EMNİYET UMÛM MÜDÜRÜ MEHMET CEMAL GÖKTAN’IN GÖZÜNDEN DOĞU RAPORU (1958)

Year 2025, Volume: 41 Issue: 112, 739 - 768, 30.11.2025

Çağrı Pişkin

https://doi.org/10.33419/aamd.1832593

Abstract

Bu makale, 1958 yılında dönemin Emniyet Umûm Müdürü Mehmet Cemal Göktan tarafından hazırlanan Doğu vilayetlerine ilişkin raporu, sosyokültürel tespitler ve güvenlik stratejileri çerçevesinde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Göktan’a ait olan ve ailesi aracılığıyla tarafımıza ulaştırılan yedi sayfadan oluşan bu belge, birbirini tamamlayan gözlem, değerlendirmeler ve önerilerden oluşmaktadır. Rapor, dönemin devlet aklının Doğu bölgesine yönelik bakışını ve müdahale biçimlerini ortaya koyması bakımından, birincil kaynak niteliği taşıyan önemli bir tarihsel dokümandır. Göktan’ın ifadeleri, yalnızca bir emniyet yetkilisinin rutin ziyaret notlarından ibaret olmayıp, aynı zamanda modern Türk devletinin Doğu vilayetlerine dair güvenlik önceliklerini, toplumsal yapı üzerinde öngördüğü müdahale yöntemlerini ve muhtemel dış tehditlere karşı alınması gereken önlemleri içeren kapsamlı bir zihniyet analizini ortaya koymaktadır. Çalışma, söz konusu raporu üç ana eksende ele almaktadır. İlk bölümde, Mehmet Cemal Göktan’ın biyografisi ve bürokratik kariyerine odaklanılmış; ikinci bölümde raporda yer alan yerel gözlemler, dil, din, eğitim ve toplumsal yapı bağlamında değerlendirilmiştir. Bu gözlemler, dönemin modernleşme politikalarıyla ilişkilendirilerek analiz edilmiştir. Üçüncü bölümde ise raporda dikkat çekilen Türk Emniyet Teşkilatının bölgede yaşadığı sıkıntılar, asayiş sorunları, güvenlik tedbirleri, sınır güvenliği ve dış tehdit algıları üzerinden devletin güvenlik paradigması irdelenmiştir. Araştırmanın kronolojik sınırını 1958 yılı oluşturmaktadır. Yöntem olarak, Göktan’ın kaleme aldığı metnin çözümlemesine dayalı özgün bir belge incelemesi tercih edilmiş; buna ek olarak çalışmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Celal Bayar Arşivi, Türkiye Büyük
Millet Meclisi zabıtları, Resmî Gazete ve çeşitli ikincil kaynaklardan yararlanılmıştır. Bu araştırma, Demokrat Parti döneminin son yıllarında Doğu vilayetlerine yönelik güvenlik ve modernleşme anlayışını kavramaya katkı sunmayı ve bölgeye ilişkin sorunların tarihsel kökenlerini gün yüzüne çıkarmayı hedeflemektedir.

Keywords

Demokrat Parti , Doğu Raporu , Güvenlik Politikaları , Mehmet Cemal Göktan , Türk Emniyet Teşkilatı

THE EASTERN REPORT THROUGH THE PERSPECTIVE OF MEHMET CEMAL GÖKTAN, DIRECTOR GENERAL OF THE SECURITY (1958)

