TÜRK BASININDAN BİR SÜREÇ İKİ PERSPEKTİF ALEMDÂR VE İZMİR’E DOĞRU GAZETELERİNE GÖRE MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BİGA OLAYI (16 ŞUBAT -16 NİSAN 1920)

Year 2025, Volume: 41 Issue: 112, 525 - 578, 30.11.2025

Ahmet Tunç

https://doi.org/10.33419/aamd.1832474

Abstract

Mondros1Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’nun İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi, özellikle halk arasında büyük bir üzüntü ve hayal kırıklığına yol açmıştır. Bu işgallere karşı Kuva-yı Millîye kurulmuştur. Kuva-yı Millîye, hem işgalci İtilaf Devletleri hem de İstanbul Hükûmeti ve bu Hükûmetin taraftarı olan kendi öz kardeşlerine karşı vatanı savunmak için mücadele etmiştir. İtilaf Devletleri’nin kontrolündeki İstanbul Hükûmeti’nin girişimleriyle ülkenin genelinde isyanlar ve ayaklanmalar baş göstermiştir. Bu isyanların en önemlilerinden birisi de Biga’da meydana gelmiştir. Biga’nın hem İstanbul’a yakın olması hem de padişah taraftarlarının çok olması sebebiyle Bigalılar İstanbul Hükûmeti’nin etkisi altında kalmış ve Millî Mücadele karşıtı olmuştur. İstanbul Hükûmeti Biga’daki Millî Mücadele’yi ortadan kaldırmak için, 16 Şubat 1920 tarihinde Biga merkezli II. Anzavur isyanını
başlatmıştır. Bu isyanın başlamasında İngilizler de etkili olmuştur. İstanbul Hükûmeti uyguladığı propagandayla Bigalıların çoğunluğunun bu isyana katılmasını sağladığı gibi, isyanı bastırmak için toplanan birliklerde firarlara da sebebiyet vermiştir. Fakat daha sonra 16 Nisan 1920 tarihinde Çerkez Ethem bu ayaklanmayı bastırmıştır. Bir taraftan Anadolu işgallerinin haksız yere yapıldığını ve işgale karşı direnişi desteklemek için Anadolu’da birçok yayın organı faaliyette bulunurken diğer yandan Hilafet ve padişah yanlısı pek çok yayın organı da Millî Mücadele ve Kuva-yı Millîye karşı yayın faliyetlerinde bulunmuştur. Bu yayın organlarından en önemlilerinden birisi de Alemdâr gazetesiydi. Refi‘ Cevad’la özdeşleşen bu gazete, İstanbul Hükûmeti ve İtilaf Devletleri yanlısı bir tutumu yansıtmış; buna karşılık, Millî Mücadele Harekâtı’na ve Kuvâ-yı Millîye’ye karşı aleni bir muhalefet sergilemiştir. kamuoyunu etkilemeye yönelik yoğun bir propaganda faaliyeti sürdürmüş, Millî Mücadele’nin meşruiyetini sorgulayan söylemler geliştirmiştir. Biga Olayı, gazete tarafından yakından izlenmiş; bu ayaklanma, Millî Mücadele karşıtı söylemi destekleyecek şekilde değerlendirilmiş ve kamuoyunun Anadolu’daki direnişe karşı yönlendirilmesi amacıyla kapsamlı biçimde kullanılmıştır. Mazazillî Mücadele Dönemi’nde yayınlanan basın organları arasında öne çıkanlardan biri de İzmir’e Doğru gazetesiydi. Vasıf Çınar’la
özdeşleşen bu gazete, Ankara Hükûmeti’ni ve Millî Mücadele’yi aleni bir şekilde desteklemiş; İsttanbul Hükûmeti ile İtilaf Devletleri’ne ise karşı bir duruş sergilemiştir. İzmir’e Doğru, Biga Ayaklanması’nı, İstanbul Hükûmeti ile dış güçlerin iş birliğiyle Millî Mücadele’ye karşı yürütülen organize bir tehdit olarak değerlendirmiştir. Bu kapsamda, halkı, millî birlik ve direniş ekseninde kenetlenmeye çağırmış; Millî Mücadele’nin meşruiyetini ve haklılığını savunma görevini üstlenmiştir. Biga Olayı, gazete tarafından yakından takip edilmiş ve kamuoyunun bilinçlendirilmesi amacıyla kapsamlı biçimde işlenmiştir. Bu çalışma, Alemdâr ve İzmir’e Doğru gazetelerinde neşredilen yazı ve makaleler aracılığıyla Biga Hadisesi’nin basına yansımasını ele almaktadır. Eski harflerle yayımlanmış bu gazetelerin farklı sayı ve sayfaları incelenerek, söz konusu olayın dönemin basını tarafından nasıl temsil edildiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Alemdâr , Biga Olayı , İzmir’e Doğru , Kuva-yı Millîye , Millî Mücadele.

