KÂDİRİYYE TARÎKATI HÂLİSİYYE ŞUBESİ’NDE İCRÂ EDİLEN FERDÎ VE CEMAATLE ZİKİRLER

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 13, 44 - 70, 31.12.2023

Mikail Dumlu

Öz

Kadirîlik, Abdülkâdir-i Geylânî’ye (v.561/1165-66) nisbet edilen İslâm dünyasının ilk ve en yaygın tarikatıdır. Kâdiriyye Tarîkatının elliye yakın şubesi bulunmaktadır. Hâlisiyye şubesi bunlar arasında en yaygın ve günümüze kadar varlığını devam ettiren şubelerden birisidir. Tasavvuf târihinde kol pîri ifadesi, tarîkatın asıl pîrinin vefâtından sonraki dönemlerde yaşamış, tarîkatın gelişmesi ve yayılması yönünde önemli hizmetleri olmuş, tarîkatın usûl ve kâidelerini tesbit ve tertip etmiş veya bu alanda yeni bir ictihad şeklinde değişiklikler yapmış olan büyük mürşidler için kullanılan bir tabirdir. Saydığımız bu önemli hizmetlerin tamamını bir kısmını gerçekleştirmiş olmaları kendilerinin tarîkat içinde “Pîr-i Sânî/İkinci Pîr” olarak anılmalarına ve kurdukları kolun da yeni bir isimle anılmasına vesîle olmuştur.
Hâlisiyye’nin kurucusu olan Abdurrahman Hâlis Talebânî tarîkatta esmâ-i seb’a ile icrâ edilen seyr ü sülûk usulünü kelime-i tevhîd ve lafza-i celâle hasretmiş, tarikat virdlerinde birtakım kısaltmalar ve zikir şeklinde farklı uygulamalar ihdas etmek suretiyle yeni ictihadlarda bulunmuştur. Ayrıca daha önce tarikat zikrinde kullanılmadığı halde ilk kez kudüm ve benzeri aletlerin çalınmasına cevaz vermiş olması sebebiyle kol pîri veya pîr-i sânî olarak anılmıştır. Tarîkatları veli yetiştirme mektepleri olarak değerlendirirsek kalp tasfiyesi ve nefs tezkiyesinde evrâd ve ezkârın önemi ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada Kâdiriyye-i Hâlisiyye’nin seyr-ü sülük eğitiminde önemli bir konuma sahip olan ferdî ve toplu zikir uygulamaları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kâdiriyye, Hâlisiyye, Tasavvuf, Tarîkat, Mürşid

Kaynakça

• Abdülkâdir Geylânî, el-Fethu’r-Rabbânî ve’l-Feyzu’r-Rahmânî, Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, 1973 çev. Abdülkâdir Akçiçek, İlahi Armağan, İstanbul, Bedir Yayınevi, 1988.
• Abdülkâdir Geylânî, el-Gunye. Thk. Ferac el-Velid, Bağdad: Mektebetü’ş-Şarki’l-Cedid. el-Gunye li-Tâlibî Tarîki’l-Hak, Mısır, Matbaatu Muhammed Ali Sabîh, 1988, çev. Abdülkâdir Akçiçek, Hakkı Arayanların Kitabı, İstanbul, Sağlam Kitabevi, 1991
• Abdulcebbar Kavak. Osmanlı Döneminde Kuzey Irak’ta Tasavvuf 17. Yüzyıl. Ankara, Hermes Ofset, 2016.
• Abdülaziz Cumhur. Sultânu’l Evliyâ Hz. Abdülkâdir Geylânî: Asrı, Hayatı, Tarîkatı, Eserleri, İstanbul, Cumhur Yayınları, 1981.
• Ahmet Karakuş, Modern Türk Şiirinde Tasavvuf, (İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2021).
• Ayhan Selçuk, “Kurtlar Vadisi Irak Filminde Kültürel Ögeler ve Kimlik Sunumları Üzerine Bir İnceleme”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 22 (Kış-Bahar), 2006.
• Birol Yıldırım. Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul, Büyüyen Ay Yayınları, 2019.
• Harirîzâde Muhammed Kemaleddin. Tıbyânu Vesâili’l Hakâyık fi Beyâni Selâsili’t Tarâik. Süleymâniye Kütüphanesi; İbrahim Efendi, No: 430 432, III/I, vr.37, t.y.
• Hocazâde Ahmed Hilmî. Hadîkatü’l Evliyâ’dan Silsile i Meşâyih-i Kâdiriyye, İstanbul, Şirket-i Mürettebiyye Matbaası, H. 1318.
• Hüseyin Fevzi Paşa. Ukûdi’l Cevâhir fi Selâsili’l Ekâbir, trc. Melih Yuluğ, İstanbul, Uluçınar Yayınları, 1979
• Hüseyin Vassâf, Sefîne i Evliyâ, Osmanlıca’dan çev. Mehmet Akkuş Ali Yılmaz, İstanbul, Seha Neşriyat, 1990.
• İmam Şa’ranî. Tabakâtü’l Kübrâ, trc. Abdülkâdir Akçiçek, İstanbul, Erkam Yayınları, 1986.
• İmam ı Rabbânî, Ahmed b. Abdülahad el-Fârûkî es-Serhendî. el-Mektûbât, İstanbul, Demir Kitapevi, 1963.
• İsa Çelik. Vuslata Davet - Kırımlı Selim Baba Hayatı Ve Tasavvufî Eserleri, İstanbul, İnsan Yayınları, 2004.
• İslam Alimleri Ansiklopedisi, t.y., 18 cilt.
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Osmanlı Tarihi, I XI, 2. bs., Ankara, TTK. Basımevi, 1983.
• Mehmet Albayrak, Halisa ve Seçkinleri, Basılmamış Kitap, t.y.
• Mehmet Zeki Pakalın. Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, MEB I III, 2. Bs I, 1971.
• Muhammed b. Yahya et-Tâdifî. Kalâidü’l-Cevâhir fî Menâkıbi’ş-Şeyh Abdilkâdir el-Cîlânî, Kâhire, Matbaa-i Meymene, 1317.
• Muhittin Uysal, Tespit veYorum Bakımından Tasavvuf Kitaplarında Bulunan İhtilaflı Haberler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 1999.
• Mustafa Hayri Öğüt. Hacı Mustafa Hayri Baba. İstanbul, Mega Basın Yayın, 2016.
• Mustafa Yaşar İşçi Göletderevî, Miftâhu’l-İrşâd, Basılmamış Kitap, t.y.
• Nihat Azamat. “Kâdiriyye” İstanbul: DİA, TDV Yayınları, 2001.
• Osman Türer. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul, Seha Neşriyat, 1998.
• Sadık Vicdânî. Tomâr ı Turûk ı Aliyye: Tarîkatler ve Silsileleri, Melâmiyye, Kâdiriyye, Halvetiyye, Sûfî ve Tasavvuf, haz. İrfan Gündüz, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1995.
• Selçuk Eraydın. Tasavvuf ve Tarîkatlar, 6.bs., İstanbul, İFAV Yayınları, 2001.
• Süleyman Uludağ. Abdülkâdir Geylânî. İslâm Ansiklopedisi. (I/234-239) İstanbul, TDV. Yayınları, 1988.
• Yaşar Nuri Öztürk. Tasavvufun Ruhu ve Tarîkatlar, İstanbul, Sidre Yayıncılık, 1988.