Abstract

This article aims to analyse the report on the Eastern provinces prepared in 1958 by Mehmet Cemal Göktan, the then Director General of Security, within the framework of socio-cultural determinations and security strategies. This seven-page document, which belonged to Göktan and was delivered to us through his family, consists of complementary observations, evaluations and recommendations. The report is an important historical document that serves as a primary source in terms of revealing the state mindset of the period towards the Eastern region and its intervention methods. Göktan’s statements are not merely the notes of a routine visit by a security official, but also reveal a comprehensive analysis of the mentality of the modern Turkish state, including its security priorities regarding the Eastern provinces, the methods of intervention it envisaged on
the social structure and the measures to be taken against possible external threats. The study analyses this report on three main axes. The first section focuses on Mehmet Cemal Göktan’s biography and bureaucratic career, the second section analyses the local observations in the report in the context of language, religion, education and social structure. These observations are analysed in relation to the modernisation policies of the period. In the third part, the security paradigm of the state is analysed through the problems experienced by the Turkish National Police in the region, public order problems, security measures, border security and foreign threat perceptions. The chronological boundary
of the research is the year 1958. As a methodology, an original document analysis based on the analysis of the text written by Göktan was preferred; in addition, the study made use of the Presidential State Archives, Celal Bayar Archive, the minutes of the Grand National Assembly of Türkiye, the Official Gazette and various secondary sources. This study aims to contribute to the understanding of the security and modernisation approach towards the Eastern provinces in the last years of the Democrat Party period and to reveal the historical roots of the problems in the region.

Keywords

Democrat Party , Eastern Report , Security Policies , Mehmet Cemal Göktan , Turkish National Police.

