Sözel Hikâyecilik Geleneğinin Merkezi Kars ve Çevresinden Derlenen Halk Hikâyelerinde Mekânın İşlevi

Year 2021, Volume: 5 Issue: 2, 1489 - 1514, 30.08.2021

Latife Özcan

https://doi.org/10.34083/akaded.970589

Abstract

Anlatının temel bileşenlerinden olan mekân kavramına tarihsel süreçte farklı yaklaşımlar olmuştur. Başlangıçta anlatıda olayların yaşandığı yer olarak kabul gören mekânın, zamanla farklı işlevlerinin olduğu görülmüştür. Mekân toplumların kültürünün yaratılmasında ve şekillenmesinde etkili olmuştur. Türk edebiyatında Âşık kahvehaneleri ve beraberinde Âşıklık geleneğinin doğmasına imkân sağlamıştır. Ayrıca halk hikâyeleri de icra şekillerinin bir gereği olarak kendine yaşam alanı/icra ortamı olacak mekânlara ihtiyaç duymuş ve zuhur ettiği mekânların etkisinde kalarak gelişimini sürdürmüştür. Bu çalışmada Âşıklık geleneğinin ve sözel halk hikâyeciliğinin merkezlerinden olan Kars ve bölgesinde yetişmiş âşıkların tasnif ettiği halk hikâyelerinde mekân kavramının fiziksel ve işlevsel niteliklerini tespit etmek amacı güdülmüştür. Öncelikle mekân kavramına yaklaşımın tarihsel sürecine ve halk hikâyelerinin mekân kavramı ekseninde incelenmesine yer verilmiştir. Türk düşünce yapısının bir etkisi olarak fiziksel çevrenin bölgede anlatılan metinlerde yer aldığı görülmüştür. Bununla beraber mekânların hikâyelerde yalnızca bir sahne olmadığı ve zenginlik göstergesi, haberleşme, beddua unsuru, ad koymaya kaynaklık etme, gelir getirici unsur olma gibi işlevlerinin olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

: sözel hikâyecilik geleneği, Kars ve bölgesi, mekân, mekânın işlevi.

The Function of Place in the Folk Stories Compiled from Kars and its Surrounding as the center of Oral Storytelling

Abstract

The have been different approaches to the concept of space, which in one of the main components of the narrative, in the historical process. Over time, it has been that the space initially accepted as where the events took space in the narrative has different functions. Space has been influential in creating and shaping the culture of communities. In Turkısh literature, it has been enabled the birth of the minstrel coffees and Ashik tradition. In additıon, folk tales needed spaces that would be their living space as a requirement of their performance and continued to develop under the influence of the space derived from. In this study, it was aimed to determine the physical and functional qualities of the concept of space in folk tales classified by Ashik who grew up in Kars and its region, which is one of the centers of the tradition of Ashik and oral storytelling. First of all, the historical process of the approach to the concept of space and the examination of folk tales with respect to space are included. An effect of the Turkish thought structure, it has been seen that the physical environment is included in narratives in the region. However, it has been determined that the space in stories are not only a scene but also have functions such as an indicator of wealth, communication, an element of curse, a source for naming and an income generating element.

Keywords

sözel hikâyecilik geleneği, Kars ve bölgesi, mekân, mekânın işlevi.

References

• Acıpayamlı, Orhan (1992). Türk kültüründe “Ad Koyma Folkloru”nun morfolojik ve fonksiyonel yönlerden incelenmesi. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, 1-15.
• Akman, Eyüp (2002). Türk ve dünya kültüründe su kültü üzerine düşünceler. Gazi Üniversitesi, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 10, No:1, 1-6.
• Albayrak, Nurettin (2005). Türk halk hikâyelerinin genel özellikleri, tasnifi ve taş baskısı halk hikâyelerine bazı katkılar. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. XXVI, 39-49.
• Aydın, Oğuzhan (2017). Her yönüyle Âşık Müdâmî. Tdv Yayınları.
• Bachelard, Gaston (1957). Mekânın poetikası. (Aykut, Derman, Çev.). Kesit Yayıncılık.
• Balkaya, Adem (2013). Mekân poetikası bağlamında âşık kahvehaneleri ve âşık üzerinde kimi fonksiyonları, Turkısh Studies, Volume 8/1, Winter, 881-889.
• Boratav, Pertev Naili (2002). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çiftlikçi, Ramazan (1996). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği üzerine Âşık Murat Çobanoğlu ve Âşık Şeref Taşlıova ile bir görüşme, Folklor Edebiyat Dergisi. S 7. 97-106.
• Demir, Ayşe. (2011). Mekânın hikâyesi hikâyenin mekânı. Kesit Yayınları.
• Eğlen, Mehmet Serdal (2012). Anadolu sahası Âşık hikâyelerinde zaman ve mekân. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ergin, Muharrem. (2008). Dede korkut kitabı-1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Görkem, İsmail (2000). Halk hikâyeleri araştırmaları, çukurovalı âşık mustafa köse ve hikâye repertuarı. Akçağ Yayınları.
• Kaya, Doğan (2010). Ansiklopedik halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Karaca, İsmail (2012). Tarihi romanlarda mekân-coğrafya. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 34, 71-90.
• Kefeli, Emel (2009). Coğrafya merkezli okuma, Turkısh Studies, Volume 4, 1-I, Winter, 423-433.
• Ong, J. Walter (2012). Sözlü ve yazılı külütr sözün teknolojileşmesi.(Postacıoğlu Banon, sema Çev.) Metis Yayıncılık.
• Oymak, İskender (2010). Anadolu’da Su kültünün izleri, Fırat Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15:1, 35-55.
• Özçınar, Meral (2009). Toplumsal kültürel zaman mekân algısının anlatı inşasındaki yeri ve örnek film incelemeleri, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 37, 88-108.
• Özçınar, Meral (2010). Sinematografik zaman ve mekânın oluşumunda felsefi arka plan. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Sözen, Mustafa (2009), Doğu anlatı gelenekleri ve Türk sinemasının aidiyeti. Bilig. 50, 131-152.
• Taşlıova, M. Mete (2006). Kars’ta sözel hikâyecilik ve hikâyeler”, [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tökel, Dursun Ali (2007). Sevdakar Şah ve Gülenaz hikâyesi: yapısal açıdan bir inceleme, Turkısh Studıes. Volume 2/4, Fall, 783-794.
• Türkmen, Fikret & Cemiloğlu, Mustafa (2009). Âşık Şevki Halıcı’dan derlenen halk hikâyeleri, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, Fikret, Tan, Nail, Taşlıova, M. Mete (2014). Âşık Şeref Taşlıova’dan derlenen halk hikâyeleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, Dursun (2009). Türkler, coğrafya ve anayurtlar, Turkısh Studies. Volume 4/8, Fall, 13-22.