A PROCESS, TWO PERSPECTIVES FROM THE TURKISH PRESS: THE BIGA INCIDENT DURING THE NATIONAL STRUGGLE PERIOD ACCORDING TO THE ALEMDÂR AND IZMIR’E DOĞRU NEWSPAPERS (FEBRUARY 16 - APRIL 16, 1920)

Abstract

The occupation of Anatolia by the Allied Powers after the Armistice of Mudros caused great sadness and disappointment, especially among the public. Kuva-yı Milliye (National Forces) was established against these occupations. The National Forces fought to defend the homeland against both the occupying Allied Powers and the Istanbul Government, as well as against their own brothers who were supporters of this government. With the initiatives of the Istanbul Government under the control of the Allied Powers, rebellions and uprisings broke out throughout the country. One of the most important of these rebellions took place in Biga. Because Biga was close to Istanbul and had many supporters of
the Sultan, the people of Biga were under the influence of the Istanbul government and became anti-War of Independence. In order to eliminate the National Struggle in Biga, the Istanbul Government launched the Second Anzavur rebellion centered in Biga on February 16, 1920. The British were also influential in the start of this rebellion. The Istanbul
Government, through its propaganda, not only ensured that the majority of the people of Biga joined the rebellion, but also caused desertions among the troops gathered to suppress the rebellion. But later, on April 16, 1920, Çerkes Ethem suppressed this uprising. On the one hand, many media outlets in Anatolia were active in supporting the unjust
occupation of Anatolia and the resistance against the occupation, while on the other hand, many pro-Caliphate and pro-Sultan media outlets were also publishing against the National Struggle and the National Forces. One of the most important of these publications was Alemdâr newspaper. This newspaper, identified with Refi’ Cevad, reflected a pro
Istanbul Government and Allied Powers stance; on the other hand, it openly opposed the National Struggle Movement and Kuva-yı Milliye. It carried out an intense propaganda activity aimed at influencing public opinion and developed discourses that questioned the legitimacy of the War of Independence. The Biga Incident was closely followed by the

Keywords

Alemdâr , Biga Incident , İzmir’e Doğru , Kuva-yı Milliye , National Struggle.

