İBN HALDUN’UN TARİHÇİLİK YÖNTEMİ

Yıl 2023, Sayı: 43, 408 - 443, 19.04.2023

Fatih Özdemir , Serpil Durğun

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1179983

Öz

Bu çalışmanın amacı, tarih felsefesine ve tarihin bir bilim olarak konumlanmasına yönelik çabalara katkı sunan İbn Haldun’un tarihçilik yönteminin irdelenmesidir. İbn Haldun için tarih, belli bir döneme veya belli bir topluma ait olan olayların gerçekçi bir şekilde aktarılmasıdır. Bununla birlikte somut, bireysel ve bilfiil yaşanmış tarihi olayların mantıklı bir şekilde yazılıp insanlara aktarılmasında salt bilgi yeterli değildir. Bilginin yanı sıra bir ilkeler ve çerçeveler ilminin de gerekli olduğunu düşünen İbn Haldun, bu ilkeler ve çerçeveler ilmi olarak umran ilmini ortaya koymuştur. Tarih, umran ilmine örnekleri/modelleri oluşturması için veri malzemesi hazırlar. Umran bilgini de tarihçiye elinde olan verileri bilimsel bir şekilde yorumlayabilmesi için ihtiyacı olan nedensel açıklama örneklerini/modellerini verir. İbn Haldun öne sürdüğü metodolojiyle, tarih ilmini ahlaki nasihatlerle sınırlı hikâyecilikten çıkarıp, bilimsel temeli olan bir açıklamaya dayandırmıştır. Ortaya koyduğu tarih anlayışıyla kendinden sonra gelen pek çok önemli düşünürü etkileyen İbn Haldun, nedenselci/tümevarımcı bilim anlayışının 14. yüzyıldaki uygulayıcısı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tarih,, tarih felsefesi,, İbn Haldun,, umran ilmi,, nedensellik.

IBN KHALDUN’S METHOD OF HISTORIOGRAPHY

Öz

The purpose of this research is to explore on Ibn Khaldun’s historiography methodology, which contributes to historical philosophy and attempts to develop history as a science. History, according to Ibn Khaldun, is a true account of events that occurred within a certain era or civilization. However, mere knowledge is insufficient for the logical recording and transmission of specific, particular, and genuinely lived historical events. Ibn Khaldun presented the science of umran as this science of principles and frameworks, believing that a science of principles and frameworks is as important as knowledge. For the science of Umran to produce examples/models, history supplies data material. The Umran scholar also provides the historian with the examples/models of causal explanations that he need in order to scientifically analyze the evidence he has. With the methods he proposed, Ibn Khaldun established the study of history on a scientific basis, rather than on spiritual advice-based story. In the 14th century, Ibn Khaldun, whose grasp of history impacted many major philosophers after him, became the practitioner of the causal/inductive concept of science.

Anahtar Kelimeler

History,, philosophy of history,, Ibn Khaldun,, science of umran,, causality.

Kaynakça

• Akbulut, U. (2006). Osmanlı Tarih Yazıcılarına Göre Tarih ve Tarihçi. Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Altay, S. (2019). İbn Haldun’un Metodolojisi. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 4(2), 129-141.
• Arslan, A. (2002). Ibn Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası. Ankara: Vadi Yayınları.
• Arslan, A. (2014). İbn-i Haldun. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aşkın, Z., Durğun, S. ve Geçit, B. (2017). Tarih Felsefesinde Nedensellik Sorunsalı. Konya: Çizgi Kitapevi.
• Baali, F. (2005). The Science of Human Social Organization. New York: The Edwin Mellen Press.
• Canatan, K. (2009). Mukaddime: Klasik Sosyal Bilimler Sözlüğü. İstanbul: Rasyo Yayınları.
• Collingwood, R. G. (2001). Tarih Felsefesi Üzerine Denemeler. Çev., E. Özvar. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Çalık, E. (2015). İbn Haldun’un Düşünce Sisteminde Siyaset-Toplum İlişkisi. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 43-56.
• Durant, W. (1978). Medeniyetin Temelleri. Çev., N. Muallimoğlu. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• El-Husri, S. (2001). İbn Haldun Üzerine Araştırmalar. Çev., S. Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Freund, J. (1991). Beşeri Bilim Teorileri. Çev., B. Yediyıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımı.
• Görgün, T. (1999). İbn Haldun. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 19): İstanbul.
• Görgün, T. (2003). Tarihsellik ve Tarihselcilik Üzerine Birkaç Not, Kur’ân-ı Kerim, Tarihselcilik ve Hermenötik. İzmir: Yeni ümit Kitaplığı.
• Hasanov, B. (2016). İbn Haldun’da Asabiyet Kavramı – Maurice Halbwachs’ın “Kolektif Hafıza” Kavramı İle Bir Karşılaştırma, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi (Güz), 15(59), 1437-1446.
• Hassan, Ü. (2015). İbn Haldun. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Husrî, S. (2001). İbn-i Haldun Üzerine Araştırmalar. Çev., S. Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ilgaroğlu, M. (2020). Tarihselcilik Düşüncesi Bakımından İbn Haldun. İstanbul: Hiperyayın.
• İbn Haldun (1989). Mukaddime. Çev., Z. K. Ugan. Cilt I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İbn Haldun (2004). Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar. Çev., V. Akyüz. İstanbul: Dergah Yayınları.
• İbn Haldun (2004a). Mukaddime. Çev., H. Kendir. Cilt. I-II. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları.
• İbn Haldun (2005). Mukaddime. Çev., S. Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları.
• İbn Haldun (2007). Mukaddime. Çev., S. Uludağ. Cilt I. İstanbul: Dergah Yayınları.
• İbn Haldun (2008). Mukaddime. Çev., S. Uludağ. Cilt. I-II. İstanbul: Dergah Yayınları.
• İbn Haldun (2009). Devlet. İstanbul: İlke Yayıncılık.
• İbn Haldun (2013). Mukaddime. Çev., S. Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Haldun (2015). Mukaddime. Çev., S. Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Haldun (2018). Mukaddime. Çev., S. Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özlem, D. (2010). Tarih Felsefesi. Ankara: Say Yayınları.
• Seyyar, A. (2007). İnsan ve Toplum Bilimleri Terimleri. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Sözer, Ö. (1971). Anlayan Tarih. İstanbul: Yazko Yayınları.
• Şenol, H. F. (2009). İbn Haldun’da Tarih ve Umran Sorunu. Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şentürk, R. (2009). İbn Haldun: Güncel Okumalar. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Togan, Z. V. (1969). Tarihte Usul. İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Toku, N. (2002). İlm-i Umran. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tomar, C. (1999). İbn Haldun. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 20): İstanbul.
• Uludağ, S. (1993). İbn Haldun. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (2001). İbn-İ Haldun Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uludağ, S. (2015). İbn Haldun Hayatı, Eserleri, Fikirleri. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı.
• Ülken, H. Z. (1998). Eski Yunandan Çağdaş Düşünceye Doğru İslam Felsefesi: Kaynakları ve Etkileri. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. ve Fahri, Z. (1940). İbn Haldun. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Yıldız, M. (2010). İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 25-55.
• Yumuk, R. (2010). İbn Haldun'da Devlet Görüşü (Birinci Kısım). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3 (1-2), 229-250.