Emelia Bthyna Hornby’nin mektuplarında Kırım Savaşı sırasında İstanbul: kentin temsili ve kent göstergelerinin özde çeviri kavramı odağında incelenmesi

Year 2025, Volume: 3 Issue: 1, 9 - 37, 07.05.2025

Sündüz Kasar , Zeynep Duymaz

Abstract

İngiliz seyyah Emelia Bthyna Hornby’nin Constantinople During Crimean War (1863) adlı eseri, yazarın İstanbul’da bulunduğu 1855-1860 yılları arasında ailesi ve dostlarına gönderdiği mektuplardan oluşur. Eser, Kerem Işık tarafından Kırım Savaşı Sırasında İstanbul (2007) başlığıyla Türkçeye çevrilmiştir. Seyahatname özelliği de taşıyan gezi mektuplarında Hornby, Osmanlı topraklarında yaşadığı ve tanık olduğu olaylara ilişkin gözlemlerinden yola çıkarak toplumsal, kültürel ve siyasal yaşama dair duygu ve düşüncelerini ailesine ve yakın arkadaşlarına samimi bir dille aktarır. Mektupların Türk dili ve kültürüne ait göstergeler içermesi, yazarın bu göstergeleri bir tür çeviri işleminden geçirerek İngilizceye aktardığını gösterir. Yazıldığı İngiliz dilinden farklı olarak Türk dili ve kültürüne ait göstergeler içeren mektuplar, İngiliz dil ve kültür dizgesinde özgün bir eser olarak yer alsa da okurlarında bir çeviri metin okudukları izlenimi yaratabilir. Bu doğrultuda, eserdeki kente ait göstergeler, Sündüz Öztürk Kasar’ın yeni bir kavram olarak tasarladığı özde çeviri bağlamında ele alınacak ve eserin Türkçe çevirisi özde çeviri eserle karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Kent göstergelerinin dilden dile aktarımındaki farklı uygulamaları belirlemek ve çevirmen tutumlarını analiz etmek için Eirlys Davies’in (2003) kültürel öğelerin çevirisi için sunduğu çeviri stratejilerinden yararlanılacaktır. Çalışmamızın amacı Hornby’nin Osmanlı topraklarında, Türk dili ve kültürüne ait göstergeleri İngiliz okura nasıl aktardığının ve bu göstergelerin Türk okura nasıl sunulduğunun gösterilmesi ve böylece özde çeviri ile onu çıkış noktasına döndüren metinlerde kent göstergelerinin geçirdiği dönüşümün ortaya konmasıdır.

Keywords

Özde çeviri, çeviri göstergebilimi, kent göstergebilimi, gezi mektupları

Constantinople during Crimean War in Emelia Bthyna Hornby’ s letters: the representation of the city and the transfer of urban signs within the context of watermark translation

Abstract

Emelia Bthyna Hornby's Constantinople During the Crimean War (1863) is a work composed of letters the author sent to her family and friends during her stay in Istanbul between 1855 and 1860. Translated into Turkish by Kerem Işık under the title Kırım Savaşı Sırasında İstanbul (2007), this travelogue-like collection of travel letters captures Hornby's observations of and reflections on the social, cultural, political, and communal life in Ottoman territories. The inclusion of Turkish linguistic and cultural elements in the letters indicates that the author transfers these elements through a form of translation. Although the letters stand as an original work within the English linguistic and cultural system, they may give readers the impression of encountering a translated text. In this context, this study examines the urban signs in the letters through the lens of watermark translation, a concept newly introduced by Sündüz Öztürk Kasar. To identify different applications in the transfer of urban signs from one language to another and to analyze translator attitudes, Eirlys Davies' (2003) translation strategies for cultural elements will be utilized. The aim of our study is to demonstrate how Hornby conveyed signs related to the Ottoman lands, the Turkish language, and culture to English readers and how these signs were presented to Turkish readers. In doing so, we seek to reveal the transformation of urban signs in watermark translation and in texts that return them to their original context.