References

• Acehan, Abdullah, “Refi‘ i Cevat Ulunay ve Alemdâr Gazetesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, C 95, S 188, İstanbul 2010, s.119-138.
• Alemdâr Gazetesi Altıntaş, Ahmet, Milli Mücadele Döneminde Çanakkale, Ankara 2007.
• Apak, Rahmi, İstiklâl Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu?, İstanbul 1942.
• Apak, Rahmi, Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Arıkan, Zeki, Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını (30 Ekim 1918-8 Eylül 1922), Ankara 1989.
• Arıkan, Zeki, “Millî Mücadele’nin Bir Öncüsü: Mustafa Necati”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 1, S 2, 1992, s.51-85.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul 2010.
• Ayhan, Bünyamin, “Kuva-yı Millîye’nin Propaganda Gazetesi: İzmir’e Doğru”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 10, S 20, 2008, s.325-343.
• Aykut, Şen Nur Çakar, Millî Mücadelede Biga, Biga 2006.
• Aykut, Şen Nur Çakar,, “Kurtuluş Savaşı Yılları’nda Biga’da Yaşananlar”, BigaBiga.com, 1 Kasım 2013, https://bigabigacom.wordpress.com/2013/11/01/kurtulus-savasiyillarinda-bigada-yasananlar-sennur cakar-aykut/, erişim tarihi: 1 Eylül 2025.
• Bakar, Bülent, “Anzavur’un Biga’daki Faaliyetleri”, 90. Yılında Milli Mücadele Sempozyumları Bildiriler, (Yay. Haz. H. Aytuğ Tokur), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2011, s.327-376.
• Baran, Tülay Alim, Vasıf Çınar ve İzmir’e Doğru Gazetesi Yazıları, Arma Yayınları, İstanbul 2001.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâbı Âli Evrak Odası (BEO), No. 342.811, 343,871, 345.428, 345.561.
• Bebek, İlhami, Millî Mücadelede Akbaş Cephaneliği Baskın, Genel Kurmay Basım Evi, Ankara 1994.
• Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara 1983.
• Bergez, Sefer E., Türkiye Savaşı’nda Çerkez Göçmenleri, İstanbul 1990.
• Birlik, Gültekin K., “İstanbul Hükûmetlerinin Bursa’da Millî Mücadele’yi Önleme Girişimleri”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 21, S 39, 2020, s. 1059–1078.
• Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953.
• Çankaya, Mücellitoğlu Ali, Mülkiyeliler Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1954.
• Çevik, Zeki, “Köprülülü Hamdi Bey ve Akbaş Cephaneliği Baskını”, Recent Period Turkish Studies, C 10, 2012, s.1-26.
• Dönmez, Cengiz, İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Ertuna, Hamdi, Türk İstiklal Harbi Cilt: VI İstiklal Harbinde Ayaklanmalar (1919-1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1974.
• Esengin, Kenan, Millî Mücadelede İç Ayaklanmalar, İstanbul 1975.
• Esengin, Kenan, Millî Mücadelede Hıyanet Yarışı, Ankara 1969.
• Genel Kurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etütler Başkanlığı Arşivi, K.44, D.110 173, F. 6.
• Gökbilgin, Tayyîp, Millî Mücadele Başlarken, C II, Ankara 1965.
• Güner, Zekayi; Kabataş, Orhan, Milli Mücadele Dönemi Beyannameleri ve Basını, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1990.
• Güven, Zühtü, Anzavur İsyanı, İstiklal Harbi Hatıralarımdan Acı Bir Safha, Ankara 1965.
• Hoşgör, İsmail Aydın, Kurtuluş Savaşında Biga, Biga 1970.
• Hülagü, Orhan, “Anzavur İsyanı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 14, S 40, 1998, s.49-67. İğdemir, Uluğ, Biga Ayaklanması ve Anzavur Olayları (Günlük Anılar), Ankara 1973.
• İkdam Gazetesi
• İlgürel, Mücteba, Millî Mücadele’de Balıkesir Kongreleri, İstanbul 1999.
• İnuğur, Mehmet Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yay, İstanbul 2002.
• İzmir’e Doğru, Yay. Haz. Gökdemir, Oktay, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Kent Kitaplığı Dizisi: 64, İzmir 2010.
• İzmir’e Doğru Gazetesi
• Kaya, Erol, “Millî Mücadele’de İzmir’e Doğru Gazetesi”, Journal of Turkish Studies, C 3, S 1, 2008, s.296-314.
• Keleşyılmaz, Vahdet, “Dönemin Türk Basınında Anzavur Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi, C 15, S 45, 1999, s.861-899.
• Keleşyılmaz, Vahdet,, Millî Mücadele’de İzmir’e Doğru, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 1992.
• Kozanoğlu, Zeynel, Hamdi Bey ve Akbaş Baskını, Ankara 1970.
• Kutay, Cemal, Çerkez Ethem Dosyası, İstanbul 1990.
• Mert, Özcan, “Anzavur’un İlk Ayaklanmasına Ait Belgeler”, Belleten Türk Tarih Kurumu, C 56, S 217, 1992, s.847-962.
• Nadi, Yunus, Birinci Büyük Millet Meclisinin Açılışı ve İsyanlar, İstanbul 1955.
• Oymak, Alparslan, “Refi‘ Cevat Ulunay’ın Eleştirmenliği”, Turkish Studies, C 9, S 6, 2014, s.827-841.
• Özalp, Kâzım, Milli Mücadele 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1971.
• Özel Sabahattin, Kocaeli ve Sakarya İllerinde Milli Mücadele (1919-1922), İstanbul 1987.
• Özer, Kemal, Kurtuluş Savaşında Gönen, Balıkesir Türkdili Matbaası, Balıkesir 1964.
• Öztoprak, İzzet, Kurtuluş Savaşında Türk Basını, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1981.
• Öztürk, Hüsamettin, Milli Mücadele’de Çanakkale, Ankara 2001.
• Özüçetin, Yaşar, “Anadolu Gazetelerinden Biri Olan “İzmir’e Doğru” ve Pierre Loti’nin Gazetedeki Yazıları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 4, S 18, 2011, s.264-273.
• Soysal, İlhami, Kurtuluş Savaşında İşbirlikçiler, İstanbul 2008.
• Su, Kamil, Köprülülü Hamdi Bey ve Akbaş Olayı, Ankara 1984.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları
• Tunç, Ahmet, “Millî Hareket’in Ortaya Çıkışı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 12, S 67, 2019, s.390-399.
• Türk İstiklâl Harbi, C II, Batı Cephesi, Kısım 2, Ankara, Genel kurmay Basımevi, 1965.
• Uçak, Yılmaz, Milli Mücadele Döneminde Biga Ayaklanması, İstanbul 2008.
• Uğural, Hüseyin Ragıp. “Mustafa Necati’nin Ecdadı ve Kimliği.” Mustafa Necati Sempozyumu, 9–11 Mayıs 1991, Kastamonu Eğitim Yüksekokulu Koruma Derneği, Kastamonu Eğitim Yüksekokulu Yayınları, Kastamonu 1991.
• Yalçın, E. Semih, Türkiye Cumhuriyeti Tarihinin Kaynakları, Berikan Yayınları, Ankara 2010.