The Mamluk Sultan al-Malik al-Zahir Jaqmaq and His Stance on Foreign Policy (1438-1453)

Year 2025, Issue: 3, 66 - 78, 15.05.2025

Yusuf Yılmaz

https://doi.org/10.62425/ahbar.1462434

Abstract

The Mamluk State ruled between 1250-1517, centered in Egypt, and played an active role in history in the socio-cultural sense by carrying the traces of the Seljuk State during this time. Sultan Chakmak, who succeeded Sultan Barsbây, established his sovereignty as a result of the allegiance of the state officials and because he was the desired person. After ascending to the throne, Sultan Djakmak ensured stability in the country by suppressing internal rebellions and then fought against non-Muslim elements operating in the Eastern Mediterranean. He organized expeditions especially against the Knights of Rhodes and the Kingdom of Cyprus, but he was not as successful as his predecessor Sultan Barsbây. Nevertheless, his efforts to maintain the Muslim presence in the Eastern Mediterranean inspired the policies of the Ottoman Empire in the following period.
Sultan Djakmak also established diplomatic relations with the Muslim states and principalities in the region and engaged in various political relations with the Ottomans, Karamanids, Dulkadirids, Akkoyunids and Karakoyunids. He also conducted diplomacy with Timur and Safavid states and tried to provide support to the Muslims of North Africa and Andalusia. However, during this period, plague epidemics, economic crises and famine were the factors that limited the Mamluk State's foreign policy moves. In this study, the balance policy followed by Sultan Djakmak in foreign policy and the reflections of this policy are discussed.

Keywords

Al-Malik al-Zahir Jaqmaq , Foreign Policy , Eastern Mediterranean

Memlûk Sultanı el-Melikü’z-Zâhir Çakmak ve Dış Politikadaki Tutumu (1438-1453)

Abstract

Memlûk Devleti 1250-1517 yılları arasında Mısır merkezli olarak hüküm sürmüş ve bu zaman zarfında Selçuklu Devleti’nin izlerini taşıyarak tarihte sosyo kültürel anlamda etkin bir rol oynamıştır. Sultan Barsbây’dan sonra cülûs eden Sultan Çakmak, devlet ricalinin biati neticesinde ve istenilen kimse olması hasebiyle hâkimiyetini tesis etmiştir. Sultan Çakmak, tahta geçtikten sonra iç isyanları bastırarak ülke içindeki istikrarı sağlamış, ardından Doğu Akdeniz’de faaliyet gösteren gayrimüslim unsurlara karşı mücadele etmiştir. Özellikle Rodos Şövalyeleri ve Kıbrıs Krallığına karşı seferler düzenlemiş, ancak selefi Sultan Barsbây kadar başarılı olamamıştır. Yine de Doğu Akdeniz’de Müslümanların varlığını sürdürme çabası, Osmanlı Devleti’nin ilerleyen dönemdeki politikalarına ilham kaynağı olmuştur.
Sultan Çakmak, bölgedeki Müslüman devletler ve beyliklerle de diplomatik ilişkiler kurmuş, Osmanlı, Karamanoğulları, Dulkadiroğulları, Akkoyunlular ve Karakoyunlular ile çeşitli siyasi münasebetlerde bulunmuştur. Timur ve Safevî Devletleriyle de diplomasi yürütmüş, ayrıca Kuzey Afrika ve Endülüs Müslümanlarına da destek sağlamaya çalışmıştır. Ancak bu dönemde veba salgınları, ekonomik krizler ve kıtlık gibi Memlûk Devleti’nin dış politikadaki hamlelerini sınırlayan etkenler olmuştur. Bu çalışmada, Sultan Çakmak’ın dış politikada izlediği denge siyaseti ve bu siyasetin yansımaları ele alınmıştır.

Keywords

el-Melikü’z Zâhir Çakmak , Dış Politika , Doğu Akdeniz

Supporting Institution

Yok

Thanks

Teşekkür ederim.