Keywords

watermark translation, semiotics of translation, urban semiotics

References

• Adams, P. G. (2014). Travel literature and the evolution of the novel. University Press of Kentucky.
• Aytaç, G. (1995). Edebiyat yazıları III. Gündoğan Yayınları.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven, Mehmet Rifat ve Sema Rifat (Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Barthes, R. (2015). Bir deneme bir ders: Eiffel Kulesi ve açılış dersi, Mehmet Rifat ve Sema Rifat (Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Bassnett, S. (1998). When is a translation not a translation?. S. Bassnett ve A. Lefevere (Eds.), Constructing Cultures: Essays on Literary Translation içinde (ss. 25-40). Multilingual Matters.
• Bassnett, S. (2002). Travel writing and gender. P. Hulme ve T. Youngs (Eds), The Cambridge companion to travel writing içinde (ss. 225-241). Cambridge University Press.
• Bassnett, S. (2004). Traveling and translating. World Literature in English. 40(2), 66-76.
• Begiç, H. N. ve Öz, C. (2020). Türk kültüründe çobanlık ve çoban kiysisi – kepenek, çoban kürkü. Türkoloji, (102), 105-124.
• Bulut, N. G. (2016). 19. yüzyıl seyahat yazımında oryantalist etkiler: Lady Hornby’nin İstanbul Mektupları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Britannica. (13.07.2024). Third Courtyard. https://www.britannica.com/topic/Topkapi-Palace-Museum/Third-courtyard
• Cimilli, H. C. (2008). Topkapı Sarayı Anıtsal Kapılarının İşlev ve Sembolizm Açısından İncelenmesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Cosculluela, C.. (1996). Traductologie et sémiotique peircienne: l'émergence d'une interdisciplinarité [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Bordeaux: Université Michel de Montaigne Bordeaux III.
• Cosculluela, C. (2003). Semiotics and translation studies: An emerging interdisciplinarity. Semiotica, 2003(145), 105-137. https://doi.org/10.1515/semi.2003.045
• Coquet, J.-C. ve Öztürk Kasar, S. (2003). Discours, Sémiotique et Traduction, Hommage à Émile Benveniste à l’occasion du centenaire de sa naissance, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Çelik, K. (2021). 19. Yüzyıl İstanbul’unun Julia Pardoe’nun Gözünden Özde Çeviri Kavramıyla Okunması ve Aslına Çevirilerinin Değerlendirilmesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Çelik, K. (2025). The analysis of the culture-specific items in Roberta Rich’s The Harem Midwife and in its Turkish translation within the framework of watermark translation and retro-translation. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (31), 435-451.
• Demirci, E. ve Tekin Çetin, N. (2025). Frankofon yazar Ahmadou Kourouma’nın Allah N’est Pas Obligé (Allah Mecbur Değil Ki) adlı yapıtı üzerine çeviri göstergebilimi bağlamında bir inceleme. Söylem Filoloji Dergisi (Çeviribilim Özel Sayısı II), 542-567. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1601804
• Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Sami Güneyçal (Haz.). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Drummond, C. (1928). Introduction. Sir Edmund Hornby: An Autobiography (xiii-xiv). Boston: Houghton Mifflin.
• Eco, U. (2025). Neredeyse Aynı Şeyi Söylemek, Eren Cendey (Çev.). Doğan Kitap.
• Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Şükrü Halûk Akalın (Haz.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Fabbri, P. (2020). Interview of Paolo Fabbri by Evangelos Kourdis. Punctum, 06(01), 309-318.
• Gorlée, D. L. (1994). Semiotics and the problem of translation: With special reference to the semiotics of Charles S. Peirce. Rodopi.
• Göbel, H. B. (2024). Les traces de la traduction et de la ville dans Aziyadé de Pierre Loti: un exemple de « traduction en filigrane » dans le cadre de la sémiotique de la traduction et de la sémiotique de la ville [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Galatasaray Üniversitesi.
• Gülmüş Sırkıntı, H. (2021). Çeviri Göstergebilimi Bağlamında Özde Çeviri: Halide Edib'in The Clown and His Daughter Başlıklı Eserinin ve Çevirilerinin Yeni Kavramlar Işığında İncelenmesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Gülmüş Sırkıntı, H. (2023). Yazınsal çeviride etik ikilemler: Türkçede Bab-ı Ali’nin baş tercümanlarından Andrew Ryan’ın hatıraları. IU Journal of Translation Studies, (18), 41-60.
• Hornby, L. E. B. (1863). Constantinople During The Crimean War. Richard Bently.
• Hornby, L. E. B. (2007). Kırım Savaşı Sırasında İstanbul, Kerem Işık (Çev.). Kitap Yayınevi
• İslam Ansiklopedisi. (13.07.2024). Bâbüssaâde. https://islamansiklopedisi.org.tr/babussaade
