Fıkhî İhtilafların Tefsirlere Etkisi (Nesefî’nin ve Îcî’nin Tefsirleri Özelinde)

Yıl 2018, Sayı: 3, 71 - 85, 25.12.2018

Hasan Haliloğlu

Öz

Mezheplerin
fıkhî ihtilaflarının tefsirlere ve bunlardaki yorumlara açıkça yansıdığı
bilinen bir husustur. Hanefî fakihlerinden ve müfessirlerinden Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin
(ö. 710/1310) tefsiri Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl adlı
eseridir. Şâfiî mezhebinden olup önemli mütekellimlerden sayılan Aḍudüddîn
el-Îcî’nin (ö. 756/1355) yazdığı tefsiri ise Tahkîku’t-Tefsîr fî
Teksîri’t-Tenvîr adlı eseridir. Biz yukarıda zikrettiğimiz gerçeği, iki
müfessirimizin tefsirlerini, özellikle “evlilikle ilgili âyetlerin” yorumları
hususlarında kıyaslayarak, aşağıda örneklendirmeye çalışacağız. Ayrıca “boşama
ve üzerine terettüp eden hükümleri de ihtivâ eden âyetlerin” yorumları ele
alınıp incelendiğinde, yine bir tez konusu oluşturabilecek hacimde, fıkhî ve
mezhepsel farklılıkları ortaya çıkaracak bir çalışma elde edilebilir.
Tefsirlerde ayrı bir kategoriyi oluşturan ve Kur’ân’ın tamamını değil de sadece
fıkhî âyetlerin yorumlarını ele alan Tefsîru Âyâti’l-Ahkâm ya da Ahkâmü’l-Kur’ân
türü eserlerde bu husus daha bâriz olarak işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âile hukuku, nişanlılık/hıtbe, evlilik, cinsel ilişki, karı-koca arası muâşeret, çocuğun nesebi, boşanmış kadınlar, iddet, hayız, tuhur, âkil ve bâliğ olmak, evlenilmesi haram olan kadınlar (muharremât), boşama, tek kadınla evlilik, çok kadınla evlilik, mülâ’ane, muhâla’a, îlâ, tefrik, fesih, şâhitlik, yemin, talâk, haramlık, sîga (îcâb-kabûl), velîler, şâhitler, eşler arasında geçimsizlik, hakem tayin etmek, sulh yapmak, mehir, müt’a, fidye, nafaka

