Emîrî 1352 ve Beyazıt 5481 Nüshaları Üzerinden Burgazî'nin Fütüvvet-nâmelerinin Karşılaştırmalı Analizi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 37 - 62, 20.03.2025

Alev Öztürk Merdin

https://doi.org/10.34083/akaded.1624538

Abstract

Toplumun hafızası ve anlatılarında yer alan kültürel inanç unsurları, imge ve semboller aracılığıyla dönemin sosyo-kültürel bağlamına uygun bir şekilde yeniden üretilir. Kültürün teolojik tanımlarında, dinî inançlar ve uygulamaların kültürel kökenlerden biri olduğu düşüncesi yaygındır. Gelenekler; kuşaktan kuşağa aktarılan değerler, inançlar ve uygulamalar bütünüdür ve kültürel ağın önemli bir parçasını oluşturur. Bu kültürel ağ, semboller aracılığıyla iletişim kurar ve kültlerde gözlemlenen ortak inançlara dayalı davranışlar bu iletişimin örneklerini sunar.

İnanç anlatıları ve ritüeller, geleneksel bilginin aktarımı ve dinî değerlerin yaygınlaşmasında önemli bir rol oynar. Fütüvvet-nâmeler, İslam toplumlarında önemli bir sosyal ve ahlâki kurum olan fütüvvet ve ahilik geleneğini aktaran temel anlatı metinleri arasındadır. Bu metinler; fütüvvet ideallerini, ritüellerini ve değerlerini aktarmanın yanı sıra ait oldukları dönemin sosyal, kültürel ve dinî değerlerini de yansıtır. Çok yönlü içeriğe sahip bu metinler; peygamber kıssaları, sahabe hayatları, evliya menkıbeleri ve tarihî şahsiyetlerin hayat hikâyeleri gibi çeşitli konularda bilgi veren anlatılardır.

Çalışma, Burgazî’nin Emîrî 1352 ve Beyazıt 5481 nüshalarındaki 9 kıssanın benzerlik ve farklılıklarını ortaya koyarak fütüvvet-nâme geleneğinin gelişimine ve çeşitlenmesine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Burgazî Fütüvvet-nâmesi’ndeki kıssalar; ritüel, sembolizm ve kült bağlamında analiz edilerek her iki nüshada yer alan kıssalar inanç sistemi, değerlerin toplumsal sürekliliğin sağlanmasındaki işlevleri açısından mukayese edilmiştir. Kıssalardaki ritüeller ve semboller, fütüvvet-nâmelerin kültürel ve sosyal bağlamını anlamak için önemli ipuçları sunar. Çalışma kapsamında kıssaların tematik yapısı ve anlatım biçimleri karşılaştırılarak nüshalar arasındaki farklılıkların nedenleri ve sonuçları değerlendirilmiştir.

Keywords

Fütüvvet-nâme, Burgazî, Kıssa, Ritüel, Kült.

Comparative Analysis of the Parables Burghazi's Futuwwattnāmas through Emîrî 1352 and Beyazıt 5481 Manuscripts

Abstract

In theological definitions of culture, it is common to consider religious beliefs and practices as one of the cultural roots. Traditions are a set of values, beliefs and practices passed down from generation to generation and form an important part of the cultural network. This cultural network communicates through symbols, and the behaviors based on shared beliefs observed in cults provide examples of this communication.

Belief narratives and rituals play an important role in the transmission of traditional knowledge and the dissemination of religious values. Futuwwattnāmas the basic texts of the tradition of Futūwwa and Akhism, which is an important social and moral institution in Islamic societies. In addition to conveying the ideals, rituals and values of futuwwa, these texts also reflect the social, cultural and religious values of the period to which they belong. These texts, which have a multifaceted content, present narratives that provide information on various subjects such as prophet parables, the lives of the Companions, the stories of the saints and the life stories of historical figures.

The study aims to shed light on the development and diversification of the Futūwwa tradition by revealing the similarities and differences of the 9 parables in Burgazî's copies of Emîrî 1352 and Beyazıt 5481. By analyzing the parables in Burgazî Fütüvvet-nâmesi in the context of ritual, symbolism and cult, the belief system and values in the understanding of futûwwa.
Keywords: Futuwwattnāma, Burghazi, parable, ritual, cult.

Keywords

Futuwwattnāma, Burghazi, Parable, Ritual, Cult.