References

• Akkurt, Mutlu, “1961-1971 Yılları Arasında Türkiye’de Kürtçülük”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S 42, 2019, s.323-340.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yy. Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul 2007.
• Babaoğlu, Resul, “Bir İngiliz Diplomatın Gözlemleriyle Türkiye’nin Doğu Vilayetlerinin 1956 Yılındaki Genel Durumu”, Journal of History Studies, S 1, C 10, Şubat 2018, s.33-46.
• Başaran, Ali, “SSCB’nin Türkiye Kürtlerine Yönelik Politikası, 1945-1960”, International Journal of Kurdish Studies, S 2, C 8, s.191-226.
• Çağrıcı, Ahmet vd., Türk Siyasal Hayatında Demokrat Parti ve Adnan Menderes, Mersin Akademi Yayınları, Mersin 2020.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitapevi, Ankara 1990. Ertem, Barış, “1950 Genel Seçimleri Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Teşkilatlanması”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 19, 2017, s.169-184.
• Erdoğan, Rıza, “Polis Radyosu 50 Yaşında”, Çağın Polis Dergisi, S 4, Y 1, 2002, s.41-42.
• Göktan, Cemal, “Doğu Vilayetleri Raporu”, 8 Kasım 1958.
• Göktan, Cemal, “The Police of Turkey”, International Association of Chiefs of Police, Mart 1960, s.10.
• Haykır, Yavuz ve Demir, Özkan, “6326 Sayılı Petrol Kanunu ve Demokrat Parti Dönemi Petrol Politikası”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 41, 2017, s.251-269.
• İlyas, Ahmet, “1950-1960 Yılları Arasında Gerçekleşen Genel Seçimlerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Açısından Değerlendirilmesi”, Turkish Studies, S 4, C 9, 2014, s.563-575.
• Karpat, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Miftakhov, Songül, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Parlamento’da Temsili: 1946-1960”, International Journal of Political Science and Urban Studies, S 2, C 6, 2018, s.1-26.
• Özçelik, Fatih ve Tunç, Bilal, “Demokrat Parti Döneminde Ağrı’da İdari Alanda Yapılan Düzenlemeler (1950-1960)”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S 3, C 7, 2017, s.463-477.
• Özdemir, Cüneyt, Önemi İşler Dairesi, Doğan Yayıncılık, İstanbul 2009.
• Pınar, Mehmet, “Cevat Dursunoğlu’nun Şark Raporu (Öneriler, Farklılıklar, Benzerlikler)”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 46, 2019, s.383-406.
• Pınar, Mehmet, “Van’da Demokrat Parti Teşkilatlanması”, Atatürk Dergisi, S 2, C 2, 2013, s.31-55.
• Pınar, Mehmet ve Çurku, Rüstem, “Cumhurbaşkanlığı Arşiv Belgelerine Göre Emniyet Umûm Müdürü Cemal Göktan›ın 1958 Şark Raporu ve Tek Parti Dönemiyle Karşılaştırılması”, 3. Uluslararası Sosyal ve Beşerî Bilimler Kongresi, Van 2019, s.344-358.
• Pınar, Mehmet ve Tunç, Volkan, “Tek Parti Dönemi Raporlarında Van”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S Van Özel Sayısı, 2021 s.161-190.
• Pişkin, Çağrı, “Demokrat Parti Dönemi Türk Emniyet Teşkilatı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri 2024.
• Pişkin, Çağrı ve Altuncuoğlu, Neslihan, “Demokrat Parti’nin Son Döneminde Türkiye’nin İç Güvenliğine Etki Eden Olaylar ve Türk Polis Teşkilatı (1957-1960)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S 46, C 23, Temmuz 2023, s.425-457.
• Resmî Gazete, 10 Ağustos 1936, S 3378.
• Resmî Gazete, 5 Kasım 1938, S 4055.
• Resmî Gazete, 12 Temmuz 1941, S 4858.
• Resmî Gazete, 25 Nisan 1951, S 7793.
• Resmî Gazete, 10 Haziran 1954, S 8725.
• TBMM Tutanak Dergisi, D 11, C 2, T 1, B 46, 19.02.1958, s.147.
• TBMM Tutanak Dergisi, D 11, C 10, T 3, B 1, 01.11.1959, s.12.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Celal Bayar Arşivi (CBA), 3/9-14, 5642-6-4.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 10-9-0-0, 264-807-5-22.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 88-23-1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 94-588-9.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-1-2, 136-66-10.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-1-2, 140-82-4.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-1-2, 145-113-17.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 172-36-14.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 177-25-2.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 193-21-14.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 194-29-15.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 206-19-19.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0, 267-28-16.
• Uluç, A. Vahap, “Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Toplumsal ve Siyasal Yapısı: Mardin Örneğinde Siyasal Katılım”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2007.
• Yıldırım, Hatice Nurdan ve Yıldırım, Fazıl Osman ile 08.02.2025 tarihinde yapılan röportaj.
• Yiğit, Yücel “Bazı İllerden 27 Mayıs Askeri Darbesine Yapılan Tepkiler ve İhbarlar”,Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S 41, C 20, Aralık 2020, s.799-819.
• Yiğit, Yücel, “Polis Müdürlüğünden Mülkiyeye: Burdur Valisi Kâmuran Çuhruk”, Burdur’a Değer Katan Şahsiyetler, Ed. Zafer Gölen, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi (MAKÜ) Yayınları, 2024, s.944-959.
• Yiğit, Yücel, “Demokrat Parti İktidarında Akçaabat’ta Şapka Kanunu Muhalifleri”, Uluslararası Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu, Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2019, s.329-334.
• Yiğit, Yücel, “Doğu Beyazıt’ta Asayiş ve Aşiret (1943)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S 38, Aralık 2020, s.1-24.
• Yiğit, Yücel, “Miras ve Süreklilik: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Polis”, Adli Bilimler ve Kriminalistik Ansiklopedisi, Ed. Ogün Vural ve Hamit Hanlı, C I, Adalet Yayınevi, Ankara 2023, s.1-12.
• Yiğit, Yücel, “II. Meşrutiyet Dönemi Polis Maaşları (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Polis Maaşları 1865-1937)”, Mehmet Genç Anısına Uluslararası Osmanlı İktisat Tarihi Sempozyumu, İstanbul 2021.
• Yiğit, Yücel ve İrdem İbrahim, “İnönü’ye Suikastler: Düzmece Mi Gerçek Mi?”, Ulusal Kahraman Devlet Adamı İsmet İnönü Sempozyumu Bildirileri, İzmir 2019, s.31-44.
• Yiğit Yücel ve Şahin, Eyüp, “Emniyet İstihbarat Tarihi”, Türk İstihbarat Tarihi, Edt: İsmail H. Demircioğlu, Ahmet Özcan, Namık Çencen, Yücel Yiğit, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2021, s.618-619.