A Study on Mental Verbs in Süheyl ü Nevbahâr

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 63 - 82, 20.03.2025

Ali Kemal Şaş , Hacer İşler

https://doi.org/10.34083/akaded.1628155

Abstract

Language plays a critical role in expressing thoughts and conveying mental processes. In this context, mental verbs are evaluated with in an important semantic category that expresses the individual's cognitive processes such as thinking, understanding, feeling and believing through language. Mental verbs, as bridges that establish the relationship between a subject's mental world and the external world, are worth studying both linguistically and cognitively. These verbs, which refer to mental processes such as thinking, noticing, feeling, and knowing, help us understand how we structure abstract thinking in language and how we share it with other people. In this study, in which we determined the mental verbs in the work called Süheyl ü Nev-bahâr, first of all, verb, verb classifications and the concept of mental verb were emphasized. Then, by using the text analysis method, which is one of the qualitative research methods, the mental verbs in the work were determined. The mental verbs used to reclect the perceptual, cognitive and emotional states of the characters in the study were classified under the main headings of perception, cognition and emotion verbs and listed alphabetically as a result of the examination. In the study, 276 verbs involving mental processes were identified. It was observed that 54 of these verbs were perception, 88 were cognition and 134 were emotion. With this study, it is aimed to understand how mental processes are expressed through language in Classical Turkish Literature, to determine the existence of mental verbs in Old Anatolian Turkish and to examine the functions of mental verbs in literary language.

Keywords

Linguistics, mental verb, Süheyl ü Nev-bahâr, perception verbs, cognition verbs

Süheyl ü Nev-bahâr’daki Mental Fiiller Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Dil, düşüncelerin ifade edilmesinde ve zihinsel süreçlerin aktarılmasında önemli bir rol oynar. Bu bağlamda, mental fiiller bireyin düşünme, anlama, hissetme ve inanma gibi bilişsel süreçlerini ifade eden önemli bir semantik kategoriyi teşkil eder. Mental fiiller, insanın zihin dünyası ile dış dünya arasında ilişki kuran köprüler olarak hem dilsel hem de bilişsel açıdan incelenmeye değerdir. Zihinsel süreçleri ifade eden bu fiiller, dilde düşüncenin nasıl yapılandırıldığını ve diğer insanlarla nasıl paylaşıldığını anlamamıza yardımcı olur. Süheyl ü Nev-bahâr adlı eserde yer alan mental fiilleri tespit ettiğimiz bu çalışmada öncelikle fiil, fiil tasnifleri ve mental fiil kavramı üzerinde durulmuştur. Daha sonra nitel araştırma yöntemlerinden metin analizi yöntemi kullanılarak eserde yer alan mental fiiller tespit edilmiştir. Çalışmada karakterlerin algısal, bilişsel ve duygusal durumlarını yansıtmak için kullanılan mental fiiller, inceleme sonucunda algı, idrak ve duygu fiilleri ana başlıkları altında tasnif edilmiş ve alfabetik olarak sıralanmıştır. Çalışmada zihinsel süreçleri içeren 276 fiil tespit edilmiştir. Bu fiillerin 54’ünün algı, 88’inin idrak ve 134’ünün duygu fiili özelliği taşıdığı görülmüştür. Bu çalışmayla birlikte klasik Türk edebiyatında zihinsel süreçlerin dil aracılığıyla nasıl ifade edildiğini anlamak, Eski Anadolu Türkçesinin mental fiil varlığını belirlemek ve mental fiillerin edebî dildeki işlevlerine dair bir inceleme yapmak hedeflenmiştir.

Keywords

Dil bilimi, mental fiil, Süheyl ü Nev-bahâr, algı fiilleri, idrak fiilleri, duygu fiilleri.

Ethical Statement

Yazar/lar çalışma hazırlanırken; veri toplanması, sonuçların yorumlanması ve makalenin yazılması aşamalarında herhangi bir çıkar çatışması alanının bulunmadığı açık bir şekilde beyan eder.

