İki Şair, Bir Divan: Elmalılı Vâhib Ümmî İle Nâzikî Ahmed Efendi Divanları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Year 2024, Volume: 8 Issue: 3, 1314 - 1337, 30.12.2024

Canem Çatan , Muhammed İkbâl Güler

https://doi.org/10.34083/akaded.1571420

Abstract

Bu çalışmada, 16. yüzyılda yaşamış Halvetiyye’nin Yiğitbaşı koluna mensup mutasavvıf şair Elmalılı Vâhib Ümmî ile 19. yüzyılda yaşamış Halvetiyye’nin Şâbâniyye koluna mensup başka bir mutasavvıf şair Nâzikî Ahmed Efendi’nin şiirlerinin karşılaştırması konu edilmiştir. Yapılan ön inceleme neticesinde kütüphane kataloglarında ve muhtelif kaynaklarda Nâzikî Ahmed Efendi’ye isnat edilen üç divan nüshasında yer alan şiirlerin, Vâhib Ümmî Divanı’ndaki şiirlerle, mahlaslardaki farklılık hariç, büyük ölçüde benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Tespit edilen bu benzerlik neticesinde, şiirlerin gerçek sahibinin kim olduğu sorusuna cevap aranmıştır. Çalışmada öncelikle her iki şair hakkında bilgiler verilmiş, Nâzikî Ahmed Efendi’ye isnat edilen divan nüshalarının bazı hususları üzerinde durulmuş, ardından mezkur divandaki şiirler Vâhib Ümmî Divanı neşri ile farklılıklar ve benzerlikler açısından ayrıntılı bir şekilde karşılaştırılmıştır. Tespit edilen benzerlik ve farklılıklardan, Nâzikî Ahmed Efendi’ye isnat edilen divan nüshaları ile Vâhib Ümmî Divanı nüshalarındaki istinsah kayıtlarından ve muhtelif kaynaklardan istifade edilerek şiirlerin gerçek sahibine yönelik değerlendirmeler yapılmıştır. Netice itibariyle biri 16. yüzyılda, diğeri 19. yüzyılda yaşamış iki mutasavvıf divan şairinin şiirlerinden hareketle divan edebiyatında intihal konusuna katkı sunulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Dîvân Edebiyatı, intihal, el yazması nüsha, Halvetiyye

Two Poets, One Divan: A Comparative Study On The Divan Of Elmalılı Vâhib Ümmî And Nâzikî Ahmed Efendi

Abstract

This study offers a comparative analysis of the poems of Elmalılı Vâhib Ümmî, a 16th-century Sufi poet from the Yiğitbaşı branch of Khalwatiyyah, and Nâzikî Ahmed Efendi, a 19th-century Sufi poet from the Shabaniyyah branch of the same order. A preliminary review revealed that the poems found in three divan copies attributed to Nâzikî Ahmed Efendi, as listed in library catalogs and other sources, bear a striking resemblance to those in the Vâhib Ümmî Divan, differing only in the pseudonyms used. This striking similarity prompted an investigation into the original authorship of the poems. The study begins with an overview of both poets and some issues of the divan copies attributed to Naziki Ahmed Efendi were discussed. After that, the detailed comparison made about poems from these copies in the Vâhib Ümmî Divan, highlights both similarities and differences. Additionally, the analysis incorporates an examination of the manuscripts of Nâzikî Ahmed Efendi’s divan and Vâhib Ümmî’s divan, supported by various sources, to determine the true author of the poems. Ultimately, this study contributes to the discourse on plagiarism in Ottoman literature by scrutinizing the works of two Sufi Divan poets from different centuries. Through this analysis, it sheds light on the complexities of authorship and attribution in the Ottoman literary tradition.