References

• Ağalarlı, Mübariz. “16. Yüzyılın Başlarında Safevî Devletiyle Memlûk Devleti Arasında Siyasi İlişkilere Genel Bir Bakış”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3, sy. 2 (2010): 124-135.
• Ağır, Mesut ve Kürşat Solak. “Memlûk Devleti’nin Akdeniz’deki Önemli Siyasî Faaliyetleri”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, sy. 14 (2016): 107-130.
• Ağır, Mesut. “Memlûk Sultanı el-Melik ez-Zâhir Seyfeddin Çakmak Dönemi (1438-1453)”. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2020.
• Ağır, Mesut. “Memlûk Sultanı el-Melik ez-Zâhir Seyfeddîn Çakmak Döneminde Memlûk-Dulkadir Münasebetleri (1438–1453).” İçinde Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, ed. Cevdet Kabakçı ve Serdar Yakar. 153-161. İstanbul: Kristal Reklam ve Matbacılık, 2012).
• Ağır, Mesut. Avrupalı Seyyahların Gözüyle Memlûk Türk Devleti. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Ağır, Mesut. “Memlûklerde Asabiyye”. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 21 (2008): 1-14.
• Aka, İsmail. Timurlular. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Aka, İsmail. Mirza Şahruh ve Zamanı (1405–1447). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.: 180-181.
• Aka, İsmail. “Şâhruh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38: 293-295. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Alıç, Samet. “Dulkadir Beyliği”. Kahramanmaraş Ansiklopedisi. 184. Kahramanmaraş: 2018.
• Alıç, Samet. “Dulkadir Beyliği’nin Komşu Beylik ve Devletlerle Münasebetleri (1437-1522)”. Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 2017.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlûkler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlûk-Kıbrıs İlişkileri (Kıbrıs’ta İlk Türk Hâkimiyeti). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016.
• Bozkurt, Nebi. “Nûbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 28: 222-223. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Clot, André. Kölelerin İmparatorluğu: Memlûklerin Mısırı. Çeviren Turhan Ilgaz. İstanbul: Melisa Matbaası, 2005. Çubukçu, Asri. “el Melikü’z Zâhir Çakmak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8: 192-193. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Danışman, Zuhuri. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. C. 3. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1964.
• Erdem, İlhan ve Paydaş, Kazım. Akkoyunlu Devleti Tarihi: Siyaset, Teşkilat, Kültür. Ankara: Birleşik Yayınları, 2007.
• Erlich, Haggai. The Cross and the River: Ethiopia, Egypt, and the Nile. Boulder. CO: Lynne Rienner Publishers, 2002.
• Ersan, Mehmet ve Alican, Mustafa. Beylikler Devri Türkiye Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Gökhan, İlyas. “Memlûk Sultanı Zahir Seyfeddin Çakmak Döneminin Salgın Hastalık ve İktisadî Buhranları”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 15 (2006): 341-366.
• Güler, Hatice. Memlûkler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• el-Harithy, Howayda. “Female Patronage of Mamlūk Architecture in Cairo”. In Beyond the Exotic: Women’s Histories in Islamic Societies, edited by Amira al-Azhary Sonbol. New York: Syracuse University Press, 2005. 329.
• İbn İyâs. Bedâ’i’u’z-zühûr fî vekâyiʿi’d-duhûr. C. 2, Neşr Muhammed Mustafa, Kahire: 1975.
• İbni Tagrîberdî. En-Nücûmu’z-Zâhire / Parlayan Yıldızlar. Çeviren Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Ibsa Ahmed Hassen. “Etiyopya’da Müslüman-Hıristiyan Savaşları (13-16. Yüzyıllar)”. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, sy. 5 (2018): 71-92.
• Kanat, Cüneyt. “Memlûk Sultanı Melik ez-Zâhir Seyfeddin Çakmak’ın Rodos Seferleri (1440-1443-1444)”. İçinde Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, Editör Nejdet Bilgi ve Mehmet Ersan İzmir: Beta Basım Yayın, 1999.
• Kanat, Cüneyt. “Memlük-Timurlu Münasebetleri”. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 1996.
• Kapanşahin, Muhittin-Aksoy Ömer Faruk. “Osmanlı-Endülüs İlişkileri ve Osmanlı Yardımlarının Gecikme Sebepleri”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 2 (Aralık 2022): 297-314.
• Kızıltoprak, Süleyman. “Memlûk Sistemi ve Memlûk Devleti’nin Kuruluşu”. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1997.
• Kızıltoprak, Süleyman. “Memlûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19: 87-90. Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kondo, Nobuaki. Persian Documents: Social History of Iran and Turan in the 15th 19th Centuries. Londra: Routledge, 2003).
