Gelenek ile Ekran Arasında: Âşık Tarzı Edebiyat Geleneğinde Televizyon Şiirleri

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 1288 - 1318, 20.07.2025

Serhat Sabri Yılmaz

https://doi.org/10.34083/akaded.1705559

Abstract

Âşık tarzı edebiyat geleneği temsilcileri, geçmişten bugüne kültürün farklı nedenlerle dönüşmesiyle icra bağlamlarını, eserlerinin şekil ve içerik özelliklerini sürekli güncellemek durumunda kalmışlardır. Özellikle 20. yüzyılda gerçekleşen teknolojik devrimle birlikte Türk halk şiirine de yeni temaların girdiği, üretim bağlamlarının kültürel değişmelere bağlı olarak güncellendiği söylenebilir. Bu çalışmada, âşıklık geleneğinin modern kitle iletişim araçlarıyla, özellikle televizyonla olan ilişkisinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Televizyonun Türkiye’de yaygınlaşmaya başladığı 1970’li yıllardan itibaren halk edebiyatı bağlamında şiirlere konu olması; toplumsal değişimin, kültürel dönüşümün ve modernleşmeye verilen tepkilerin yansıması olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada, televizyon temasını doğrudan işleyen âşık şiirleri derlenmiş; kültür emperyalizmi, kültürel yozlaşma, ahlaki çöküntü, dinî değerlerin zayıflaması, dilin bozulması, ekonomik yapıdaki değişim ve zamanın değersizleştirilmesi gibi başlıklarda âşıkların bakış açıları sistematik biçimde incelenmiştir. Âşıklar, televizyonu çoğunlukla Batı kaynaklı içeriklerle Türk toplumunu dönüştüren, geleneksel yapıları tahrip eden ve kültürel bütünlüğü zedeleyen bir araç olarak tanımlamaktadır. Bununla birlikte, devlet kanalı TRT ve bazı yerel televizyonlar aracılığıyla kendi sanatlarını icra etme ve sıkıntılarını anlatma imkânı bulmaları nedeniyle bu mecralara karşı daha ılımlı bir tutum sergilemişlerdir. Şiirlerde yer alan eleştiriler, bireysel olmaktan ziyade kolektif kültürel kaygılarla yoğrulmuş, âşıkların halkın sesi olma işleviyle şekillenmiştir. Çalışmada, aynı zamanda modernleşme ve küreselleşme süreçlerinin kültürel hafızaya olan etkisi âşıklık geleneği üzerinden analiz edilerek gelenek ile modernite arasındaki gerilimli ilişkiye vurgu yapılmıştır. Bu yönüyle de halk edebiyatı, medya ve kültür etkileşimi açısından halkbilimsel bir değerlendirme zemini sunmaktadır.

Keywords

Türk halkbilimi , kitle iletişim araçları , televizyon , kültür değişmesi , âşıklık geleneği

Between Tradition and the Screen: Television Poems in the Tradition of ‎Âşık Literature

Abstract

The practitioners of the âşık literary tradition have continually adapted their ‎performance contexts, as well as the formal and thematic elements of their works, in response to ‎cultural transformations throughout history. Particularly with the technological revolution of ‎the 20th century, it can be observed that new themes have entered Turkish folk poetry, and ‎the contexts of its production have evolved in line with cultural change. This study aims to ‎investigate the interaction between the âşık tradition and modern mass communication tools, ‎with a particular emphasis on television. From the 1970s onward, when television became ‎widespread in Türkiye, it emerged as a subject within folk poetry, reflecting broader societal ‎changes, cultural transformations, and reactions to modernization. This study compiles âşık poems ‎that explicitly address the theme of television and systematically examines the âşıks’ perspectives ‎under several key categories, including cultural imperialism, cultural corruption, moral decay, the ‎weakening of religious values, the deterioration of language, changes in the economic structure, ‎and the devaluation of time. Âşıks predominantly portray television as a medium that transmits ‎Western-oriented content, transforms Turkish society, disrupts traditional structures, and ‎undermines cultural cohesion. Nevertheless, they adopt a more favorable attitude toward state-‎run TRT and some local television channels, as these platforms have provided opportunities for ‎them to perform their art and voice their concerns. The criticisms embedded in their poetry are ‎shaped not by personal discontent but by collective cultural anxieties, in line with their traditional ‎role as the voice of the people. Additionally, the study explores how processes of modernization ‎and globalization impact cultural memory through the lens of the âşık tradition, drawing ‎attention to the tension between tradition and modernity. In this context, the study offers a ‎folkloristic perspective on the interplay between folk literature, media, and culture.‎‎