Keywords

Dîwân Literature, plagiarism, manuscript copy, Khalwatiyya

References

• Abdulkadiroğlu, A. (1991). Halvetîlik’in Şa’bânîyye kolu Şeyh Şa’bân-ı Velî ve Külliyesi (1. bs). Kastomonu Şeyh Şa’bân-ı Velî Derneği Yayınları.
• Ayan, H. (Ed.). (2020). Nesîmî hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Türkçe Divanının tenkitli metni. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Babaarslan, G. (2018). Koç Üniversitesi El Yazmaları Koleksiyonunda bulunan ilahi mecmuasının (Mecmû’a-i ilâhiyyât) transkripsiyonlu metni ve Mestap’a göre tasnifi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi.
• Bandırmalızâde Ahmed Münîb. (1307). Mecmû‘a-i Tekâyâ. Millet Kütüphanesi, A.E. Şeriyye 1022.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1333). Osmanlı Müellifleri (C. 1). Matbaa-i âmire.
• Çelebioğlu, A. (2014). Şeyh Latîfî ve Esrâr-Nâme adlı risalesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4(8), 5-14.
• Dîvân-ı Âşıkân. (1291). İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma Koleksiyonu, NEKTY00137.
• Erdoğan, K. (2006). Yûnus yolunda bir başka şair: Tâlib-i Ümmî ve bazı şiirleri. Celâl Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 63-79.
• Ergun, S. N. (1936). Türk şairleri (C. 1). Bozkurt Basımevi.
• Erünsal, İ. E. (2003). Mehmed Şükrü. Türkiye Dinayet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 28, ss. 553-554). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Esir, H. A. (2021). Pend-nâme. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/pend-name-mu-amma-yi-na-imuddin.
• Esir, H. A. (2024). Edebî Eserlerde benzerlikler ve Hacı İzzet Paşa’nın Mirâc-ı Fahr-i Âlem’inin İsmail Hakkı Bursevî’nin Miraciyesi ile olan ilgisi / benzerliği: intihal mi, usül mü?. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 5(2), 1-35.
• Hafız Hüseyin Ayvansarâyî. (2017). Vefeyât-ı Ayvansarâyî. R. Ekinci (Ed.), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55730,vefeyat-i-ayvansarayipdf.pdf?0.
• Haskan, M. N. (2001). Yüzyıllar Boyunca Üsküdar (C. 2). Üsküdar Belediyesi Yayınları.
• Kaplan, H. (2017a). Divan edebiyatında intihal: Alıntı mı çalıntı mı?. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (40), 39-98.
• Kaplan, H. (2017b). 18. yüzyılda bir intihalin yansıması: Vâsık’ın Bâkî’yi intihalleri. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(14), 90-106. http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut143
• Karakaş, Z. (2000). Dîvânçe-i Kesbî transkripsiyonlu metin sözlük-İndeks [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
• Kuzu, F. (2018). Klasik Türk şiirinde tuhaf benzerlikler: Şeyhülislam Yahyâ’nın bir gazelinde etkilenme izleri veya etiğin ihlali. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 66-77. https://doi.org/10.21547/jss.452193
• Koç, M. (2021). Revnakoğlu’nun İstanbul’u İstanbul’un iç tarihi, Fatih (1. bs). Fatih Belediyesi Kültür Yayınları.
• Köksal, M. F. (1997). Bir kaside iki şair: Nef’î-Cevrî. Türklük Bilimi Araştırmaları, (4), 191-202.
• Köse, F. (2012). İstanbul Halvetî tekkeleri (1. bs). Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Köseoğlu, M. A. (2022). Suriçi İstanbul’un tekkeleri ve son şeyhleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Leylek Yıldırım, Ç. (2019). Nâzikî ve Divânı (inceleme-metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Mecmua (1258). Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi, Bölge Yazma Eserler Koleksiyonu, BY00007262.
• Mecmua (t.y.). Universitätsbibliothek Heidelberg, Cod. Heid. Orient. 440, https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/codheidorient440.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî. (C. 3). N. Akbayar (Ed.). Kültür Bakanlığı Yayınları-Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mehmed Şükrü Efendi. (1291). Silsilename-i turuk-i aliyye. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/366856. Nâzikî. (1296). Dîvân-ı Nâzikî. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/340265.
• Ögke, A. (2001). Ahmed Şemseddîn-i Marmaravî hayatı, eserleri, görüşleri. İnsan Yayınları.
• Öztürk, Y. N. (1982). Kuşadalı İbrahim Halvetî. Fatih Yayınevi.
• Sabuncu, Z. (2005). Âlî’nin Mihr ü Mâh’ı ile Feyzî’nin Şem ü Pervâne’si arasındaki benzerlikler: İntihal mi? Gelenek mi?. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (13), 129-166.
• Sâdık Vicdânî. (1995). Tarikatler ve silsileleri (tomâr-ı turuk-ı aliyye). İ. Gündüz, (Ed.), Enderun Kitabevi.
• Savaş, E. (2022). Latifi’nin Risale-i Esrarname isimli eseri ve eserdeki eğitim ile İslami ilimler hakkındaki görüşleri. Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Sertkaya O. F. (1999). Tevârüd mü? Adaptasyon mu? Nazîre mi? Yoksa intihâl yani “sirkat-i şiir” mi?. İlmî Araştırmalar, (7), 191-199.
• Solmaz, K. & Şener, H. (2024). Halvetî şeyhlerinden Ahmed Nâzikî Efendi ve Dîvân-ı İlâhiyyâtı’nın yeni bir nüshası üzerine. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Hasan Kavruk Armağan Sayısı), 22, 339-420. https://doi.org/10.51592/kulliyat.1412655
• Şentürk, A. A. (1993). Hurşîd-nâme (Hurşîd u Ferahşad), inceleme-metin-sözlük-konu dizini, nşr. Dr. Hüseyin Ayan, Atatürk Üniversitesi Yayınları No. 502, Erzurum 1979, (4)-IV-533 s. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXVI, 355-367.
• Tatcı, M. & Ögke, A. (Ed.) (2012). Elmalılı Vâhib Ümmî Halvetî - Dîvân-ı İlâhiyât. H Yayınları.
• Tatcı, M. (Ed.). (2014). Eşrefoğlu Rûmî - Dîvân-ı İlâhiyât. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Taş, B. (2013). Gerçek bir şiir hırsızı Şerîfî ve divanı. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(4), 153-162.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî (C.2). C. Kurnaz & M. Tatcı (Ed.). Bizim Büro Yayınları.
• Usluer, F. (2009). Hurufilik ilk elden kaynaklarla doğuşundan itibaren (1. bs). Kabalcı Yayınevi.
• Usluer, F. (2019). Divan şairleri ve hurufilik. Türkoloji Dergisi, 23(1), 80-104.
• Uzunçarşılıoğlu, İ. H. (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları zamanında Kütahya şehri. Maarif Vekâleti Yayınları.
• Ümmî Sinan. (2017). Ümmî Sinan Dîvânı. A. A. Bilgin (Ed.). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55913,ummi-sinan-divanipdf.pdf?0.
• Ünver, İ. (1986). Ahmed-i Rıdvân. Türk Tarih Kurumu-Belleten, 50(196), 73-125. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.988663
• Vahhab-i Ümmî Abdülvahab, (t.y). Haza Divan-ı Vahhâb-ı Ümmî. University of Michigan, Special Collections Research Center, Isl. Ms. 859. https://catalog.hathitrust.org/Record/006833759.
• Vâhib Ümmî. (1260). Dîvân. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler Koleksiyonu, BY00006673.
• Vâhib Ümmî. (1264). Dîvân. Millî Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 3488/2.