, s.543-574.
• Karagülmez, Müjdat, Türkiye-Macaristan Siyasi İlişkileri (1923-1938), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2023.
• Oberbichler, Bärbel, Die Diplomatischen und Kulturellen Beziehungen Österreichs zur Türkei 1924 bis 1938 Gesandschaftberichte aus Istanbul- Ankara, Diplomarbeit zur Erlangung des Magistergrades der Philosophie an der Universität Wien, Viyana 1993.
• Öncü, Ali Servet, Cevizliler, Erkan, “Türkiye Cumhuriyeti ile Avusturya Cumhuriyeti Arasında 28 Ocak 1924 Tarihinde İmzalanan Dostluk Antlaşması İkamet ve Ticaret Mukaveleleri”, Turkish Studies, C 8, S 5, 2013, s.532–557.
• Özalp, Koray, Aydoğan, Tolga, Ankara’daki Diplomatik Misyonlar 1920- 1970, Galatya Yayıncılık, Ankara 2022.
• “Die Erwachte Türkei”, Reichspost, 17 Temmuz 1925, s.2.
• https://www.archivinformationssystem.at/suchinfo.aspx, Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024.
• https://anno.onb.ac.at/, Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024.
• https://mnl.gov.hu/mnl/ol/a_nemzet_leveltara_fejezetek_az_orszagos_ leveltar_tortenetebol, Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024.
• https://adatbazisokonline.mnl.gov.hu/, Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024.
• https://www.eleveltar.hu/, Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024.
• https://library.hungaricana.hu/hu/view/MolDigiLib_MOLsegedl_12_1/?pg= 275&layout=s, Erişim Tarihi: 29 Mayıs 2024.