Ktesibios’un Su Saatinde Gündüz-Gece Fonksiyonun Keşfi

Year 2018, Volume: 4 Issue: 1, 8 - 18, 31.12.2018

Recep Külcü

Abstract

İskenderiye mekanik okulu, Mezopotamya’da
gelişen praxis ile Antik Yunan’da gelişen theorianın kesiştiği, birleştiği ve
mühendisliğin doğduğu okuldu. Bu okulun kurucusu Ktesibios’tur. Ktesibios’tan
sonra okulun başına öğrencisi İskenderiyeli Heron ondan sonra da Bizanslı
Philon geçmiştir. İskenderiye mekanik okulunda gelişen mühendislik bilgisi
günümüz biliminin şekillenmesine önemli katkılar sağlamıştır.

Ktesibios hidrolik konusundaki çalışmalarıyla
bilim tarihine adını yazdırmıştır. Çalışmalarının önemli bir kısmını su
saatleri oluşturmaktadır. Su saatleri gece de çalışabilme özellikleriyle,
dönemin güneş saatlerine göre önemli bir avantaja sahiptir. Ktesibios tarafından
tasarlanıp üretilen anıtsal su saati günümüze kadar kalmasa da 19. yy ’da John Farey tarafından
yapılmış bir çizimi bulunmaktadır.

Bu çalışmada, Ktesibios’un
tasarlayıp ürettiği anıtsal su saatinin, John Farey tarafından yapılmış çizimi
mekanik olarak analiz edilmiş ve daha önceden fark edilmemiş bir fonksiyonu
ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Çizimde, saatin çalışmasında sürekliliği
sağlayan mekanik bir sistem görülmektedir. Ancak saat sisteminde kullanılan dişli
çarklar analiz edildiğinde, saat kaidesinin kendi ekseninde 360° dönme hareketi
yaptığı tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında bu hareketin, üzerinde 12 saatlik
işaretler bulunan kadranı döndürerek, gece ve gündüz fonksiyonları sağladığı
sonucuna varılmıştır.

Keywords

Ktesibios, su saati, zaman

References

• Allen G. (1996). “A Schedule of Boundaries: An Exploration, Launched from the Water-Clock, of Athenian Time”, Greece and Rome 43.2, 1996, 161.
• Çağatay N. (1978). Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 22 Sayı: 1, 1978, s. 108-131.
• Mays L W. (2010). Ancient Water Technologies, Springer New York, s. 18.
• Theodossiou E., Katsiotis M., Manimanis V N., Mantarakis, P. (2010). The Large Built Water Clock Of Amphiaraeion, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 10, s. 163.
• Topdemir H G. (2011). Antikçağ’da Önemli Bir Okul: İskenderiye Mekanik Okulu, Bilim ve Teknik, Ekim 2011, s. 89-90.
• Yakıt, İ., Külcü, R. (2016). Ktesibios’un Su Saatinin Bilim Tarihi ve Mekanik Açısından Değerlendirilmesi. Akademia Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, sayı 2, cilt 1.