Keywords

Turkish folklore , mass communication tools , television , cultural transformation , âşık tradition

References

• Akın, B. (2009). Diyarbakırlı bir saz şairi Âşık Mah Turna. Hüseyin Gazi Derneği Yol Bilim Kültür Araştırma Yayınları.
• Alptekin, A. B. (2003). Benden toprak istenir mi Öksüz Ozan. Dizgi Ofset.
• Alptekin, M. Y. (2023). Modernite-modernizm-modernleşme: Tanımlar, teoriler ve kuramsal eleştiriler. M. Y. Alptekin (Ed.), Modernite Sosyolojisi içinde (s. 1-42). Nobel Akademi Yayınları.
• Âşık Derdi Derya (1990). Âşık Derdiderya’nın hayatı ve şiirleri. Eser Matbaacılık.
• Âşık Feymanî (2006). Gönül sarayı. Kadirli Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını.
• Âşık İsmetî (2002). Tepedeki ışık-divanî şiirler. A. Benek Kaya (Haz.), Esform Ofset.
• Aşır, A. (2009). Âşık Yaşar Reyhanî hayatı ve sosyal konulu şiirlerinin incelemesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Celal Bayar Üniversitesi.
• Ataman, N. İ. (2017). Posoflu Âşık Hikmet Arifi Ataman. Özkâğıtçılık Matbaacılık.
• Bakırcı, N. (2010). Niğde âşıklık geleneği ve Niğdeli halk şairi İbrahim Dabak. Niğde Belediyesi Yayınları.
• Balkaya, A. (2017). Âşık Bahattin Yıldızoğlu ve şiir dünyası hayatı ve eserleri üzerine inceleme. Fenomen Yayınları.
• Bulduklu, Y. ve Şeker, M. (2020). Yeni medya ve değişen toplumsal değerler. M. Şeker vd. (Ed.), Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği içinde (s. 283-303). Türkiye Bilimler Akademisi.
• Cereci, S. (2015). Cultural change from traditional culture to popular culture in Turkey: Television factor. Medeniyet Sanat İMÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, 1, 9-18.
• Çakır, E. (2022). Sözlü tarih ve kültürel değişim: “Televizyona Merhaba”. Millî Folklor, 17(136), 79-93.
• Çarboğa, K. (2008). Az kaldı. Berikan Yayınları.
• Çelikten, H. (2020). Geleneksel toplumdan modern topluma geçişte kitle iletişim araçlarının toplumsal etkisinin âşık tarzı şiir geleneği üzerinden okunması. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(30), 654-669.
• Çelikten, H. (2021). Âşıklık geleneği ve kültür değişmeleri. Grafiker Yayınları.
• Çevik, M. (2014). Kültürel değişim gelenek ve Türk halk hikâyeciliği. Turkish Studies, 9(12), 113-123.
• Çibik, B. (2017). Âşık Yalınayak’ın şiirlerinde değerler eğitimi: Dil, kültür, kimlik [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Çil, Z. (2024). Türkiye'de televizyon ve popüler kültür (1968-1991). Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 11(105), 722-728.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Akçağ Yayınları.
• Çulha, H. (2011). Barıştan yana. Kuloğlu Matbaacılık.
• Demir, M. (2015). Sevda çiçeği Âşık Sefil Kadimî hayatı sanatı şiirleri. Vilayet Yayınları.
• Durbilmez, B. (2019). İkincil sözlü kültür bağlamında Neşet Ertaş’ın türkü dağarcığına bir bakış. Türk Kültür Coğrafyası içinde (s. 257-283). Ötüken Neşriyat.
• Durmaz, U. (2020). Elektronik kültür ortamında bir âşık: Şemsi Yastıman. Paradigma Akademi Yayınları.
• Düzgün, D. (2009). Âşıklık geleneğinin değişim ve dönüşüm sürecinde Barış Manço olgusu. Millî Folklor, 84, 42-50.
• Erkenekli, M. (2011). Damla kuyusu. Malatya Araştırmaları Derneği Yayınları.
• Fidan, S. (2017). Âşıklık geleneği ve medya endüstrisi. Grafiker Yayınları.
• Fidan, S. (2018). Televizyon dizilerinde geleneksel müzik belleğinin kullanımı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 125-139.