• Kefeli, E. (2002). Anlatım tekniği olarak mektup. Kitabevi.
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Sümerbank Yayınları.
• Ludskanov, A. (1975). A semiotic approach to the theory of translation. Language Sciences, 35, 5-8.
• Nowotna, M. (2002). Le sujet, son lieu, son temps. Sémiotique et traduction littéraire. Peeters.
• Nowotna, M. (2021). La perception et la forme. Comment traduit-on? Classiques Garnier.
• Oxford Dictionary Çevrim İçi Sözlüğü. (05.08.2024). Cloak. https://www.oed.com/dictionary/cloak_n?tab=meaning_and_use#9133619
• Öztürk Kasar, S. (2012). Traduction de la ville sous le point de vue sémiotique: Istanbul à travers ses signes en trois langues. N. Rentel ve S. Schwerter (Éds.), Défis et enjeux de la médiation interculturelle içinde (ss. 267-285). Peter Lang.
• Öztürk Kasar, S. (2020). Çeviri göstergebilimi ile kent göstergebiliminin bütünleşik bağlamında özde çeviri kavramının incelenmesi. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi. 1(1), 1-25.
• Öztürk Kasar, S. (2021). Traduire la ville en filigrane: Istanbul par Georges Simenon dans Les Clients d’Avrenos. C. Gravet ve K. Lievois (Éds.), Vous avez dit littérature belge francophone? Le défi de la traduction içinde (ss. 235-266). Peter Lang.
• Öztürk Kasar, S. (2022). A typology of watermark translations through the prism of semio-translation studies. BAIBU-ICASTIS Book of Abstracts, RumeliYA, 1–8.
• Öztürk Kasar, S. (2023). Deux cas de «traduction en filigrane» dans la littérature de migration : Das Leben ist eine Karawanserei d’Emine Sevgi Özdamar. N. Rentel, S. Schwerter ve F. Amselle (Éds.), Traduire l’expérience migratoire içinde (ss. 195-210). Peter Lang.
• Öztürk Kasar, S. (2024). Typologie des traductions en filigrane au prisme de la sémio-traductologie. D. Tuna ve N. M. Uysal (Eds.), Multimodal insights into translation and interpreting studies içinde (ss. 1-24). Logos Verlag Berlin GmbH.
• Öztürk Kasar, S. ve Gülmüş Sırkıntı, H. (2021). “Çeviri göstergebilimi bağlamında bir özde çeviri örneği: The Clown and His Daughter”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (23), 1042-1057. https://doi.org/10.29000/rumelide.949995
• Öztürk Kasar, S. ve Çelik, K. (2021). Bir özde çeviri örneği The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836 ve aslına çevirilerinde kenti temsil eden göstergelerin aktarımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (23), 1067-1084. https://doi.org/10.29000/rumelide.950011
• Öztürk Kasar, S., Güneş, S. ve Sarı, M. (2024). Karanov, Macarov ve Naçov’un İstanbul’u anlatan Bulgarca eserlerinin ve Türkçe çevirilerinin özde çeviri bağlamında incelenmesi. Abant Çeviribilim Dergisi, 2(2), 45-63.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parla, J. (1985). Efendilik, şarkiyatçılık, kölelik. İletişim Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (2002). Saray-ı Hümayun/Topkapı Sarayı. Denizbank Yayınları.
• Sancaktaroğlu Bozkurt, S. ve Sönmez Dinçkan, Y. (2024). Kim Bu: Bir özde çeviri örneği olarak Joan Kim Erkan’ın Lady Who başlıklı eserinin ve aslına çevirisinin incelenmesi”. IU Journal of Translation Studies (20), 138-160. https://doi.org/10.26650/iujts.2024.1466978
• Stecconi, U. (2006). The foundation of a general theory of translation built on the semiosis of C.S. Peirce. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. London: University College London.
• Tanpınar, A. H. (2007). XIX. asır Türk edebiyatı tarihi. YKY.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük. (20.09.2024). İmam. https://sozluk.gov.tr/
• Torop, P. (2000). Towards the semiotics of translation. Semiotica. 128(3-4), 597-609.
• Tuna, D. (2020). Yazarın zihninde bir çeviri edimi: Özde çeviri ürünü olarak kaynak metin ve aslına çevirisi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (Ö8), 882-904.
• Tuna, D. ve Çelik, B. (2021). From wiping out of the meaning to over-interpretation: The translator as covert co-author in the rewriting of Istanbul. Journal of Language and Linguistic Studies, 17(Special Issue 2), 1083-1098. https://www.jlls.org/index.php/jlls/article/view/2279/741
• Tuna, D. ve Çelik Özkan, B. (2022). Şehir göstergelerinin (ç)evrilmesi: Bir İstanbul anlatısının başkalaşmış yüzleri. Söylem Filoloji Dergisi, 7(2), 390-416. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1113791
• Tuncel, B. (1974). Mektup türüne giriş. Türk Dili Dergisi Mektup Özel Sayısı, No: 274. 9-13.
• Yerasimos, S. (1999). Tanzimat’ın kent reformları üzerine. P. Dumont ve F. Georgeon (Eds.), Modernleşme sürecinde Osmanlı kentleri içinde (ss. 1-19), Ali Berktay (Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.