References

• Acar, E. (2019). Codex Cumanicus'ta bulunan mental fiillerin günümüz Anadolu ağızlarındaki kullanımları üzerine. International Journal of Turkish Literature, Culture, Education 8(3). 1276-1292.
• Argunşah, M. ve Boz, F. (2022). 15. yüzyıl Anadolu Türkçesinde negatif temel duygu fiilleri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 8(17), 208-225.
• Aşcı, M. (2024). Muînü’l Mürid’de yer alan mental fiiller. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 13(4), 1246-1282.
• Atabay, N., Özel, S. ve Kutluk, İ. (1983). Sözcük türleri. TDK Yayınları.
• Ataman, H. A. (2023). Yûnus Emre Dîvânı’nda mental fiiller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten (76), 179-216.
• Bayrav, S. (1998). Yapısal dilbilimi. Multilingual Yayınları.
• Beyitoğlu, Y. K. (2021). Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’unda mental fiiller. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(3), 1521-1534.
• Biber, D., Johansson, S., Leech, G., Conrad, S. ve Finegan, E. (2004). Grammar of spoken and written english. Longman.
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Azerbaycan Türkçesinde duygu fiillerinin anlam bilimsel yapı görünümleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (29), 72-87. https://doi.org/10.29000/rumelide.1164018
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Azerbaycan Türkçesindeki biliş fiilleri için bir sınıflandırma önerisi. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi 8(17), 53-73. https://doi.org/10.29000/rumelide.1164018
• Boz, F. (2022). 15. yüzyıl Anadolu Türkçesinde mental fiiller. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nev-bahâr (metin- aktarma, art zamanlı anlam değişmeleri, dizin). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çelik, N. (2022). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te geçen temel duygu fiillerinin Derleme Sözlüğü’ndeki durumu üzerine bir değerlendirme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (57), 143-156.
• Cook, W. A. (1979). Case grammar: Development of the matrix model (1970- 1978). Georgetown University Press.
• Croft, W.(1993). Case Marking and the semantics of mental verbs. Semantics and the Lexicon (s. 55-72). Kluwer Academic Publisher.
• Cüceloğlu, D. (2019). İnsan ve davranışı. Remzi Kitabevi.
• Çelik, T. (2019). Bir geçiş dönemi eseri olan Risale-i Kudsiyye’deki mental fiillerin kipliklerdeki görünümü. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 3 (2), 241-252.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi. Kabalcı Yayınları.
• Dilçin, C. (1991). Mes’ûd bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahâr, inceleme- metin- sözlük. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Dolati Darabadi, M. (2018). Nehcü’l Feradis’te mental fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3(1), 85‐113.
• Ediskun, H. (2003). Türk dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
• Ekşioğlu, S., ve Karadağ, F. N. (2021). Kitābu Evsāfı Mesācidi'ş-Şerife’deki mental fiiller üzerine bir inceleme. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2(2), 94-109.
• Erarslan, M. ve Güner, G. (2021). Babürnâme’deki mental fiillerin yapı ve içerik bakımından sınıflandırılması. Uluslararası Filoloji Bengü, 1(1), 17-66.
• Erdem, M. (2004). Türkmen Türkçesinde mental fiillerin “istem”e göre anlam değişmeleri. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I (s. 939-949). TDK Yayınları.
• Erdem, M. (2009). Modern Oğuz Türkçesi söz varlığı - Türkiye, Azerbaycan ve Türkmen standart türleri esasında. Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (2002). Türk dilbilgisi. Bayrak Yayınları.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2022). Kazak Türkçesinde duygu fiilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 11(3), 991-1016.
• Gökmenoğlu, E. (2022). Kutadgu Bilig’de duyu fiilleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güngör, O. C. (2021). Dede Korkut Hikâyeleri’nde mental fiiller. Doğumunun 60. yılında Nevzat Özkan armağanı ediyä yazıka (s. 409-443). Nobel Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk dilinde yapı bakımından fiiller. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Halliday, M. A. K. (1990). An ıntroduction to functional grammer. Foreign Language Teaching and Research Press.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde mental fiiller. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• İbe Akcan, P. (2004). Türkçe ruh durumu eylemleri için bir sınıflama önerisi. Dil ve Edebiyat Dergisi 1 (1), 35-45.