• Gözütok, Ş. (2011). Âşık İhsan Yavuzer’in şiirlerinde yer alan eğitsel unsurlar [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Gusfield, J. R. (2005). Toplumsal değişim araştırmalarında yersiz kutuplaşma: Gelenek ve modernite. B. Canatan (Çev.). Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 3, 55-72.
• Gülbahçe, S. (2013). Söz var ki. Alagöz Matbaası.
• Gülcemal, A. (2008). Eşitlik türküsü. Step Matbaa.
• Gülenç, K. ve Arıtürk, M. H. (2014). Teknoloji çağında rasyonalite deneyim ve bilgi: Sorunlar & eleştiriler. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 22, 113-131.
• Kabadayı, A. (2009). Yüreğimin şiirleri. BRC Basım.
• Kaya, D. (1997). Sızırlı Âşık Hasan (Coşarî). Dilek Ofset Matbaacılık.
• Kayaturan, Ş. (2008). Hayat pınarından damlalar. Bilge Karınca Yayınları.
• Kayıkçı, A. (haz.) (1991). Samsunlu halk şairleri. Samsun Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Kongar, E. (1971). Toplumsal değişme. Amme İdaresi Dergisi, 4(1), 63-90.
• Küçük, S. (2005). Kağızmanlı halk şairi Ataşoğlu-gönül telinden. Yayınevi yok.
• Küçükbasmacı, G. (2009). Sözlü kültür ortamından elektronik kültür ortamına geçiş sürecinde Kastamonu halk anlatıları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Küçükbasmacı, G. (2013). Elektronik çağda sözün satıcıları: Radyo ve televizyon. Turkish Studies, 8(4), 1063-1080.
• Oskay, Ü. (1971). Toplumsal gelişmede radyo ve televizyon. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Ozan Erbabî (2011). Dizi filmler. Çıngı, 9, 48.
• Özarslan, M. (2011). Erzurum âşıklık geleneğinde sosyo-kültürel zeminler. D. Düzgün, G. Atnur, A. Ö. Güvenç, Z. Yörük (Haz.). Bilge Seyidoğlu Kitabı içinde (s. 299-313). Dergâh Yayınları. Özdemir, A. (2003). Âşık Sefil Selimi irfan okulu. Şarkışla ve Çevresi Kültür Sanat ve Sosyal Dayanışma Derneği Yayınları.
• Özdemir, M. (2021). Âşık kahvesinden medyaya doğru bir gelenek yolculuğu: Gümüşhaneli Âşık Kul Nuri. S. S. Yılmaz, H. Çelikten, E. Kaan Çelikten (Ed.). Doğan Kaya Armağanı 70. Yaş Hatırası içinde (s. 999-1021). Vilayet Yayınları.
• Özdemir, M. (2025). Artvinli Âşık Halîlî-Halit Yıldırım. Hars Akademi Yayınları.
• Özdemir, N. (2012). Medya kültür ve edebiyat. Grafiker Yayınları.
• Özdemir, N. (2017). Âşıklık geleneği ve medya. Kültür Bilimi ve Yönetimi içinde (s. 145-163). Grafiker Yayınları.
• Özdemir, N. (2019). Kuşaklararasılık ve kültürel değişme. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 4(7), 125-148.
• Pınarlı, F. (2010). Dümensiz gemi. Asitan Yayıncılık.
• Poyrazoğlu, A. (2006). Bir heybe şiir. Erguvan Yayınevi.
• Sarıkaya Karaca, Y. (2021). Âşık Yaşar Reyhanî hayatı şiirleri. Yıldırım Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sezen, A. (2015). Değişime direnç psikolojisi bağlamında belirsizlik duygusu ve dinsel yönelimlerin etkileri. Toplum Bilimleri Dergisi, 9(17), 9-23.
• Tani, E. ve Boztepe Taşkıran, H. (2022). Kitle iletişim araçlarının toplumsal belleğin inşasındaki rolü. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 106-125.
• Taşlıova, M. M. (2012). Âşık Şeref Taşlıova hayatı ve şiirleri. TDV Yayınları.
• Tuncer, C. (2024). Anamın duası. R. Karabulut (Haz.). Kriter Yayınları.
• Turhan, M. (1987). Kültür değişmeleri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Türkoğlu, N. (2011). Toplumsal dönüşüm ve medya: Televizyona karşı doğa. Kültür ve İletişim Dergisi, 14(27), 135-168.
• Yaylagül, L. (2006). Kitle iletişim kuramları. Dipnot Yayınları.
• Yıldırım, D. (1998). Türk bitiği. Akçağ Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• URL-1: https://www.antoloji.com/dizi-filimler-siiri/ (Erişim Tarihi: 02.11.2024)
• URL-2: https://www.antoloji.com/btt-siiri/ (Erişim Tarihi. 02.11.2024)