Divan Şiirinde “Cân-fezâ” Tabiri Üzerine

Year 2020, Volume: 4 Issue: 1, 1 - 11, 30.04.2020

Orhan Kılıçarslan

https://doi.org/10.34083/akaded.697694

Abstract

Şairlerin dil malzemesinin bütün anlam ilgilerinden derinlemesine yararlandığı klasik şiirde her tabirin, ibarenin farklı kullanımlarının ortaya konulması, metinlerin ve bu metinlerin yazıldığı dilin zenginliğini göstermesi bakımından önemlidir. Klasik şiirde şairlerin bir düzen içerisinde kurdukları beyitlerde bir tabirin yalnızca sözlüklerde kayıtlı olan ilk anlamları ile yorumlanması, yerleşik anlamın baskın bir karakterde olmasını ve diğer metinlerde de benzer biçimde ele alınmasına sebep olmuştur. Klasik edebiyatın başlangıç ve klasikleşme öncesi dönemleri birlikte düşünüldüğünde coğrafi ve kültürel anlamda ilişki içinde bulunduğu diğer dillerle etkileşimi yoğundur ve bu etkileşim incelendiğinde bahsedilen yaklaşımlar sınırlı bir yorum alanında hareket edildiğini göstermektedir. Bu makalede klasik Türk şiirinde sevgiliye ait özelliklerin sıfatı görevinde ve taşıdığı anlam açısından tarihlerde sıkça kullanılan “cân-fezâ” tabirinin tespit edilen örneklerde “âb-ı hayât” karşılığında da kullanımına ilişkin tespitler yapılmış ve bu anlamıyla da metinlerde işlendiği gösterilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Divan şiiri, Can-feza, Tabir, Bağlam

References

• Açıl, Berat(2005). Sırrî Râhile Hanım ve Dîvânı. Boğaziçi Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Ak, Coşkun(1987). Muhibbi Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akkaya, Hüseyin(1995). Nevres-i Kadim ve Türkce Divanı: İnceleme, Tenkitli metin ve Tıpkıbasım. Harvard Üniversitesi Yakındogu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Arslan, Mehmet(2004). Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Bayram, Yavuz(2008). Amasya'ya Vali Osmanlı'ya Padişah Bir Şair: Adlî [Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Dîvânının Tenkidli Metni]. Amasya: Amasya Valiliği Yayınları.
• Bilkan, Ali Fuat(2011). Nabi Divanı I-II. Anklara: Akçağ Yayınları.
• Burhân-ı Katı/Mütercim Âsım Efendi; hzl. Mürsel Öztürk, Derya Örs(2009). Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
• Çağbayır, Yaşar(2007). Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çavuşoğlu, Mehmed(1977). Yahyâ Bey, Dîvan. İstanbul: Edebiyat Fak. Basımevi.
• Devellioğlu, Ferit(2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (Eski ve Yeni Harflerle). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eren, Abdullah(1999). Çankırılı İbrahim Hurrem Divanı. Karadeniz Teknik Üniversitesi. (Yüksek Lisans Tezi). Trabzon.
• Ertürk, Mustafa(1997). Havz-ı Kevser. TDVİA. C. 16. İstanbul.
• F. Steıngass(1998). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beyrut.
• Gürgendereli, Müberra(2002). Mostarlı Ziyâî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Johnson, Francis(1852). Dictionary Persian, Arabic and English. London.
• Kanar, Mehmet(2016). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Karabey, Turgut(2015). Türk Edebiyatında Tarih Düşürme. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Köksal, M. Fatih(2003). Yenipazarlı Vâlî Hüsn ü Dil (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Lügat-i Cûdî/İbrahim Cudi Efendi; hzl. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar(2005). Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lügat-i Remzî; hzl. İsmail Ünver-Abdülkadir Gürer-Halit Biltekin(2003). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehmed Salâhî(1313). Kâmus-ı Osmânî. İstanbul.
• Olgun, İbrahim-Drahşan, Cemşit(1984). Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: Elhan Kitabevi.
• Öztürk, Furkan(2007). Bâkî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Parlatır, İsmail(2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
• Saraç, M. A. Yekta(2002). Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Servet, Mansûr(1375). Ferheng-i Kinâyât. Tahran.
• Şemî Divanı(2014). Şem’î Divanı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Şemseddin Sâmi(1317), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul.
• Şentürk, A. Atilla-Boşdurmaz, Nurcan(2012). Molla Aşkî Dîvân. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat(1970). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat(1992). Ahmet Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Yazar, Sadık(2006). Seyyid Şerîfî Mehmed Efendî; Hayatı, Divanı ve Hilyesi. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi.
• Zülfe, Ömer(2004). Yakînî [ö. 1568] Divan Tenkitli Metin-Tetkik-Dizin, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.