Tuhfe Türüne Bilinmeyen Bir Örnek: Rüknî’nin İngilizce-Türkçe Manzum Sözlüğü (Lehce-i Lankıviç)

Year 2022, Volume: 6 Issue: 2, 485 - 531, 30.08.2022

Yunus Kaplan

https://doi.org/10.34083/akaded.1142710

Abstract

Farklı türlerde kaleme alınmış birçok eseri bünyesinde barındıran Osmanlı edebî geleneğine zenginlik katan türlerden birisi de yabancı dil öğretimini önceleyen ve tuhfe olarak tesmiye olunan manzum sözlüklerdir. Bu edebî gelenekte önceleri Arapça ve Farsça dilleri için tanzim edilen ve bu ana damar üzerinden gelişimini sürdüren tuhfe geleneği; zamanla Osmanlı tebaasındaki Rumlar, Bulgarlar, Kürtler, Boşnaklar, Arnavutlar ve Ermenilerin dilleri ile bunlar dışındaki Fransızca ve Almanca gibi Batı dilleri üzerine yazılan eserlerle zenginlik kazanmıştır. Yapılan çeşitli ilmî çalışmalar neticesinde söz konusu dillerin öğretimine matuf vücut bulan eserlerden çeşitli numuneler gün yüzüne çıkarılmıştır.

Yapılan inceleme ve araştırmalarla birlikte türünün farklı örneğini teşkil eden yeni eserler gün yüzüne çıkmaya devam etmektedir. Bu çalışmanın konusunu da böyle bir gayret neticesinde varlığından haberdar olunan ve şimdiye kadar üzerinde herhangi bir bilimsel çalışma yapılmayan Lehce-i Lankıviç teşkil etmektedir. Manzum bir sözlük olan ve İngilizce-Türkçe şeklinde tanzim edilmesiyle şimdilik bilinen tek eser hüviyetine sahip olan Lehce-i Lankıviç, Rüknî mahlaslı bir şair tarafından 1281/1865 yılında telif edilmiştir. Toplam 360 beyitten müteşekkil olan eserde 1250 civarında İngilizce kelime veya ibarenin Türkçe karşılığına yer verilmiştir.

Bu çalışmada tuhfe türüne farklı bir örnek teşkil eden Lehce-i Lankıviç’in şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.

Keywords

Klasik Türk edebiyatı, manzum sözlük, İngilizce, Rüknî, Lehce-i Langıviç.

An Different Example of the Tuhfe Genre: Rüknî’s English-Turkish Verse Dictionary (Lehce-i Lankıviç)

Abstract

One of the genres that enriches the Ottoman literary tradition, which includes many works written in different genres, is the verse dictionaries that prioritize foreign language teaching and are described as tuhfe. In this literary tradition, the tradition of tuhfe, which was arranged for the Arabic and Persian languages and continues its development through this main vein, gained richness over time with works written on the languages of the Greeks, Bulgarians, Kurts, Bosnians, Albanians and Armenians who were Ottoman citizens, and on other Western languages such as French and German. As a result of various scientific studies, various samples of the works that were embodied in the teaching of the languages that were mentioned were unearthed.

Along with the studies and researches, new works that constitute a different example of its kind continue to come to light. The subject of this study is Lehce-i Lankıviç, whose existence is known as a result of such an effort and no scientific study has been done on it until now. Lehce-i Lankıviç, which is a verse dictionary and has the feature of being the only known work for now as it is arranged in English-Turkish form, was copyrighted in 1281/1865 by a poet with the pseudonym Rüknî. The work, which consists of a total of 360 couplets, includes the Turkish equivalents of around 1250 English words or phrases.

In this study, the form and content features of Lehce-i Lankıviç, which is a different example of the Tuhfe genre, are emphasized and the translated text is included.

Keywords

Classical Turkish Literature, verse dictionary, English, Rüknî, Lehce-i Langıviç.

References

• Bal, N. (2010). XIX. yüzyılda Osmanlı bahriyesi'nde gemi inşa teknolojisinde değişim: Buharlı gemiler dönemi. [yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Dankoff, R., Kut, T. & ve Weitenberg, J. J. S. (1996). The versified Armenian-Turkish glossary by Kalayi ca. 1800. Cleveland State University Armenian Publications.
• Deniz Müzesi Komutanlığı El Yazmaları Kataloğu (2020). Deniz Müzesi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2011). Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe lûgat. Aydın Kitabevi.
• Doğan Averbek, G. & Bichlmeier H. (2020). Almanca tuhfe / Deutsches geschenk (1916): the only versified Turkish-German dictionary with an ıntroduction on versified dictionaries as coursebooks. Peter Lang.
• Doğan Averbek, G. (2019). Anadolu sahasında müstakil bir tür olarak manzum sözlükler (tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 23, 62-83.
• Doğan Averbek, G. (2018). Dillerinden biri Türkçe olan manzum sözlükler üzerine yapılan çalışmalar bibliyografyası. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 21, 85-114.
• Efe, Z. (2020). Arapça-Farsça-Türkçe manzum bir sözlük: Tuhfe-i Vâfî. Dede Korkut Dergisi, 9(21), 107-128.
• Gürsu, U. (2020). Tuhfe-i Sabrî an lisân-ı Bulgarî. Akademi-Titiz Yayınları.
• Kaplan, Y. (2018). Bilinmeyen bir Arapça-Türkçe manzum sözlük: Lugat-ı Visâlî. Dede Korkut Dergisi. 7(15), 54-75.
• Kaplan, Y. (2020). Müellifi ve telif tarihi meçhul bir Arapça-Türkçe manzum sözlük: Bülgatü’s-Sıbyân. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 3, 41-70.
• Kırbıyık, M. (2002). Miftâh-ı Lisân adlı manzum Fransızca-Türkçe sözlük üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 11, 181-200.
• Küçük, C. (1988). Abdülaziz. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2, s. 184-85). TDV Yayınları.
• Okumuş, S. (2009). Muhammed Hevâî Üsküfî ve Türkçe-Boşnakça manzum sözlüğü Makbûl-i Ârif: Potur Şâhidî. Turkish Studies. 4(4), 823-844.
• Ölker, G. (2009). Rumca-Türkçe manzum sözlük tuhfetü’l-uşşâk. Turkish Studies. Sözlük Özel Sayısı -Dr. Yücel Dağlı Anısına- 4(4), 856-72.
• Ölker, G. (2013). Lugât-ı manzûme-i nûriye berây-ı terceme-i lisân-ı rumiye üzerine. Turkish Studies. 8(9), 2007-19.
• Ölker, G. (2018). Türk sözlükçülük geleneğinde Türkçe-Rumca manzum sözlükler. Doğan Âbide vd. (Ed.) XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı, (s. 391-403). Meteksan Matbaacılık.
• Öz, Y. (1996). Tarih boyunca Farsça-Türkçe sözlükler. [doktora tezi]. Ankara Üniv.
• Redhouse, J. W. (1856). An English and Turkish dictionary. Bernard Quaritch.
• Salehpoor, C. (1991). Ferheng-i Câmi’-i Fârsî Be-Türkî (Farsça-Türkçe ansiklopedik sözlük), C. 1-2. Lale Yayınları.
• Şemseddîn Sâmî (2001). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Yeni Tarama Sözlüğü (1983). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, O. (2019). Lisânu’l-Acem-ferheng-i şu’ûrî. C. 1-4. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.