• Kalkan, N. (2016). Başkurt Türkçesinde mental fiiller. Actual problems of Turkic studies. 177-186.
• Kamchybekova, K. (2010). Kırgız Türkçesinde duyu fiilleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabacak, E. (2002). Bergamalı Kadri müyessiretü’l-ulum. TDK Yayınları.
• Kenny, A. (2003). Action, emotion and will. Routledge Press.
• Koptagel İlal, G. (1991). Tıpsal Psikoloji. Tıpta davranış bilimleri (3. bs.). Güneş Kitapevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri. TDK Yayınları.
• Levin, B. (1993). English verb classes and alternations. The University of Chicago Press.
• Lock, G. (2005) Functional English grammar: An introduction for second language teachers. Cambridge University Press.
• Okay, Ş. D. (2022). Hüseyin Nihal Atsız’ın Ruh Adam romanında mental fiillerin incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkan Kurt, F. (2020). Batı Türkçesinde algı fiilleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Robins, R. H. (1997). A short history of linguistics. Longman Press.
• Sandalyeci, S. (2016). Bir eski Anadolu Türkçesi metni olan Şeyyad Hamza’nın Yusuf u Zeliha mesnevisinde mental fiiller. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 6(12), 157‐171.
• Sandalyeci, S. (2025). Çağatay Türkçesindeki mental fiillerde ‘çok katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî örneği. Turcology Research (82), 12-21.
• Sarı, İ. (2019). Algı fiillerinde çok anlamlılık: gör-örneği. E. Kuyma ve A. Nazlı (Ed.). Algı’ya dair içinde, (129-161). Kesit Yayınları.
• Seçkin, K. (2018). Edip Ahmed’in zihin dünyası: idrak fiilleri. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (s. 1403-1414). ESOGÜ Basımevi.
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede mental fiiller. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seçkin, K. (2020). Eski Türkçe metinlerinden örneklerle mental fiil teorisi. Palet Yayınları.
• Shatz, M., Wellman, H. M. ve Silber, S. (1983). The acquistion of mental verbs: A systematic ınvestigation of the first reference to mental state. Cognition 14, 301-321.
• Sweetser, E. (1990). From etymology to pragmatics: Metaphorical and cultural aspects of semantic structure. Cambridge University Press.
• Soydan, S. (2020). Lisânü’t-Tayr’da idrak fiilleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 64, 1-20
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde mental fiiller. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şaş, A. K. (2023). Türkiye Türkçesinde deyimleşmiş birleşik duygu fiilleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 10(3), 602-631.
• Şaş, A. K. (2023). Türkiye’deki mental fiil çalışmaları üzerine bir bibliyografya denemesi. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10(36), 290-307.
• Tanalp, R. (1975). Duyu fizyolojisi. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları.
• Toprak, F. K. (2021). Tuvacada semantik bir kategori olarak idrak fiilleri -eski Türkçe ile karşılaştırmalı olarak-. Geçmişten Günümüze Türk Dili Öğrenci Çalıştayı Bildiriler (s. 85-100). Kesit Yayınları.
• Türkdil, Y. (2013). Anlam bilimi açısından Kazak Türkçesinde duyu fiilleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Van Valin, R. D. (2004). Semantic macroroles in role and reference grammar. Rolf Kailuweit and Martin Hummel (Ed.). Semantische rollen içinde (s. 62-82). Gunter Narr Verlag Tübingen.
• Viberg, A. (1983). The verbs of perception: A typological study. Brian Butterworth, Bernard Comrie ve Östen Dahl (Ed.). Explanations for language universals içinde (s. 123-162). De Gruyter Mouton.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk runik harfli metinlerde mental fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 2(1), 17-51.
• Yaylagül, Ö. (2010). Türkiye Türkçesinde duygu fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 7(4), 100-111.
• Yegin, A. (2019). Mental fiil kavramı ve Şeyyâd Hamza’nın Yūsuf u Zelihâ mesnevisinde mental fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 4(1), 51-74.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada mental fiiller. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H. (2018). Atebetü’l-Hakayık’ta algı fiilleri. Karadeniz Araştırmaları XV(60), 163-181.
• Yıldız, H. (2020). Eski Uygurcada mental fiiller arası geçişler üzerine notlar. Gazi Türkiyat (26), 105-125.