MEŞÂ’İRÜ’Ş-ŞU’ARÂ’DA “HAYÂL TASARIMLARI”

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 142 - 155, 31.12.2018

Duygu Bingöl

https://doi.org/10.34083/akaded.486677

Öz

MEŞÂ’İRÜ’Ş-ŞU’ARÂ’DA “HAYÂL TASARIMLARI”                                                                                                                                

ÖZET

Edebiyat tarihi için en önemli
kaynaklardan biri olan şuʿarâ tezkirelerinde birtakım kalıplaşmış sözcükler
kullanılır. Bu sözcüklerin, sözlüklerde yer alan manalarının dışında belirli
bir anlam çerçeveleri mevcuttur. Kimi zaman temel anlamlarıyla kullanılan bu
kelimeler, çoğu zaman yan anlamlarıyla ya da benzetmeye dayalı edebi sanat
oluşturacak biçimde kullanımlarıyla karşımıza çıkmaktadır. “Hayâl” sözcüğü
bunların başında gelir. Bu çalışmada Âşık Çelebi’nin Meşâ’irü’ş-Şuʿarâ’sında
kullanılan “hayâl” ibâresinin duygu tasarımları verilmiş ve şairlerin
zevklerini, yeteneklerini ve şiir yazma kabiliyetlerini anlatırken farklı
manalar, soyut tamlamalar, mecazla örülü anlamlar, gruplandırılarak anlam
çerçevesi belirlenmiştir. Çalışmada asıl konuya geçmeden evvel, Meşâirü’ş-şuʿârâ
hakkında birkaç paragrafı geçmeyen önemli bilgiler verilmiştir. Ardından
çalışmanın özünü oluşturan “hayâl” sözcüğü TEBDİZ Projesi’nde taratılmış ve 2054
adet sonuç verdiği gözlemlenmiştir. Bu sözcüğün karşımıza geçen anlamlarından
bazıları şunlardır: “Aslı olmadığı halde zihinde kurulan şey / Düş/
Gerçekleşmesi özlenen şey/ Fikir, imge”. Başvurulan çeşitli sözlüklerde de
“hayâl” kelimesinin TEBDİZ’de karşımıza çıkan anlamlarından çok farklı olmadığı
tespit edilmiştir. Yazıda Meşâirü’ş-şuʿarâ’da geçen “Hayâl” kullanımları,
belirli bir anlam çerçevesi dahilinde incelenmiş ve en çok “tasarımlar” söz
konusu olduğunda kullanıldığı tespit edilmiştir. Ardından sözcüğün kullanımı
ile ilgili istatistiksel bilgiler verişmiştir. Tasarımlar, alt başlıklar
halinde gruplandırılmış ve her bir başlık için tezkireden örnekler sunulmuştur.
Birtakım tablolar ile de desteklenen çalışmamız, bir kelimenin –bu çalışmada
hayâl- ne çok farklı manası olduğunu, arkasına veya önüne aldığı isimler,
sıfatlar ve fiillerle değişik tasarımlar oluşturduğunu, temel ve yan
anlamlarıyla sanatlı söyleyişlere sebebiyet verdiğini kanıtlamak üzerine
hazırlanmıştır. 

IMAGINATION DESIGNS IN
MEŞÂİRÜ’Ş-ŞUʿÂRÂ

ABSTRACT

Some stereotypes are used i n Tezkiretu's-suara
(collection of biographies) which is one of the important sources in literature
history. These words have a certain meaning frameworks apart from the terms in
the dictionaries. These words which are sometimes used in their basic meanings,
but mostly encountered as their connotations or in a way to creat literary art
based on analogy. The main of these words is ‘imagination’. In this study,
emotion designs of anlat imagination ini which is used in Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şuʿarâ
soy, were given and different meanings, abstract phrases, metaphorical
meanings, grouping and meaning frame were defined. In this study, emotion
designs of inscription of ‘imagination’ 
which is used in Meşâ’irü’ş-Şuʿarâ of Âşık Çelebi were given and whereas
the flavour, talent and versification ability of poets were told, different
meanings, abstract phrases, metaphorical meanings were classified and meaning
frame were defined. Before to the main topic of the study, important
information about Meşâırü’ş-şu’ârâ is given within a few paragraphs. Then, the
word ‘imagination’ , which composes the essence of the study, has been searched
in the TEBDİZ Project and 2054 results have been observed. Some of the encountered
meanings of this word are as follows: The thing that is formed in the mind  though it is not real / dream / thing to be
missed / idea / image. In the various dictionaries applied, it was determined
that the word ‘imagination’ “does not differ very much from the meanings we
encountered in TEBDİZ. In the article, the use of ‘imagination’ was examined
within a certain frame of meaning and it was found that it was mostly used in
the case of ‘designs’. Then statistical information is given about the use of
the word. The designs are grouped into sub-headings and examples from the Tezkire
for each title are presented. Our study, which is supported with a number of
tables, has been prepared to prove that how a word (in this study ‘imagination’)
has many different meanings, creates different designs with nouns, adjectives
and verbs behind and before it, and gives rise to artistic expressions with its
basic and semantic meanings

Anahtar Kelimeler

Meşâ’irü’ş-Şuʿarâ, Âşık Çelebi, Hayâl, Tasarım

Kaynakça

• AKSAN, Doğan(2003) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.DEVELLİOĞLU, Ferit(2008) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.DURUSOY, Ali (2008) “Hayal”, İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 1.ERKAN, Abdülkadir (2009) , “Divan Şiirinde Şebistân-ı Hayâl Tarzı Üzerine” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 41, 35.GÖKYAY, Orhan Şaik( 2004)” Meşâirü’ş-Şuarâ”, İslam Ansiklopedisi, C. 19, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 356İSEN, Mustafa (2015) Şair Tezkireleri. Ankara: Grafiker Yay.KILIÇ, Filiz (2003) “Tezkirelerde Şiirin Âhengini Belirten Kelimeler Üzerine”, Milli Folklor Dergisi, S.60, 110KILIÇ, Filiz (2007) “Edebiyat Tarihimizin Vazgeçilmez Kaynakları: Şair Tezkireleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.10, 550MUTÇALI, Serdar (2012) Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yay.
• PARLATIR, İsmail(2006) Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yay.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla, KARTAL, Ahmet(2013) Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yay.