Kaynakça

• - Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), Müsned, c. I-VI. Mısır Bulak, c. C. I-XII, Thk. A. Muhammed , Şâkir, Dâru’l-Ma’ârif, Mısır, 1368/1949. - Aydın, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Beta Basım A.Ş., 13. baskı, 2015. - Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Aile İlmihali, İstanbul, Altınoluk, Erkam Y., 1421/2001. - Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/888), Sünen, c. I-IV, Nşr. Muhammed. -Ebû Zehra, Muhammed, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye, Kahire, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1377/1957. - Elmalılı Hamdi Yazır, Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli, Temel Neşriyât, İstanbul, Ekim-2000. - Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed (ö. 505/1111), el-Vecîz fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş Şâfi’î, Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. baskı, 1437/2016. - Halebî, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim (ö. 956/1549-50), Mültekâ’l-ebhur, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1. baskı, 1409/1989. - Haliloğlu Hasan, Ebü’l-Berekât en-Nesefî ile Adudüddîn el-Îcî’nin Âile Hukûkuna İlişkin Âyetlere Yaklaşımlarının Mukâyesesi, Dr. Tezi, MÜSBE, TİBABD, TBD, İstanbul, Temmuz 2017. - İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz b. Ahmed b. Abdurrahîm el-Hüseynî ed- Dımeşkî (1198-1251 / 1784-1836), Hâşiyetü Reddi’l-Muhtâr, İstanbul, Dâru Kahraman (Yayınları), 1984. - İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah (ö. 543/1148-49), Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut, Dâru’l-Cîl, 1407/1978. - İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 275/888), Sünen, c. I-II, Thk. - İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebü’l-Velîd Muhammed b.Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, (ö. 595/1198-99), Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-muktesıd, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, -Îcî, Ebü’l-Fadl Adudüddîn Abdurrahman b. Rüknüddîn Ahmed b. Abdü’l-Ğaffâr b. Ahmed el-Bekrî el-Mutarrizî el-Îcî eş-Şîrâzî eş-Şebenkârî (ö. 756/1355), Tahkîku’t-Tefsîr fî Teksîri’t-tenvîr, Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa, no: 50, vr. 138a. -Îcî, Ebü’l-Fadl Adudüddîn Abdurrahman b. Rüknüddîn Ahmed b. Abdü’l-Ğaffâr b. Ahmed el-Bekrî el-Mutarrizî el-Îcî eş-Şîrâzî eş-Şebenkârî (ö. 756/1355), Tahkîku’t-Tefsîr fî Teksîri’t-tenvîr, Damat İbrahim Paşa, no: 134, vr. 140a. -Îcî, Ebü’l-Fadl Adudüddîn Abdurrahman b. Rüknüddîn Ahmed b. Abdü’l-Ğaffâr b. Ahmed el-Bekrî el-Mutarrizî el-Îcî eş-Şîrâzî eş-Şebenkârî (ö. 756/1355), Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ (Şerhu’l-Adud alâ Muhtasari’l-Müntehâ’l-Usûlî li İbn Hâcib el-Mâlikî), Beyrut-Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. baskı, 1421/2000. - Kadı Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî (ö. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. baskı, 1408/1988. -Kadı Beydâvî, Minhâci’l-Vusûl fî İlmi’l-Usûl, … - Kiyâ el-Herrâsî (ö. 504/111), Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. baskı, 1434/2013. -Kudûrî (ö. 362/972-73), el-Kitâb, Fazilet Neşriyat, İstanbul. -Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli, Elmalılı Hamdi Yazır, Temel Neşriyât, İstanbul, Ekim-2000. - Mâlik b. Enes (ö. 179/795), Muvattâ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî’nin rivâyeti), Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1. baskı, 1434/2013. - Merğînânî, Ebü’l-Hüseyin Ali b. Ebî Bekir b. Abdü’l-Celîl er-Raşdânî (ö. 593/1196-97), Hidâye, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. baskı, 1410/1990. - Meydânî, Abdü’l-Ğanî el-Ğanîmî ed-Dımeşkî el-Meydânî (ö. 428/1036-37), el-Lübâb Şerhu’l-Kitâb, I-IV, Humus-Beyrut, Dâru’l-Hadîs, ts. - Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb (ö. 278/892), Sünen, c. I-VIII. - Nesefî, Ebü’l-Berekât, Celâlüddîn Hafîzuddîn Alâmetü’d-dünyâ ve’d-dîn ez-Zâhid, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (ö. 710/1310), Kenzü’d-dekâik, Medîne-i Münevvere – Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, Beyrut - Dâru’s-Sirâc, 2. Baskı, 1435/2014. - Nesefî, Ebü’l-Berekât, Celâlüddîn Hafîzuddîn Alâmetü’d-dünyâ ve’d-dîn ez-Zâhid, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (ö. 710/1310), Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, Beyrut, Dâru’n-Nefâis, 3. baskı, 1435/2014. - Nesefî, Ebü’l-Berekât, Celâlüddîn Hafîzuddîn Alâmetü’d-dünyâ ve’d-dîn ez-Zâhid, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (ö. 710/1310), Keşfü’l-Esrâr Esrâr (Şerhu’l-Menâr), I-II, Beyrut-Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. baskı, 1406/1986. - Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref (631/1233-676/1277), Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lüğât, Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1. Baskı, Dımeşk-Suriye 1430/2009. - Râfi’î, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdülkerîm (ö. 623/1226), el-‘Azîz şerhu’l-Vecîz (eş-Şerhu’l-kebîr), Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. baskı, 1436/2015. - Şâfiî, Muhammed b. İdrîs (ö. 150-204 / 767-820), el-Ümm, Kahire, Dâru’l-Ğadi’l-Arabî, 1. baskı, 1410/1990. -Şâfiî, Muhammed b. İdrîs (ö. 150-204 / 767-820), Ahkâmü’l-Kur’ân, Ahkâmü’l-Kur’ân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, Beyrut- Lübnan 1427/2006. - Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali (ö. 476/1084), et-Tenbîh fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfi’î, Beyrut, Dâru’l-Erkam, 1. baskı, 1418/1997. - Tirmizî, Muhammed b. Îsâ (ö. 279/892), Sünen, c. I-V, Thk. A. M. Şâkir, Kahire, 135/937. - Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Seriyy (ö. 311/923), Me’ânî’l-Kur’ân ve Î’râbüh, Beyrut, Âlemü’l-Kütüb, 1. baskı, 1408/1988. - Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144), el-Keşşâf, Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, … 1429/2008.