• Kopraman, Kazım Yaşar. “Memlûkler”. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Kopraman, Kazım Yaşar. “Barsbay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 5:84-85. İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Kopraman, Kazım Yaşar. Mısır Memlükleri Tarihi: Şeyh el-Mahmûdî Devri (1412–1421). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Kopraman, Kazım Yaşar. “Memlûk-Osmanlı Münasebetleri”. Türkler Ansiklopedisi, C. 9 (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), 470-485.
• Makdîsî. Mısır’daki İslâm Devletleri ve Türk Memlûklerin Faziletleri. Çeviren Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2019.
• Merçil, Erdoğan. “Alâiye Beyliği”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2: 332-333. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989,
• Necîb el-Vesîmî. Çerkez Memlûkleri ve Karamanoğulları Arasındaki Siyasi İlişkiler (1382-1483). Çeviren Kazım Uzun, Tarih Okulu Dergisi, sy. 33 (Mart 2018): 1177-1200.
• Necefli, Tofiq. “Akkoyunlu-Memlûk Devleti İlişkileri”, İçinde 18. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2022: 809-810.
• Necefli, Tofiq. “Karakoyunlu-Memlûk İlişkilerinin Çağdaş Türkiye Tarihi’nde Araştırılmasına Dair”. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, c. VI, sy. 2 (2010): 103-115.
• Özdemir, Mehmet. “Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi mi?”. İslâmi Araştırmalar Dergisi, c. 12 (1999): 283-296.
• Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11:211-225. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Sağlam, Ahmet. Sorularla Memlûk Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2023.
• Solak, Kürşat. “Memlûkler ve Alaiyye”. Tarih Okulu Dergisi, sy. 12 (2012): 117-128.,
• Solak, Kürşat. “Memlûk Devleti ve Kuzey Anadolu”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, sy. 3 (2012): 109-121.
• Sümer, Faruk. “Ramazanoğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34: 442-445. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Sümer, Faruk. “Karakoyunlular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:434-438. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Sümer, Faruk. “Karamanoğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:454-460. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Sümer, Faruk. “Akkoyunlular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2:270-274. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Şeşen, Ramazan. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları, 2012.
• Şimşek, Fatma. “Ortaçağ’dan Osmanlı Dönemine Doğu Akdeniz’de Rekabet Kıskacında Bir Ada: Meis”. Tarih İncelemeleri Dergisi 37, sy. 2(İzmir 2022): 657-685.
• Tekindağ, Şehabeddin. “Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış”. Tarih Dergisi, sy. 25 (2011): 1-38.
• Tekindağ, Şehabeddin. “Berkuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 5:511-512. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Turan, Şerafettin. “Bayezid II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 5:234-238. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Uzun, Kazım. “VII. Haçlı Seferi ve Memlûk Devleti’nin Kuruluşu”, Tarih İncelemeleri Dergisi 35, sy. 2 (2020): 727-751.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Memlûk Sultanları Yanına İltica Etmiş Olan Osmanlı Hanedanına Mensub Şehzadeler”, Belleten 17, sy. 68 (1953): 519-536.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Üstün, Ergun. “Memlûk Devleti’nin Kıbrıs’ı Hakimiyeti Altına Alması”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 1, sy. 1 (2018): 26-42.
• Woods, John E. Akkoyunlular, Aşiret, Konfederasyon, İmparatorluk: 15. Yüzyıl Türk-İran Siyaseti Üzerine Bir İnceleme. Çeviren Sibel Özbudun. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1993.
• Yücel, Yaşar ve Ali Sevim. Osmanlı Klasik Döneminin Üç Hükümdarı: Fâtih - Yavuz - Kanûnî. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Yılmaz, Hasan. Memlûkler ve Memlûk Halifeleri. Ankara: Elips Yayınevi, 2019.
• Yiğit Akkuş, Fatma. “Memlûk Devleti’nde Veraset Usûlü Yok Mudur?”. İçinde XIII. Türk Tarih Kongresi, C. 7. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Yiğit Akkuş, Fatma. “Memlûkler Döneminde Çukurova”. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2011.
• Yiğit, İsmail. Memlûkler. İstanbul: Kyıhan Yayınları, 2015.
• Yiğit, İsmail. “Memlûkler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19:90-97. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Yiğit, Ridvan. “Mısır Memlûkleri Devleti’nde el-Melik El-Eşref Barsbây Dönemi (1422-1438)”. Yüksek Lisans Tezi, Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2014.
• Yinanç, Refet. Dulkadir Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Yinanç, Refet. “Dulkadiroğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9:553-557. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.