References

• Aktulum, K. (2013). Folklor ve metinlerarasılık. Çizgi Kitabevi.
• Aktulum, K. (2015). "Folklorik bir metnin metinlerarası çözümlemesinin temel kavramsal bileşenleri", Milli Folklor Uluslararası Kültür ve Araştırmaları Dergisi, (108). 5- 17.
• Altın, K. Y. (2019). “Kült ve Kültür Arasında: Yeni Bir Kült Tanımlamasına Doğru”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(28), 1052-1068.
• And, M. (2003). Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı. Yapı Kredi Yayınları.
• Arıcan, S. (2023). "Burgazî Fütüvvet-nâmesi’ne Göre Anlatılerle Ahlâkî Eğitim." Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu, (3), 119-122.
• Bascom, W. R. (2014). "Folklorun dört işlevi." Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 . (2), 71-86.
• Baldıck, J.(2010). Hayvan ve Şaman Orta Asya’nın Antik Dinleri. Nevin Şahin (çev). Hil Yayınları.
• Bakırcı, N. (2014). Eflâtun Cem Güney’in “Masallar” adlı kitabında yer alan metinlerde mitolojik unsurlar. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. 2(4), 4.
• Bayat, F. (2017). Türk Mitolojik Sistemi c. 1. Ötüken Yayınları.
• Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi / Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Recep Özbay (çev). BilgeSu Yayıncılık.
• Caferoğlu, A. (1961). Türk Onomastiğinde Köpek Kültü, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten .1-11.
• Campbell, J. (2006). İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. K. Emiroğlu (çev). İmge Yayınları.
• Campbell, J. (2016). Mitolojinin Gücü Kutsal Kitaplardan Hollywood Filmlerine Mitoloji Ve Anlatılar. MediaCat.
• Cebecioğlu, E. (1977). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara.
• Çağatay, N. (1952). “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2/3) . 61-84.
• Çağatay, N. (1997). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çelik, A. (2017). Ahilik Kültürünün Kur'an ve Sünnet’ten Dayanakları [Sülemi ve Burgazi Fütüvvet-nâmeleri Örneğinde]. III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, Kırşehir. Dili ve Kompozisyon Bilgileri. Yargı Yayınevi.
• Çelik, A. (2022). "Müellifi Meçhul İki Fütüvvet-nâme” .Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (104) , 91-107.
• Çobanoğlu, Ö. (1997). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö.(2003). Türk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Akçağ Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk mitolojisinin ABC'si. Kabalcı Yayınevi.
• Degh, L. (2003). "Halk Anlatısı." Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Milli Folklor Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal işbölümü. (Ö. Ozankaya, Çev.). Cem Yayınevi.
• Eliade, M. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu. İmge Yayınları.
• Erdem, E. “Fütüvvet-nâmelerin İslam İktisat Düşüncesi İçindeki Yeri”. İş Ahlakı Dergisi 14/1 (2021a), 27-62.
• Erdem, E. (2021b). “Fütüvvetin ve Ahiliğin Menşei, Mahiyeti ve Türleri”, Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı (5), 1-15.
• ES – SÜLEMİ .(1977). Tasavvufta Fütüvvet. (Çev. Süleyman Ateş). Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1953). “Burgazi ve Fütüvvet-namesi”. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası 15/1-4 (1953), 76-153.
• Gölpınarlı, A. (2015). Melamiler ve Melamilik. Kapı Yayınları.
• İbn-i, Yahya İbn-I. Halil, and Çoban. (2024). Feta’l-Burgazî. Burgâzi Fütüvvet-nâmesi’ne Göre Ahiliğin İnsan Yetiştirme Yöntemi ve Bunun Günümüze Yansımaları. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Jung, C. G. ve Karabey R.. (1998). Psikoloji ve din. Okyanus Yayıncılık.
• Jung, C. G. .(2018). İnsan ve Sembolleri. Kabalcı Yayıncılık.
• Köksal, M. F. (2006). Ahi Evran ve Ahilik. Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2014). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Alfa Yayıncılık.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• Murtezaoğlu, S. (2012). "Kültürel belleğin ritüel yoluyla kuruluşu." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (5.9 ), 344-350.
• Pala, A. (2013). "Türk Kültür Tarihinin Bir Kaynağı Olarak Burgazi Fütüvvetnamesi." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (44) , 1-60.
• Ocak, A. Y. (2017). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İletişim Yayınları.
• Özçelik, M. (2016). Yûnus Emre Menkıbeleri. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Raglan, L. (2014). “Mit ve Ritüel. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Geleneksel Yayıncılık.
• Sarıkaya, M. S. (2002). 13-16. asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Schımmel, A. (2005). Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri. Ekrem Demirli (çev). Kabalcı Yayınevi
• Uludağ, S. (2021). Temel Tasavvufi Kavramlar. Ketebe Yayınları.
• Ülgener, S. F. (2006). Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı. Der’in Yayınları.
• Yılmaz, K. (2006). Burgazi Fütüvvetname dil incelemesi-metin-sözlük. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Yılmaz, K. (2019). ”Burgazî Fütüvvetnamesinin Travnik Nüshası Üzerine Notlar”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(3), 1313-1336.